|
'''Racjonalizm''' ([[język łacińskiŁacina|łac.]] ''ratio'' – rozum; ''rationalis'' – rozumny, rozsądny) – filozoficzne podejście w [[epistemologia|epistemologii]] zakładające możliwość dotarcia do [[prawda|prawdy]] z użyciem samego rozumu z pominięciem doświadczenia, poprzez stworzenie systemu opartego na [[aksjomat]]ach, z których poprzez [[dedukcjaRozumowanie dedukcyjne|dedukcję]] można wywieść całość wiedzy. Racjonalizm w nowożytnej filozofii wywodzi się od [[Kartezjusz|Kartezjusza]]a. W anglosaskiej tradycji filozoficznej bywa nazywany racjonalizmem kontynentalnym.
Nie należy go mylić z pojęciem [[Racjonalizm_światopoglądowyŚwiatopogląd racjonalistyczny|racjonalizmu światopoglądowego]].
== Racjonalizm w filozofii greckiej ==
Przekonanie o rozumności świata i jego uporządkowaniu wywodzi się od [[Heraklit]]a, który wprowadził do filozofii pojęcie [[rozum]]u (''logos''), który rządzi światem. [[Szkoła elejska|Eleaci]] zaprzeczyli wiarygodności danych zmysłowych, dowodząc ich sprzeczności z logicznym rozumowaniem i jednocześnie zapoczątkowując spór racjonalizmu z empiryzmem. Eleata [[Parmenides]] pierwszy świadomie zastosował rozumowanie [[dedukcjaRozumowanie dedukcyjne|dedukcyjne]], i utożsamiając myśl z bytem zbudował pierwszy system filozofii racjonalistycznej. [[Demokryt]] próbował dokonać syntezy racjonalizmu i empiryzmu, rozróżniając "ciemną" wiedzę zmysłową, która wymaga wyjaśnienia i wiedzę "prawdziwą", pochodzącą z rozumu. Program zreformowania praw, języka oraz stosunków społecznych według kryterium racjonalności przedstawił sofista [[Protagoras]]. Rozumowanie jako sposób dochodzenia do prawd etycznych był przedmiotem rozważań [[Sokrates]]a. Empiryzm odrzucił Platon, którego zdaniem poznanie zmysłowe jest raczej domysłem (doksa), dotyczy tylko zjawisk, ma charakter ułomny i wymaga pomocy rozumu, wyprzedzającego i współdziałającego w poznaniu zmysłowym. Tylko umysł jest zdolny do poznania (episteme) idei dzięki wrodzonej wiedzy, którą dysponuje. Wyższość poznania rozumowego podkreślał również [[Arystoteles]], choć poznanie zmysłowe według niego dostarczało rozumowi niezbędnego materiału do rozumowania. Nowy kierunek racjonalizmowi nadał [[Grzegorz z Nyssy]], który jako pierwszy dowodził zgodności objawienia chrześcijańskiego z rozumem i jego racjonalnego charakteru.
== Zachodni racjonalizm ==
Filozofowie racjonaliści od czasów [[Kartezjusz |Kartezjusza]] a starali się znaleźć zbiór ponad podstawowych [[aksjomat |aksjomatów]] ów, którym nie dało by się zaprzeczyć bez popadania w logiczną sprzeczność i od których drogą dedukcji dałoby się wyprowadzić całą ludzką wiedzę. ▼
▲Filozofowie racjonaliści od czasów [[Kartezjusz|Kartezjusza]] starali się znaleźć zbiór ponad podstawowych [[aksjomat|aksjomatów]], którym nie dało by się zaprzeczyć bez popadania w logiczną sprzeczność i od których drogą dedukcji dałoby się wyprowadzić całą ludzką wiedzę.
Racjonalizm rozwijał się intensywnie w wiekach [[XVII wiek|XVII]] i [[XVIII wiek|XVIII]].
== Zobacz też ==
* [[racjonalizm]]
* [[natywizm|racjonalizm genetyczny]]
* [[racjonalizm metodologiczny]]
* [[tomizm]]
* [[Światopogląd racjonalistyczny|racjonalizm światopoglądowy]]
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.calculemus.org/racj-panel/ Nowoczesny racjonalizm i jego adwersarze]
{{filozofia stub}}
[[Kategoria:epistemologiaEpistemologia]]
[[bs:Racionalizam]]
| 