Grażyna (poemat): Różnice pomiędzy wersjami

| tytuł = Grażyna. Powieść litewska

| autor = [[Adam Mickiewicz]]

| tytuł oryg =

| grafika = [[Plik:Grazyna_poem1Grazyna poem1.jpg|250px180px]]

| opis grafiki = Pomnik bohaterskiej Grażyny na krakowskich plantach

| kraj oryg wyd = [[Polska]]

| język oryg wyd = [[język polski|polski]]

| data I wyd oryg= [[1823 w literaturze|1823]]

| wydawca oryg = Józef Zawadzki

| tematyka =

| typ utworu = [[poemat epicki (właściwy)|poemat epicki]]

| data I wyd pol =

| I wydawca pol =

| tłumacz =

| poprzednia =

| następna =

[[Plik:Grazyna Mickiewicz 32.jpg|thumb|right|250px|"...Kto?Cały - woła książędzień konno, zerwałw sięwieczór zkońska pościeli, Kto?grzywa - "Ja"Poduszką odpowiemoją, znanyprzy niej głosnoc niewieściwystoję..."]]

''Grażyna'', zarówno treścią jak i [[XVI wiek|szesnastowieczną]] formą, stanowi swego rodzaju kontynuację napisanej wcześniej przez Mickiewicza powiastki ''Żywila'' ([[1819]])<ref name="jeden"/>.

Na potrzeby poematu Mickiewicz sam utworzył imię głównej bohaterki; słowo ''graži'' oznacza po [[Litwa|litewsku]] "piękna". Jak bowiem napisał autor w wersach 490-491 powieści: "Z cór nadniemeńskich pierwsza krasawica, zwana Grażyną, czyli piękną księżną". [[Piękno]] głównej bohaterki przejawia się zarówno w opisach jej wyglądu cielesnego jak i w doskonałości [[etyka|etycznej]], [[rycerz|rycerskiej]] cnocie oraz bohaterstwie czynów przez nią dokonywanych. Poeta tym samym kontynuuje [[klasycyzm|klasycystyczną]] tendencję poematów [[Homer|homeryckichhomer]]yckich − tzw. [[Kalokagatia|kalokagatię]] ({{greka|καλοκἀγαθία}} ''kalokagathia'', od {{grc|καλὸς κἀγαθός}} ''kalos kagathos'' – dosł. "piękny i dobry"), czyli obdarzanie bohaterów wybitnymi, pół-boskimi walorami fizycznymi i duchowymi.

:::: Zda się, że lato oglądasz przy wiośnie,

:::: Że kwiat młodego nie stracił rumieńca,

:::: A razem owoc wnet pełni dorośnie.

:::: Nie tylko licem nikt jej nie mógł sprostać

:::: (...)

:::: Twarzą podobna i równa z postawy,

:::: Sercem też całym wydawała męża.

:::: Igłę, wrzeciono, niewieście zabawy

:::: Gardząc, twardego imała oręża;

:::: Często, myśliwa, na żmudzkim rumaku,

:::: W szorstkim, ze skóry niedźwiedziej kirysie... </poem>

Postać Grażyny, podobnie jak pokrewna jej [[Żywila]] z wczesnej opowiastki Mickiewicza pod tym samym tytułem (1819), utrzymana została ponadto w [[Plutarch]]owym ideale kobiety-obywatelki<ref name="jeden">{{cytuj książkę | autor= Witkowska, Alina ; Przybylski, Ryszard | tytuł= Romantyzm | rozdział=Adam Mickiewicz. "Grażyna" | rok=2003 | wydawca=Wydawnictwo PWN | miejsce=Warszawa | isbn=83-01-13848-3 | strony=257}}</ref>.

Mickiewicz nazwał swój poemat "powieścią litewską", tym samym wskazując na pewną przynależność ''Grażyny'' do [[powieść poetycka|powieści poetyckiej]]. Takie ujęcie utworu przyjęło się<ref name="witkowska2"/>. Mimo to nie odnajdujemy w utworze żadnej z właściwości tego gatunku<ref name="witkowska2"/>; choć akcja poematu jest dość zagmatwana, autor dokłada starań aby wszelkie niejasności wyjaśnić, urealnić oraz połączyć logicznym ciągiem przyczynowo-skutkowym<ref name="witkowska2"/>. ''Grażyna'' nie wykazje przy tym typowej dla romantycznej powieści poetyckiej swobody kompozycyjnej ani nawet fragmentaryczności akcji − wręcz przeciwnie, pomimo pewnego emocjonalnego "cienia romantycznego"<ref name="jastrun 2"/>, poemat cechuje [[klasycyzm|klasyczna]] klarowność i konwencjonalność formy oraz precyzyjnie wyznaczone granice utworu. Akcja jest ponadto poprowadzona chronologicznie. Autor zastosował więc w ''Grażynie'' szereg zabiegów wprost przeciwstawnych w stosunku do romantycznego nurtu fantastyki i sposobu prowadzenia akcji<ref name="witkowska2"/>, łącznie z eliminacją tak charakterystycznego dla polskiej powieści poetyckiej [[bajronizmBohater bajroniczny|bohatera byronicznegobajronicznego]] oraz niejasności spowijającej psychologiczne umotywowania działań bohaterów.

Choć ''Grażyna'' jest więc dziełem, które − jak stwierdził [[Mieczysław Jastrun]] − godzi "jasność klasyczną z cieniem romantycznym"<ref name="jastrun 2">{{cytuj książkę | autor= Jastrun, Mieczysław | tytuł= Mickiewicz | rok=1952 | wydawca=Polski Instytut Wydawniczy | miejsce=Kraków | strony=99}}</ref>, styl powieści bliższy jest raczej sztywnym kanonom [[XVIII wiek|XVIII wiecznego]] klasycyzmu niż nowej poetyki wyłożonej w ''Romantyczności''. W samym stylu powieści znaleźć można jednak pewne znamiona ''doktryny'' "czucia i wiary", choćby w zastosowanym języku bardziej plastycznym i naturalniejszym "''niż na to pozwala elegancja klasyczna''<ref name="jastrun">{{cytuj książkę | autor= Jastrun, Mieczysław | tytuł= Mickiewicz | rok=1952 | wydawca=Polski Instytut Wydawniczy | miejsce=Kraków | strony=98}}</ref>.

Osobnym materiałem badań dla interpretatorów ''Grażyny'' stał się wierszowany [[epilog]] kończący powieść, a także zbiór odautorskich [[przypis|przypisów]]ów. Oba dodatki posłużyć miały Mickiewiczowi do uwiarygodnienia opowiadanej historii, wpisując się tym samym w popularny w okresie wczesnego [[romantyzm]]u chwyt "znalezionego rękopisu", znany choćby z ''Pieśni Osjana'' [[James Macpherson|Jamesa Macphersona]], czy też wcześniejszego, prekursorskiego względem nowej epoki ''[[Rękopis znaleziony w Saragossie (powieść)|Rękopisu znalezionego w Saragossie]]'' [[Jan Nepomucen Potocki (pisarz)|Jana Potockiego]]. W ''Epilogu'' bowiem autor ujawnia się na chwilę w roli wydawcy, który "rękopis wziął po nieboszczyku", a następnie aby uzupełnić ''Grażynę'' o potrzebny komentarz krytyczny, sięgnął po żywe relacje Nowogródzian i "spisował, widząc, iż powieści wiążą się do podanej od autora treści".

Swego czasu utwór ceniony był zwłaszcza ze względu na walory estetyczne; doskonałość formalną oraz nawiązanie do języka staropolskiego. Wśród starszego pokolenia uznanie budził również [[klasycyzm]] utworu; Mickiewicza pochwalił wówczas choćby profesor Borkowski<ref name="jastrun"/>, ganiąc jednocześnie zanurzone w nowej szkole romantycznej pozostałe utwory ''Poezyj II''<ref name="jastrun"/>. [[Maurycy Mochnacki]] w swojej [[krytyka literacka|krytycznej rozprawie]] ''[http://univ.gda.pl/~literat/mochnac/0005.htm O literaturze polskiej wieku XIX]'' tak pisał o ''Grażynie'' (co ciekawe, ostro krytykując ''Konrada Wallenroda''<ref name="mochnacki">[http://univ.gda.pl/~literat/mochnac/0005.htm Maurycy Mochnacki: O Literaturze Polskiej W Wieku XIX, Rozdział 3: Poeci. - Architektonika idealna w systemie poetyckiej literatury polskiej. - Porównanie tej literatury z rzymską za Augusta Cezara.]</ref>):

Twardy jest styl tej powieści jak żelazna zbroja, chropowaty jak chrzęst tej zbroi, kiedy nią silne potrząsają ramiona, ostry jak na starych obrazach fizjonomie rycerzy, a tak dziki i malarski, jak były dzikie i leśne serca mężów pogańskiej jeszcze Litwy i pancernych mnichów, co ich chrzcili i mordowali (...) a styl ''Grażyny'' na kształt rdzy pokrywającej sprzęt rycerski starego wieku (...) czwarta część ''[[Dziady (dramat)|Dziadów]]'' była tworem poety, a ''Grażyna'' tworem obrazowego sztukmistrza.|M. Mochnacki|[http://univ.gda.pl/~literat/mochnac/0005.htm ''O literaturze polskiej wieku XIX'']|width=75%|align=leftcenter}}

Znamienny jest tu również fakt, iż konkluzją Mochnackiego nad całością nowej poezji były słowa: "Gdybyśmy tylko mieli ''[[Maria (powieść)|Marię]]'' i ''Grażynę'' - rzekł [[Michał Grabowski (powieściopisarz)|Michał Grabowski]] w dzienniku [[Antoni Edward Odyniec|Ordyńca]] - mielibyśmy już oryginalną literaturę. Ten młody krytyk powiedział prawdę"<ref name="mochnacki"/>.

Nieco później [[Mieczysław Jastrun]] uzupełnił tę opinię w swojej [[monografia|pracy monograficznej]] na temat Mickiewicza:

|Jest to, żeby użyć porównania, plastyka rzeźb grubo ciosanych w niektórych partiach, w innych − obrazów o kolorycie nocnym, nie zamglonych jednak, lecz mimo bladego światła namalowanych z niezwykłą intensywnością (...) Na kształt grupy konnych posągów modelowany jest natomiast obraz pogotowia wojennego Litwy.|M. Jastrun|''Mickiewicz'', Kraków 1952, str. 98|width=75%|align=leftcenter}}

|...jej główną zaletą jest drobiazgowa wierność w odtwarzaniu eleganckich form literackich i czystość szestastowiecznejszesnastowiecznej polszczyzny (...) bowiem główny urok tego utworu tkwi w nawiązaniu do obyczajów i w naśladowaniu języka szestastowiecznegoszesnastowiecznego, realiów uświetnionych przez [[Mikołaj Rej|Reja]], [[Marcin Bielski|Bielskiego]], [[Jan Kochanowski|Kochanowskiego]] i wielu innych znanych pisarzy".|Gustave Olivier; D'Herbelot|''Literatura polska. "Poezyje" Adama Mickiewicza'' w: ''Adam Mickiewicz w oczach Francuzów'', Warszawa 1999, str. 61; 52|width=75%|align=leftcenter}}