Cel: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m ujednoznacznienie linku akcja |
|||
Linia 1:
{{DisambigR|teorii decyzji|[[cel wojskowy]] oraz [[Cel (film)]]}}
'''Cel''' ([[gr.]] τηλος, ''telos''; [[łac.]] ''finis'', [[terminus]]) — to, ze względu na co następuje działanie; to, co stanowi [[kres]] działania; [[stan]] lub [[obiekt]], do którego się dąży<ref>''Słownik zapożyczeń niemieckich w polszczyźnie'', red. Marek Łaziński, s. 44, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-01-15588-9</ref>
Działać celowo może: [[człowiek]], [[organizacja]], [[społeczeństwo]], [[robot]] i [[fabryka]].
==Rozróżnienie pojęcia==
* Z punktu widzenia [[inżynieria|inżynieryjnego]] i [[kognitywistyka|kognitywnego]] możemy też mówić o celu [[urządzenie|urządzenia]], [[proces]]u, [[system]]u, czy jakiegoś [[agent]]a inteligentnego. W tym sensie mamy dwa rodzaje celów<ref>Adam Maria Gadomski, 1986, ''Dekompozycja relacji System-Cel'' (ang.), [http://erg4146.casaccia.enea.it/wwwerg26701/gad-diag0.htm Serwer Włoskiej Agencji Badawczej ENEA].</ref>:▼
===Inżynieria===
** '''cel projektowy''' czy '''statutowy''' – może dotyczyć każdego sztucznego systemu, lub użycia systemu/obiektu naturalnego jako narzędzia, oraz ▼
▲
** '''cel działania''', czyli cel chwilowej akcji dotyczący tylko [[agent]]a tzn. człowieka, grupy ludzi lub autonomicznego systemu komputerowego, i jest wynikiem jego zbioru [[preferencja|preferencji]] (model IPK – ang. ''Information, Preference, Knowledge'', tzn. ''[[informacja]]'', ''preferencja'', [[wiedza]]'').▼
▲
▲
Według kognitywnego modelu agenta inteligentnego Gadomskiego (w meta-teorii TOGA, tzn. Top-down Object-based Goal-oriented Approach, 1993), konsekwencją nadania systemowi celu lub posiadania celu przez system są jego ''[[funkcja|funkcje]]
Funkcje są własnością ''[[proces]]ów'', zaś zadania są realizowane poprzez ''akcje.'' ===Psychologia===
* W
Najważniejszą charakterystyką celu jest to, że wyjaśnia [[przyczyna|przyczynę]] sztucznych
▲* W '''[[psychologia|psychologii]],''' na przykład, '''cel''' – to efekt (stan rzeczy), na którego ukierunkowana jest czynność (zachowanie celowe), gdzie cele mogą mieć różny charakter:
▲** '''cel pozytywny''' – efekt, który podmiot pragnie uzyskać,
▲** '''cel negatywny''' – efekt, którego podmiot pragnie uniknąć,
▲** '''cel przedziałowy''' – stan rzeczy, którego reprezentacja w umyśle jest wielowariantowa w ramach zaspokojenia danej potrzeby;
▲** '''cel punktowy''' – stan rzeczy, który posiada konkretną reprezentację.
===Informatyka===
▲Najważniejszą charakterystyką celu jest to, że wyjaśnia przyczynę sztucznych procesów albo wymaga podjęcia działania i posiada jakąś [[subiektywna oczekiwana użyteczność|subiektywną oczekiwaną użyteczność]].
* W
==Cel w aspekcie etycznym==
▲* W dziedzinie '''[[informatyka|informatyki]]''' tzw. [[system wieloagentowy|systemów wieloagentowych]] powstała koncepcja [[agent BDI|agenta BDI]] (zaproponowana przez M.P. Georgeff i A. S. Rao, <ref> Michael P. Georgeff, Anad S. Rao, An Abstract Architecture for Rational Agents, Proceedings of the First International Round-Table on Abstract Intelligent Agent, AIA'93 ). A.M. Gadomski (Ed.). Published by [[ENEA]], Rome, 1994. p. 43.</ref>) oparta na takich pojęciach jak: ''[[wiara]]'', ''[[życzenie]]'' i ''[[zamiar]]'' (od ang. ''Believe, Desire, Intention''), gdzie pojęcie celu jest formalizowane różnie przez różnych autorów, np wg M. Wooldridge, 2000, ''życzenie'' jest synonimem ''celu''.
W [[Etyka|etyce]] cel, to [[kres]] [[świadomość|świadomego]] [[działanie|działania]];
* w sensie [[przedmiot]]owym - przedmiot [[zamiar|zamierzonego]] działania, [[punkt]] do którego działanie jest skierowane lub [[skutek]] działania;
* w sensie [[podmiot]]owym — [[racja]], [[powód]] lub [[motyw]] działania.
W etyce pojęcie celu występuje w związku z określeniem [[powinność|powinności]] [[moralność|moralnej]] (moralnego dobra i zła [[czyn]]u) oraz z ujęciem [[wyznacznik]]ów moralności [[akt]]u ludzkiego. Zwolennicy [[deontologia|deontologizmu]] [[definicja|definiują]] powinność oraz moralne [[dobro]] i [[zło]] czynu z wyłączeniem celu<ref>W. Tatarkiewicz, ''Droga do filozofii i inne rozprawy filozoficzne'', Warszawa 1971, s. 211–321</ref>, poprzez zgodność czynu z nakazem [[autorytet]]u zewnętrznego ([[heteronomia]]) lub wewnętrznego ([[autonomia]]) w stosunku do podmiotu czynu (inni określają powinność a następnie moralne dobro i zło czynu, przez jego stosunek do ostatecznego celu człowieka<ref>[[Marek Aureliusz]], ''Rozmyślania'', Księga V; ''"Każdy człowiek zrodził sie po to, aby mieć cel zycia, trwać przy nim i przy własnym wyborze"''</ref>czyli dobra uznawanego za najwyższe ([[teologia|teleologizm]]), które jednocześnie uszczęśliwia człowieka ([[eudajmonizm]]).
W zależności od sposobu rozumienia dobra oraz osób, które w działaniu stanowią dobro najwyższe jako przedmiot działania celowego, teleologizm przybiera postać:
* [[hedonizm]]u - dobro najwyższe i szczęście polegają na doznawaniu zadowolenia indywidualistycznego ([[Arystyp z Cyreny]]) lub społecznego ([[utylitaryzm]]) (J. [[Bentham]], J. S. [[Mill]], M. [[Schlick]], V. [[Kraft]]);
* [[perfekcjonizm]]u, głoszącego, że najwyższym dobrem jest samourzeczywistnienie ([[Arystoteles]], E. [[Fromm]], M. [[Oraison]]). Zwolennicy teleologizmu usiłują wykazać, że moralna powinność i moralne dobro czynu mają obiektywne uzasadnienie (niezależne od wszelkiego nakazu) w podstawowych [[potrzeba]]ch człowieka, których zaspokojenie jest celowym i właściwym motywem wszelkiego działania. Powinność moralna uważa się więc za powinność stosowania odpowiedniego środka do celu, uwarunkowana pragnieniem tego celu (wyraża się ją w [[zdanie|zdaniu]] [[warunek|warunkowym]], a więc [[prakseologia|prakseologicznie]], a nie [[aksjologia|aksjologicznie]].
Teleologizm etyczny polegający na tym, że istotę moralności oraz moralnej wartości czynu definiuje cel rozumiany, jako [[zamiar|zamierzony]] skutek działania (naturalizm etyczny), przekreślając swoiste cechy moralności (bezwarunkowość (kategoryczność) powinnosci moralnej i bezinteresowność moralnego dobra). Tymczasem czyn nie staje się moralnie [[powinność|powinny]] i odpowiednio moralnie dobry przez to, ze jest środkiem do ostatecznego celu, chociaż do niego prowadzi.
==Powinność moralna a celowość==
Powinnosci moralnej i dobra moralnego nie można adekwatnie wyrazić przez relacje środka do ostatecznego celu człowieka, nie wynika z tego, że można je określić z pominięciem kategorii celu w ogóle. Czyn jest moralnie dobry dzięki temu, że jest aktem afirmacji osoby (a w wielu wypadkach także bytów pozaosobowych) ze wzgledu na jej własną wartość ([[godność]]), czyli z wyłączeniem innych celów działającego podmiotu. Godność osoby, ku której akt działającego jest skierowany (personalizm w etyce), jest miarodajna w sposób konieczny i wystarczający; osoba przez swą godność jest celem dla siebie (cel wsobny) i na mocy swego istnienia ustanawia dla wszystkich osób (nie wyłączając własnej) powinność afirmowania jej w tym charakterze. Ta powinność jest powinnością moralną, zaś wartość czynu afirmującego tę godność dla niej samej jest moralnym dobrem tego czynu; powinności tej przysługuje bezwarunkowość, a cechą realizującego ją czynu jest bezinteresowność. Właściwą racją i przedmiotem tej powinności jest osoba jako cel wsobny, i dlatego moralnej powinnosci oraz moralnego dobra czynu nie można zdefiniować z pominięciem celu; dzieje się to jednak na innej zasadzie, aniżeli w teleologizmie etycznym (w przesadnej reakcji na deontologizm)<ref>J.Keller, ''Etyka'', Warszawa 1954, I 45–819</ref>.
Cel występuje w etyce również przy okreslaniu wyznaczników ''"moralności czynu ludzkiego"'', tj. intencji działania, czyli motywu (''"finis operandis"''), skłaniającego podmiot do działania, oraz tzw. przedmiotu (''"finis operis"''), czyli tego, ku czemu działanie zmierza obiektywnie, niezaleznie od intencji działajacego.
W obu przypadkach (intencja, przedmiot) celu działającego i działania pełni z osobna rolę warunku koniecznego i zarazem niewystarczającego dla określenia moralnego dobra czynu<ref>M. H. Szymeczko, ''Cel i wzór w etyce sw. Tomasza z Akwinu'', Lb 1965 (mps BKUL)</ref>, tj. jego zgodności z normą, podczas gdy stwierdzenie nezgodnośi któregokolwiek z nich z tą normą wystarcza dla okreslenia moralnego zła czynu.
== Własności celu ==
Linia 24 ⟶ 42:
* określony mniej lub bardziej precyzyjnie
* uściślony i modyfikowany
* rozłożony na
{{Przypisy}}▼
== Zobacz też ==
Linia 34 ⟶ 50:
* [[misja]]
▲{{Przypisy}}
{{stub}}
| |||