Odrodzenie celtyckie: Różnice pomiędzy wersjami

 

== Zarys historyczny irlandzkiej walki o niepodległość ==

 

Z każdym wiekiem, mimo licznych buntów i powstań, umacniało się panowanie Anglików na Wyspie. Pod koniec [[XV wiek|wieku XV]] dynastia [[Tudorowie|Tudorów]] rozpoczęła powolny podbój Irlandii. W roku [[1541]] [[Henryk VIII Tudor|Henryk VIII]] ogłosił się, jako pierwszy władca angielski, królem Irlandii, która jednak nie uznała go za głowę kościoła i pozostała przy [[katolicyzm]]ie. W [[1641]] w Irlandii wybuchło powstanie, które, także dzięki wojnie domowej, jaka rok później przeszła przez Anglię, pozwoliło jej uzyskać pewną niezależność. Jednak już w [[1649]] roku wojska [[Oliver Cromwell|Olivera Cromwella]] całkowicie spustoszyły Wyspę (masakra w [[Drogheda]]) i rozpoczęły trzyletnią, bezlitosną kampanię przywracania władzy angielskiej.

 

=== Myśl niepodległościowa w wieku XIX ===

W czasie [[rewolucja francuska|rewolucji francuskiej]] powstało, założone przez [[Theobald Wolfe Tone|Wolfe'a Tone'a]] [[Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków]], stowarzyszenie o tendencjach separatystycznych. W roku [[1798]] wybuchło szybko stłumione powstanie, po którym Tone popełnił samobójstwo. W [[1801]] roku Irlandia została wcielona do Królestwa Wielkiej Brytanii, tworząc Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii.

 

 

W roku [[1845]] przez Irlandię przeszła ziemniaczana zaraza, która zapoczątkowała czteroletnią [[Klęska głodu w Irlandii|klęskę głodu]]. W tym czasie sprawy polityczne zeszły na dalszy plan. Wtedy też rozpoczęła się masowa emigracja z Wyspy, głównie do [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]]. Właśnie w Ameryce został założony nowy ruch rewolucyjny [[Towarzystwo Feniańskie]]. Fenianie nawiązywali do bojowych tradycji Tone'a i odrzucali możliwość parlamentarnych metod walki. Jednym z przywódców ruchu był [[John O'Leary]], który swoje idee ogłaszał w wydawanym przez siebie piśmie ''The Irish People'' (''Irlandzki lud''). W [[1867]] roku na terenie Irlandii wybuchło kolejne powstanie, ale tak jak i wcześniejsze zakończyło się całkowitym fiaskiem – nie nadeszła oczekiwana pomoc od fenian, a przywódców aresztowano jeszcze przed rozpoczęciem buntu.

 

=== W stronę autonomii ===

 

W latach [[1922]]-[[1923]] przez Zieloną Wyspę przetoczyła się wojna domowa, która wybuchła z powodu zgody rządu de Valery'ego na pozostanie w Anglii [[Ulster]]u.

== Początki ==

=== Kształtowanie się świadomości kulturowej Irlandczyków ===

 

 

 

I właśnie kwestia języka stanowiła na samym początku przedmiot sporu pisarzy i intelektualistów irlandzkich. Hyde i Liga Gaelicka opowiadali się za dążeniem do wskrzeszenia celtyckiego języka gaelickiego, ale ich pomysł nie spotkał się z dużym poparciem. Po pierwsze niewielu pisarzy (nie mówiąc o czytelnikach) znało ten język (np. gaelickiego nie znał najwybitniejszy poeta irlandzki Yeats), po drugie zaś – przekonywali przeciwnicy tej koncepcji – zamknięcie literatury irlandzkiej w sztywnych ramach języka, którym posługiwała się mniejszość mieszkańców Zielonej Wyspy, sprawi, że stanie się ona hermetyczna i niedostępna dla innych, że będzie tworzona sama dla siebie. Ostatecznie ogromna większość utworów Odrodzenia Irlandzkiego napisana została po angielsku, Hyde niekiedy jeszcze tworzył i wydawał teksty po gaelicku, ale, tak jak w przypadku wyżej wspomnianego zbioru, także tłumaczył je na angielski.

 

=== Szkoła ''Młodej Irlandii'' ===

Ruch ''Młoda Irlandia'' powstał w latach 40. XIX wieku. Miał on charakter typowo polityczny, opowiadał się przeciw unii z Anglią i za ogólnonarodową walką o niepodległość. Jednakże właśnie wokół ''Młodej Irlandii'' zawiązała się swoista szkoła poetycka, która, bez względu na wartość artystyczną pozostawionych utworów, potrafiła (nie do końca świadomie) wyrazić istotę terminu, który wielkim echem powróci prawie czterdzieści lat później w poezjach i twórczości teoretycznej Yeatsa – ''duch celtycki''.

 

 

W drugiej połowie XIX wieku irlandzka pisarka [[Katharine Tynan]] na podstawie tekstów poetów związanych z ''Młodą Irlandią'' przedstawiła wyznaczniki tzw. ''ducha celtyckiego'' (lub inaczej ''nuty irlandzkiej''). Według niej są to:

 

== Wokół Yeatsa ==

[[William Butler Yeats]], laureat [[Nagroda Nobla w dziedzinie literatury|literackiej Nagrody Nobla]] w [[1923]] roku, uważany jest za najwybitniejszego pisarza Irlandii i za jedną z najważniejszych postaci Odrodzenia Irlandzkiego. W twórczości Yeatsa zwykło się wyróżniać kilka etapów. Pierwszy, młodzieńczy, trwający do połowy lat 80. to okres poezji w stylu romantyków, czy [[prerafaelici|prerafaelitów]] angielskich, z dużą dawką uczuciowości i żywiołu imaginacyjnego. Drugi rozpoczął się w [[1885]] roku. Właśnie wtedy dwudziestoletni William zetknął się z charyzmatycznym patriotą Johnem O'Learym i wówczas właśnie, jak pisze [[Wanda Rulewicz]], ''zdecydował się zostać pisarzem irlandzkim''. Niedługo po tym spotkaniu Yeats powiedział: ''Nie ma wielkiej literatury bez narodowości ani wielkiej narodowości bez literatury''. Odtąd przyszły noblista zaczął rozwijać rodzące się już od dzieciństwa fascynacje celtyckie, które również stały się tematem jego poezji i dramatów. W tym trudnym dla Irlandii czasie podporządkowania Wielkiej Brytanii, Yeats unikał (inaczej niż działający niemal pół wieku wcześniej poeci z kręgu ''Młodej Irlandii'', których zresztą bardzo krytykował) otwartego głoszenia patriotyzmu, ale właśnie wtedy, paradoksalnie, stał się największym narodowym pisarzem irlandzkim.

 

{{main|Abbey Theatre}}

 

 

 

Yeats nie chciał teatru politycznego, ale jak mówił ''poetyckiego''. Kiedy Synge w [[1907]] roku wystawił własną sztukę ''Wesołek z zachodniej krainy'' (Playboy of the Western World), ostro krytykującą przywary ludu irlandzkiego (gruboskórność i skłonność do mitomanii), czym wywołał oburzenie wśród nacjonalistów, Yeats stanął po jego stronie. W teatrze poeta powoli odchodził od tematyki politycznej (w [[1916]] roku skrytykował wybuch powstania wielkanocnego), zdając sobie sprawę, że kultura irlandzka, dawna literatura i tradycja są silniejsze od jakichkolwiek waśni narodowych. Jego działalność skupiła się głównie na rozpowszechnianiu krajowego dziedzictwa i budowaniu świadomości własnej odrębności kulturowej wśród Irlandczyków.

 

== Inne postaci Odrodzenia Irlandzkiego ==

[[Isabella Augusta Gregory|'''Lady Augusta Gregory''']] – według Shawa ''największa Irlandka owych czasów''. Wdowa po gubernatorze [[Cejlon]]u, który umożliwił małżonce wysoką pozycję w społeczeństwie i zaznajomił z kulturą światową. Mecenas sztuki i przyjaciółka Yeatsa, przyczyniła się do powstania Abbey Theatre. Jej ogromna posiadłość w [[Coole Park]] była miejscem spotkań pisarzy i intelektualistów. Dzięki niej po dziś dzień przetrwały oryginalne wersje celtyckich legend i podań, które zbierała i wydawała. Była również autorką kilku humorystycznych jednoaktówek.

 

 

[[George William Russell|'''George Russell''']] – pisał pod pseudonimem '''Æ''' – poeta i mistyk, przedstawiciel ruchu [[teozofia|teozoficznego]], zajmował się przede wszystkim świętymi księgami Wschodu, rozpalił w Yeatsie zamiłowanie do kultury hinduskiej. Przyszły noblista nazwał go ''irlandzkim wizjonerem''. Od [[1892]] roku wydawał pismo ''Irish Theosophist'', łączące zainteresowania narodowe i religijne.

* ''William Butler Yeats. Dramaty'', wybór i opracowanie [[Tomasz W. Brzozowski]], Warszawa 1994

* [[Roman Dyboski]]: ''Sto lat literatury angielskiej'', Warszawa 1957

 

{{medal}}