Wikipedia

Szarysz: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
P (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
17 936 edycji
MastiBot (dyskusja | edycje)
Boty
3 404 360 edycji
m Wspomagane przez robota ujednoznacznienie: Góra (geografia) - Zmieniono link(i) Góra; zmiany kosmetyczne
Linia 1:
{{DisambigR|regionu na Słowacji|[[Sáros]] - dawny komitat na [[Węgry|Węgrzech]]}}
 
[[GrafikaPlik:Slovakia Saris.gif|thumb|right|250 px|Šariš]]'''Szarysz''' ([[język słowacki|słc.]] ''Šariš'', [[Łacina|łac.]] ''comitatus Sarossiensis'', [[język niemiecki|niem.]] ''Scharosch'', [[język węgierski|węg.]] ''Sáros'') - [[Regiony Słowacji|region]] historyczny, geograficzny i etnograficzny we wschodniej [[Słowacja|Słowacji]].
 
==== Geografia ====
 
Szarysz leży w [[Zewnętrzne Karpaty Zachodnie|Zewnętrznych]], [[Centralne Karpaty Zachodnie|Centralnych]] i [[Wewnętrzne Karpaty Zachodnie|Wewnętrznych]] [[Karpaty Zachodnie|Karpatach Zachodnich]]. Na północy Szarysz sąsiaduje z polską [[Ziemia sądecka|ziemią sądecką]] i [[Ziemia sanocka|sanocką]], na wschodzie z [[Zemplín|Zemplínem]]em, na południu z [[Abov|Abovem]]em, na zachodzie ze [[Spisz|Spiszem]]em.
 
Pod względem geograficznym Szarysz zajmuje górne (północne) części [[dorzecze|dorzeczy]] [[Torysa|Torysy]], [[Topľa|Topľi]] i [[Ondava|Ondavy]] oraz skrawki dorzeczy [[Hornád|Hornádu]]u i [[Poprad (rzeka)|Popradu]]. W granicach Szarysza znajdują się, w całości lub w części, następujące regiony geograficzne: południowe stoki [[Beskid Niski|Beskidu Niskiego]], [[Góry Czerchowskie]], [[Pogórze Ondawskie]], [[Branisko (góry)|Branisko]] i [[Bachureń (góry)|Bachureń]], północne części [[Kotlina Koszycka|Kotliny Koszyckiej]] i [[Góry Tokajsko-Slańskie|Gór Tokajsko-Slańskich]]. Szarysz jest krainą [[wyżyna|wyżynną]] i pagórkowatą, w części również [[góra (geografia)Góra|górzystą]].
 
Obszar Szarysza pokrywa się z obszarem dawnego [[Węgry|węgierskiego]] [[komitat|komitatu]]u [[Sáros]]. Po rozbiorze Królestwa Węgier w [[1918]] Szarysz w całości znalazł się na terytorium najpierw [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]], a następnie [[Słowacja|Słowacji]]. Od [[1923]] nie stanowi odrębnej jednostki administracyjnej, jednak nazwa "Šariš" jest w powszechnym użyciu wśród mieszkańców, używają jej również na potrzeby turystyki i kultury słowackie władze.
 
Powierzchnia Szarysza wynosi około 3,7 tys. km² (powierzchnia komitatu [[Sáros]] w [[1910]] wynosiła 3.652 km²). Największe miasta Szarysza to [[Preszów]], [[Bardiów]], [[Sabinov]] i [[Svidník]]. Szarysz zamieszkują dziś głównie [[Słowacy]]. Z mniejszości narodowych Szarysz zamieszkują silnie [[asymilacja|zasymilowani]] [[Rusini]] i rozproszeni [[Romowie|Cyganie]].
Linia 15:
W przeszłości Szarysz zaliczał się do najbogatszych regionów całych Węgier. Obecnie jest jednym z uboższych regionów Słowacji. W ostatnich latach rozwija się tu turystyka i rekreacja. Do największych atrakcji turystycznych zaliczają się miasta [[Bardiów]] (wpisany na listę światowego Dziedzictwa UNESCO) i [[Preszów]]. Liczne są również zamki z czasów panowania węgierskiego, dziś najczęściej w ruinie, oraz drewniane cerkwie [[cerkiew greckokatolicka|greckokatolickie]]. W Svidníku, Bardiowie i Raslavicach odbywają się imprezy kulturalne związane z kulturą rusińską. Przyrodniczymi atrakcjami regionu są okalające go pasma górskie i doliny rzek, które również dają warunki do uprawiania sportu. Największym zbiornikiem wodnym (i ośrodkiem sportów wodnych) Szarysza jest utworzony na [[Ondava|Ondawie]] zbiornik zaporowy [[Veľká Domaša]].
 
==== Komitat Szarysz (''Sáros'') ====
 
Tereny dzisiejszego Szarysza w I połowie XI wieku znajdowały się w granicach Polski. W jego południowej części (koło dzisiejszego [[Preszów|Preszowa]]) znajdował się znany polski graniczny gród ''Castrum Salis'' wzmiankowany zarówno w dokumentach polskich jak i węgierskich.
W II połowie XI wieku Węgrzy zaczęli opanowywać ten region. Z tym że jeszcze w XII w. i w I połowie XIII w. jego północna część znajdowała się we władniu Polski. Tam m.in. dokonano nadań ziemi cystersom w okolicy dzisiejszego Bardiowa.
Po zajęciu przez Węgry teren Szarysza stanowił początkowo, wraz z [[Abov|Abovem]]em i regionem Heves, część wielkiego komitatu ''Novi Castri''. Szarysz wyodrębnił się jako jego skrajnie północna część w XIII wieku. Ośrodkiem władz komitatu (oraz tzw. stolicy - okręgu samorządu szlacheckiego) był najpierw Zamek Szaryski (''Šarišský hrad'') w [[Veľký Šariš|Wielkim Szaryszu]], potem różne miejscowości w zależności od osoby [[żupan (urząd)|żupana]], a od [[1647]] - [[Preszów]]. Szaryszem władały różne rody magnackie - najdłużej ród [[Rakoczy|Rakoczych]]ch (Rákóczi). Do [[1775]] komitat dzielił się na cztery powiaty, obok których istniało, jako samodzielna jednostka, dominium Makovicy (słow. ''Panstvo Makovica'', łac. ''Dominium Makovicza''). Od [[1775]] komitat dzielił się na sześć powiatów, z których każdy dzielił się na trzy obwody. Z czasem liczba powiatów doszła do dziesięciu, w tym trzech miejskich.
 
{{Szablon:Regiony Słowacji}}
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Szarysz”