Wikipedia

Wojna polsko-krzyżacka (1519–1521): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Luckas-bot (dyskusja | edycje)
520 554 edycje
Edk (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
47 102 edycje
m poprawa linków
Linia 1:
'''Wojna polsko-krzyżacka 1519-1521 (wojna pruska)''' – miała miejsce w latach [[1519]]-[[1521]] pomiędzy [[Polska w XVI wieku|Polską]] i [[zakon krzyżacki|zakonem krzyżackim]].
 
[[GrafikaPlik:ZygmuntStary.jpg|left|thumb|166px|Zygmunt I Stary]]
[[ImagePlik:Albrecht Dürer 069.jpg|100px|thumb|right|Niemiecki [[Landsknecht|lancknecht]]]]
[[Plik:Polish soldiers 1507-1548.PNG|266px|thumb|right|Żołnierze polscy [[1507]]-[[1548]]]]
 
=== Przyczyny ===
Po zawarciu [[pokój toruński 1466|pokoju toruńskiego]] w [[1466]] zakon krzyżacki uznał się [[lenno|lennikiem]] [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Polskiej]] z terytorium [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]]. Jednakże zakon formalnie podlegał także [[Władcy Niemiec|cesarzom rzymskim]] i [[papież]]om. Tę podwójną podległość próbował wykorzystać cesarz [[Maksymilian I Habsburg]], który walcząc z [[Jagiellonowie|Jagiellonami]] o wpływy w [[Europa|Europie środkowej]], w [[1501]] oficjalnie zakazał [[Wielcy mistrzowie zakonu krzyżackiego|wielkiemu mistrzowi]] [[Fryderyk Wettyn|Fryderykowi Wettynowi]] jako księciu [[Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego|Rzeszy]] złożenia [[hołd lenny|hołdu lennego]] [[Władcy Polski|królowi Polski]] [[Jan I Olbracht|Janowi Olbrachtowi]].
W [[1505]] [[papież]] [[Juliusz II]] wydał [[brewe]] nakazujące krzyżakom złożenie hołdu [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandrowi Jagiellończykowi]]. Jednak już w [[1509]] odwołał to postanowienie, wyznaczając sąd rozjemczy polsko-krzyżacki w [[Poznań|Poznaniu]]. W [[1511]] nowym wielkim mistrzem krzyżackim został [[Albrecht Hohenzollern (1490-1568)|Albrecht Hohenzollern]], siostrzeniec króla [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]]. Rokowania przeniesiono do [[Toruń|Torunia]], gdzie [[Arcybiskupi gnieźnieńscy i prymasi Polski|prymas]] [[Jan Łaski]] bezskutecznie próbował wynegocjować z [[Diecezja pomezańska|biskupem pomezańskim]] [[Hiob von Dobeneck|Hiobem von Dobeneckem]] warunki na jakich Albrecht miał złożyć hołd lenny.▼
 
▲W [[1505]] [[papież]] [[Juliusz II]] wydał [[brewe]] nakazujące krzyżakomKrzyżakom złożenie hołdu [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandrowi Jagiellończykowi]]. Jednak już w [[1509]] odwołał to postanowienie, wyznaczając sąd rozjemczy polsko-krzyżacki w [[Poznań|Poznaniu]]. W [[1511]] nowym wielkim mistrzem krzyżackim został [[Albrecht Hohenzollern (1490-1568)|Albrecht Hohenzollern]], siostrzeniec króla [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]]. Rokowania przeniesiono do [[Toruń|Torunia]], gdzie [[Arcybiskupi gnieźnieńscy i prymasi Polski|prymas]] [[Jan Łaski (prymas)|Jan Łaski]] bezskutecznie próbował wynegocjować z [[Diecezja pomezańska|biskupem pomezańskim]] [[Hiob von Dobeneck|Hiobem von Dobeneckem]] warunki na jakich Albrecht miał złożyć hołd lenny.
Uzbrojony przez [[Niemcy]] [[Władcy Rosji|wielki książę moskiewski]] [[Wasyl III]] uderzył w [[1512]] na [[Wielkie Księstwo Litewskie]], rozpoczynając [[I wojna polsko-rosyjska|I wojnę polsko-rosyjską]]. Albrecht jako [[wasal]] Zygmunta Starego powinien był przyjść z pomocą swojemu suzerenowi. Tego jednak nie uczynił, a [[Polska]] uznała, że Albrecht popełnił [[felonia|felonię]] i zyskała tym samym [[casus belli]] z zakonem krzyżackim.▼
 
▲Uzbrojony przez [[Niemcy]] [[Władcywładcy Rosji|wielki książę moskiewski]] [[Wasyl III]] uderzył w [[1512]] na [[Wielkie Księstwo Litewskie]], rozpoczynając [[I wojna polskolitewsko-moskiewska 1512-rosyjska1522|I wojnę polsko-rosyjską]]. Albrecht jako [[wasal]] Zygmunta Starego powinien był przyjść z pomocą swojemu suzerenowi. Tego jednak nie uczynił, a [[Polska]] uznała, że Albrecht popełnił [[felonia|felonię]] i zyskała tym samym ''[[casus belli]]'' z zakonem krzyżackim.
 
W [[1514]] w [[Moskwa|Moskwie]] podpisano rosyjsko-niemiecki [[sojusz zaczepno-odporny]], wymierzony w Polskę. Nad państwem Zygmunta I zawisła groźba uderzenia oskrzydlającego. Dopiero udana interwencja polskiej dyplomacji w czasie [[zjazd wiedeński|zjazdu wiedeńskiego]] w [[1515]] doprowadziła do zawarcia porozumienia z Maksymilianem I, mocą którego uznawał on stan prawny Prus z [[1467]] i rezygnował z sojuszu z Rosją. Rozstrzygnięcie Sprawy hołdu zawieszono na 5 lat.
 
Porzuceni przez cesarza krzyżacyKrzyżacy, zawarli z Wasylem III prusko-rosyjski traktat zaczepno-odporny [[10 marca]] [[1517]] w Moskwie. Rosjanie zobowiązywali się dostarczyć Albrechtowi pieniędzy na zwerbowanie 10 tysięcy piechoty i 2 000 jazdy i wspólnie z krzyżakamiKrzyżakami zaatakować Polskę. [[Władcy Rosji|Wielki książę moskiewski]] wziął także zakon pod swoją protekcję, o czym nie omieszkał zawiadomić [[Władcy Francji|króla Francji]] [[Franciszek I Walezjusz|Franciszka I]].
 
[[ImagePlik:Kwidzyn zamek z Marezy.jpg|266px|thumb|right|Zamek w [[Kwidzyn]]ie zdobyty przez polskie wojska zaciężne [[18 marca]] [[1520]]]]
 
=== Wybuch ===
Albrecht Hohenzollern, wysunął wobec Polski pretensje terytorialne, żądając zwrotu [[Prusy Królewskie|Prus Królewskich]] i [[Warmia|Warmii]] ioraz wypłacenia odszkodowania za 50 lat polskiej okupacji po 30 tysięcy [[gulden]]ów rocznie.
[[20 sierpnia]] [[1518]] [[Biskupi płoccy|biskup płocki]] [[Erazm Ciołek (biskup płocki)|Erazm Ciołek]] wystąpił na [[sejm RzeszyReichstag|sejmie Rzeszy]] w [[Augsburg]]u z antykrzyżacką [[filipika|filipiką]].
 
W [[1519]] [[sejmik generalny|sejm stanów pruskich]] uchwalił przeprowadzenie wojny z zakonem krzyżackim. [[11 grudnia]] [[1519]] [[sejm walny]] w [[Toruń|Toruniu]] uchwalił rozpoczęcie wojny z krzyżakamiKrzyżakami i wyznaczył nowe podatki na werbunek [[wojskawojsko zaciężne|wojsk zaciężnych]]. [[Litwa]] odmówiła jednak pomocy Polsce w nadciągającej wojnie.
 
=== I faza wojny ===
[[Hetman wielki koronny]] [[Mikołaj Firlej (hetman wielki koronny)|Mikołaj Firlej]] przeprowadził koncentrację 4 tysięcy polskich wojsk zaciężnych w obozie pod [[Koło (województwo wielkopolskie)|Kołem]]. Wzmocniono polskimi załogami [[Gdańsk]] i Toruń. [[Czechy|Czeskimi]] najemnikami dowodził [[Jan Zierotyński]].
 
Wojska polskie uderzyły przez [[Pomezania|Pomezanię]], w kierunku [[Kaliningrad|Królewca]].
Wojska polskie uderzyły przez [[Pomezania|Pomezanię]], w kierunku [[Kaliningrad|Królewca]]. [[1 stycznia]] [[1520]] Krzyżacy zdobyli [[Braniewo]] i obsadzili je swoją załogą. Wojska polskie obległy [[Kwidzyn]] i [[Pasłęk]]. Jednocześnie skaptowana przez Zygmunta Starego flota [[kaper|kaperska]]ska przeprowadziła blokadę portów krzyżackich- – Królewca i [[Bałtijsk|Pilawy]]. Działania zaczepne stanęły jednak w miejscu, ponieważ wojska koronne nie posiadały artylerii oblężniczej. Sprowadzenie dział oblężniczych z [[Kraków|Krakowa]] przyspieszyło zdobycie Kwidzyna ([[18 marca]]) i Pasłęku ([[29 kwietnia]]). Braniewo bezskutecznie próbowały odbić oddziały pod wodzą [[Janusz Świerczowski|Janusza Świerczowskiego]]. Jednocześnie od południa uderzyły na państwo zakonne wojska [[Mazowsze|mazowieckie]], a wojska [[Gdańsk|gdańskie]] przeprowadziły atak na [[Bałga|Bałgę]] i [[Kłajpeda|Kłajpedę]].▼
[[1 stycznia]] [[1520]] krzyżacy zdobyli [[Braniewo]] i obsadzili je swoją załogą.
▲Wojska polskie obległy [[Kwidzyn]] i [[Pasłęk]]. Jednocześnie skaptowana przez Zygmunta Starego flota [[kaper|kaperska]] przeprowadziła blokadę portów krzyżackich-Królewca i [[Bałtijsk|Pilawy]]. Działania zaczepne stanęły jednak w miejscu, ponieważ wojska koronne nie posiadały artylerii oblężniczej. Sprowadzenie dział oblężniczych z [[Kraków|Krakowa]] przyspieszyło zdobycie Kwidzyna ([[18 marca]]) i Pasłęku ([[29 kwietnia]]). Braniewo bezskutecznie próbowały odbić oddziały pod wodzą [[Janusz Świerczowski|Janusza Świerczowskiego]]. Jednocześnie od południa uderzyły na państwo zakonne wojska [[Mazowsze|mazowieckie]], a wojska [[Gdańsk|gdańskie]] przeprowadziły atak na [[Bałga|Bałgę]] i [[Kłajpeda|Kłajpedę]].
 
W obronie zagrożonego zakonu stanęli wówczas [[legat|legaci]] papieża [[Leon X|Leona X]], którzy oskarżyli Polskę o podnoszenie ręki na rycerstwo [[Chrześcijaństwo|chrześcijańskie]], w obliczu groźby najazdu [[Tatarzy|Tatarów]]. Była to gra na czas Albrechta, który czekał właśnie na posiłki [[landsknecht]]ów z Rzeszy.
 
[[GrafikaPlik:Nikolaus Kopernikus.jpg|166px|thumb|right|Krzyżakom w 1521 nie udało się zdobyć Olsztyna, ufortyfikowanego przez [[Mikołaj Kopernik|Mikołaja Kopernika]]]]
[[ImagePlik:Olsztyn - Zamek (dziedziniec) 1.JPG|166px|thumb|right|Dziedziniec zamku w Olsztynie.]]
 
=== II faza wojny ===
W lipcu [[1520]] wojska krzyżackie przeszły do kontrofensywy, uderzając na [[Mazowsze]], pustosząc [[ziemia łomżyńska|ziemię łomżyńską]]. W sierpniu zaatakowały [[Warmia|Warmię]] i rozpoczęły oblężenie [[Lidzbark Warmiński|Lidzbarka Warmińskiego]], którego jednak nie zdobyły. W sierpniu nadciągnęły z Niemiec posiłki krzyżackie w liczbie 19 tysięcy jazdy i 8 tysięcy piechoty pod wodzą [[Wolf von Schönberg|Wolfa von Schönberga]]. Uderzyły one na [[Wielkopolska|Wielkopolskę]] i [[12 października]] [[1520]] zbombardowały [[Międzyrzecz]], który wnet się poddał.
W sierpniu nadciągnęły z Niemiec posiłki krzyżackie w liczbie 19 tysięcy jazdy i 8 tysięcy piechoty pod wodzą [[Wolf von Schönberg|Wolfa von Schönberga]]. Uderzyły one na [[Wielkopolska|Wielkopolskę]] i [[12 października]] [[1520]] zbombardowały [[Międzyrzecz]], który wnet się poddał. Zygmunt Stary zwołał [[pospolite ruszenie]] do [[Wągrowiec|Wągrowca]] i wzmocnił załogę [[Poznań|Poznania]].
[[2 listopada]] król wyruszył do [[Bydgoszcz]]y, by osłonić przed odcięciem wojska polskie przebywające w Prusach Wschodnich. Uderzenie niemieckie zmierzało w kierunku Gdańska, gdzie też ze wschodu miały przybyć siły krzyżackie. W celu odcięcia dwóch grup wojsk i uniemożliwienia ich połączenia [[starosta]] [[Malbork|malborski]] [[Stanisław Kościelecki]] zajął wszystkie przeprawy na [[Wisła|Wiśle]]. ▼
Niemcy zajęli [[Wałcz]], [[Chojnice]], [[Starogard Gdański|Starogard]], [[Tczew]] i Międzyrzecz i rozpoczęli [[8 listopada]] ostrzał Gdańska z [[Biskupia Górka|Biskupiej Górki]]. [[9 listopada]] do miasta przebiły się polskie posiłki pod wodzą [[województwo kaliskie|wojewody kaliskiego]] [[Jan Zaremba|Jana Zaremby]]. Jednak Albrechtowi zabrakło pieniędzy na opłacenie lancknechtów, którzy [[10 listopada]] wycofali się do [[Oliwa (dzielnica Gdańska)|Oliwy]], zagrożeni odsieczą Mikołaja Firleja. ▼
Pospolite ruszenie w sile 12 tysięcy jazdy pod jego wodzą odbiło [[28 listopada]] Chojnice. Wojska czeskie i gdańskie zajęły w tym samym czasie Tczew i Stargard. Zaremba wyprowadził uderzenie z Gdańska na Oliwę i atakował wycofujące się wojska niemieckie w kierunku [[Puck]]a. Tam lancknechci byli nieustannie nękani atakami [[Kaszubi|Kaszubów]].▼
W tym czasie jednak król Zygmunt Stary zmuszony był rozpuścić pospolite ruszenie, a w kasie państwowej zabrakło pieniędzy na zaciąg nowego wojska. Wykorzystali to krzyżacy, którzy w styczniu [[1521]] zdobyli [[Nowe Miasto Lubawskie]] i uderzyli na Mazowsze w okolicach [[Płock]]a.▼
[[15 stycznia]] wojska krzyżackie podeszły pod [[Olsztyn]]. [[26 stycznia]] bezskutecznie szturmowały twierdzę przygotowaną do obrony przez [[Mikołaj Kopernik|Mikołaja Kopernika]].
 
▲Zygmunt Stary zwołał [[pospolite ruszenie]] do [[Wągrowiec|Wągrowca]] i wzmocnił załogę [[Poznań|Poznania]]. [[2 listopada]] król wyruszył do [[Bydgoszcz]]y, by osłonić przed odcięciem wojska polskie przebywające w Prusach Wschodnich. Uderzenie niemieckie zmierzało w kierunku Gdańska, gdzie też ze wschodu miały przybyć siły krzyżackie. W celu odcięcia dwóch grup wojsk i uniemożliwienia ich połączenia [[starosta]] [[Malbork|malborski]] [[Stanisław Kościelecki]] zajął wszystkie przeprawy na [[Wisła|Wiśle]].
=== Rozejm ===▼
▲Niemcy zajęli [[Wałcz]], [[Chojnice]], [[Starogard Gdański|Starogard]], [[Tczew]] i Międzyrzecz i rozpoczęli [[8 listopada]] ostrzał Gdańska z [[Biskupia Górka|Biskupiej Górki]]. [[9 listopada]] do miasta przebiły się polskie posiłki pod wodzą [[województwo kaliskie|wojewody kaliskiego]] [[Jan Zaremba|Jana Zaremby]]. Jednak Albrechtowi zabrakło pieniędzy na opłacenie lancknechtów, którzy [[10 listopada]] wycofali się do [[Oliwa (dzielnica Gdańska)|Oliwy]], zagrożeni odsieczą Mikołaja Firleja.
Nowy cesarz rzymski [[Karol V Habsburg]] wezwał do natychmiastowego przerwania działań wojennych. Poseł polski w Rzeszy [[Hieronim Łaski]] próbował jeszcze przekonać cesarza do swoich racji. W obliczu nowego najazdu [[Turcja|Turków Osmańskich]] na [[Węgry]], [[5 kwietnia]] [[1521]] strony zgodziły się podpisać zawieszenie broni na cztery lata i oddać spór pod sąd rozjemczy Karola V i [[Władcy Węgier|króla Węgier]] [[Ludwik Jagiellończyk|Ludwika Jagiellończyka]].▼
▲Pospolite ruszenie w sile 12 tysięcy jazdy pod jego wodzą odbiło [[28 listopada]] Chojnice. Wojska czeskie i gdańskie zajęły w tym samym czasie Tczew i StargardStarogard. Zaremba wyprowadził uderzenie z Gdańska na Oliwę i atakował wycofujące się wojska niemieckie w kierunku [[Puck]]a. Tam lancknechci byli nieustannie nękani atakami [[Kaszubi|Kaszubów]].
 
▲W tym czasie jednak król Zygmunt Stary zmuszony był rozpuścić pospolite ruszenie, a w kasie państwowej zabrakło pieniędzy na zaciąg nowego wojska. Wykorzystali to krzyżacyKrzyżacy, którzy w styczniu [[1521]] zdobyli [[Nowe Miasto Lubawskie]] i uderzyli na Mazowsze w okolicach [[Płock]]a. [[15 stycznia]] wojska krzyżackie podeszły pod [[Olsztyn]]. [[26 stycznia]] bezskutecznie szturmowały twierdzę przygotowaną do obrony przez [[Mikołaj Kopernik|Mikołaja Kopernika]].
 
▲=== Rozejm ===
[[Grafika:Prussian Homage.jpg|thumb|right|300px|[[Hołd pruski]] [[1525]]]]▼
▲Nowy cesarz rzymski [[Karol V Habsburg]] wezwał do natychmiastowego przerwania działań wojennych. Poseł polski w Rzeszy [[Hieronim Łaski]] próbował jeszcze przekonać cesarza do swoich racji. W obliczu nowego najazdu [[Turcja|Turków Osmańskich]] na [[Węgry]], [[5 kwietnia]] [[1521]] strony zgodziły się podpisać zawieszenie broni na cztery lata i oddać spór pod sąd rozjemczy Karola V i [[Władcy Węgier|króla Węgier]] [[Ludwik II Jagiellończyk|Ludwika Jagiellończyka]].
 
▲[[GrafikaPlik:Prussian Homage.jpg|thumb|right|300px|[[Hołd pruski]] [[1525]]]]
=== Pokój ===▼
 
▲=== Pokój ===
W 1525 upłynął termin zawieszenia broni, jednak Albrecht Hohenzollern nie mógł już liczyć na wsparcie i posiłki ze strony Rzeszy.
[[8 kwietnia]] [[1525]] podpisano [[traktat krakowski]], mocą którego zsekularyzowane [[Prusy Książęce]] stały się dziedzicznym lennem Królestwa Polskiego, pozostając w rękach dynastii [[Hohenzollernowie|Hohenzollernów]]. [[10 kwietnia]] Albrecht złożył [[hołd pruski|hołd lenny]] Zygmuntowi Staremu na [[Rynek Główny w Krakowie|rynku w Krakowie]].
[[10 kwietnia]] Albrecht złożył [[hołd pruski|hołd lenny]] Zygmuntowi Staremu na [[Rynek krakowski|rynku w Krakowie]].
 
==Zobacz też==▼
 
▲== Zobacz też ==
* [[Stosunki polsko-krzyżackie]]
*[[Hołd pruski]]
* [[TraktatHołd krakowskipruski]]
* [[Traktat krakowski]]
 
== Bibliografia ==
* [[Marian Biskup]], ''Wojny Polski z zakonem krzyżackim (1308-1521)'' [[Gdańsk]] [[1993]]
* Marian Biskup, ''Wojna pruska, czyli walka zbrojna Polski z Zakonem Krzyżackim z lat 1519–1521'', [[Olsztyn]] [[1991]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_polsko-krzyżacka_(1519–1521)”