Wikipedia

Feliks Radwański (1756–1826): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Feliks Radwański przeniesiono do Feliks Radwański (1756-1826): inna osoba o tym nazwisku
Maria Leś-Runicka
Linia 1:
'''Feliks Radwański st.''' (ur. [[25 maja]] [[1756]] w [[Kraków|Krakowie]], zm. [[23 marca]] [[1826]] w [[Kraków|Krakowie]]) – architektArchitekt, konserwatorprofesor zabytków,Uniwersytetu profesorJagiellońskiego, senator [[Wolne MiastoRzeczpospolita KrakówKrakowska|RzeczypospolitejRzeczpospolitej Krakowskiej]].
 
Urodzony 25 maja 1756 roku w Krakowie był najmłodszym synem malarza Andrzeja i Zofii z Golańskich. Wykształcenie zdobył na krakowskiej uczelni, od 1776 roku prowadził wykłady w zakresie architektury, matematyki elementarnej i mechaniki praktycznej. W latach 1783-85 przebywał w Paryżu na stypendium naukowym, gdzie uczęszczał do [[College de France]] słynnego z wysokiego poziomu nauk matematycznych i technicznych.
W latach [[1771]]-[[1775]] studiował w [[Akademia Krakowska|Akademii Krakowskiej]], w [[1777]] zdobył stopień geodety przysięgłego wykonując pomiary wsi [[Ujsoły]] i [[Bolechowice (województwo małopolskie)|Bolechowice]]. Od [[1782]] profesor architektury, mechaniki i hydrauliki [[Uniwersytet Jagielloński|Szkoły Głównej Koronnej (UJ)]]. W latach [[1783]]-[[1786]] odbył podróż studyjną do Francji, Holandii, Włoch. Zajmował się różnymi dziedzinami nauki i praktyki; autor rozpraw na tematy gospodarcze, przemysłowe, rolne, interesował się różnymi wynalazkami, sam próbował produkować cukier z buraków, sporządził model machiny do młócenia i koszenia. W [[1806]]-[[1807]] wydawał czasopismo "Dziennik Gospodarczy Krakowski", w [[1807]] zakupił wieś [[Swoszowice]], znaną ze źródeł siarkowych i zbudował tam Dom Zdrojowy. W [[1815]] mianowany senatorem [[Wolne Miasto Kraków|Rzeczypospolitej Krakowskiej]] (jako dożywotni senator z ramienia [[Uniwersytet Jagielloński|UJ]]), w [[1816]] członek Komisji Włościańskiej. Konserwator zabytkowych budowli, obrońca starych murów warownych, których fragment zachowany do dziś uratował w [[1817]] przed rozbiórką. Konieczność zachowania [[Brama Floriańska w Krakowie|Bramy Floriańskiej]] tłumaczył ojcom miasta także tym, że jej zburzenie spowoduje przeciągi szkodzące zdrowiu mieszkańców. (Podanie ustne mówi, iż użył fortelu wobec austriackich zaborców, mówiąc im, iż gdy ich córki będą w niedziele szły do Kościoła Mariackiego na mszę to ten przeciąg bedzie im spódnice na głowy zarzucał). Na murze od strony miasta, między [[mury miejskie Krakowa|basztą Pasamoników]] a [[Brama Floriańska w Krakowie|Bramą Floriańską]], umieszczono pamiątkową tablicę ku jego czci. Opracował pierwszy projekt otoczenia miasta [[Planty krakowskie|pasem zieleni]], czyli tzw. [[Planty (botanika)|plantacji]], z jego polecenia sporządzono w [[1818]]-[[1823]] pomiary i plany zniwelowania, czyli plantowania terenu po dawnych murach miejskich. W latach [[1787]]-[[1791]] zbudował [[Collegium Physicum|Collegium Physicum]] przy ul. św. Anny, kierował budową Obserwatorium Astronomicznego w [[Ogród Botaniczny w Krakowie|Ogrodzie Botanicznym]] przy ul. Kopernika. Mieszkał przy ul. św. Jana a potem przy ul. Floriańskiej 31.
 
Po powrocie do kraju otrzymał katedrę mechaniki i hydrauliki, jako pierwszy w Krakowie wykładał zasady działania maszyny parowej. Pełnił obowiązki architekta uczelni, z tego tytułu projektował [[Collegium Pfysicum]] zwane Kołłątajowskim przy ul. św. Anny oraz [[Obserwatorium Astronomiczne]]. W czasie [[powstanie kościuszkowskie|powstania kościuszkowskiego]] należał obok Kołłątaja do komisji zarządzającej miastem i między innymi podpisywał akt kapitulacji Krakowa. W 1795 roku został obrany komisarzem dóbr akademickich i funkcję spełniał do 1805 roku, kiedy przeszedł na emeryturę w związku z germanizacyjną reorganizacją [[UJ]].
W 1806 roku zaczął wydawać pismo [[Dziennik Gospodarski Krakowski]] na łamach którego propagował konieczność unowocześniania rolnictwa przez publikowanie informacji na temat zagranicznych osiągnięć w tym zakresie. Prywatnie zakupił wieś [[Swoszowice]] znaną z leczniczych źródeł siarkowych. Wybudował tam dom zdrojowy, zaprojektował specjalną pompę do podawania wód leczniczych do łazienek. Zajmował się również publicystyką, pisał artykuły na temat aktualnej sytuacji w kraju, opowiadając się między innymi za zniesieniem poddaństwa chłopów.
 
Bardzo owocną i wszechstronną działalność prowadził w okresie Rzeczpospolitej Krakowskiej. Brał udział w pracach nad statutem krakowskiej uczelni, reprezentował pogląd o utrzymaniu szerokiej autonomii uczelni przy znacznym powiększeniu programu nauk o studia techniczne. Został powołany do [[Komisja Włościańska|Komisji Włościańskiej]], która opracowała program oczynszowania chłopów na terenie Rzeczpospolitej Krakowskiej. Został powołany w skład [[Senat Rządzący|Senatu Rządzącego]] jako dożywotni senator z ramienia uniwersytetu. Działał w różnych komisjach, które pracowały na rzecz podniesienia gospodarczego, szczególnie bliskie były mu sprawy „upięknienia Krakowa”. W toku wyburzania murów obronnych przedstawił koncepcję ochrony zabytków przy równoczesnym wykorzystaniu miejsca na tzw. plantacje czyli Planty Krakowskie. Sam zaprojektował odcinek od ul. Siennej do ul. Anny. Obronił przed zburzeniem kompleks [[Brama Floriańska|Bramy Floriańskiej]], [[Barbakan_w_Krakowie|Barbakanu]] i przyległych trzech wież; przedstawił wtedy ich wartości historyczne i artystyczne. Senat Rządzący upoważnił Radwańskiego do podejmowania decyzji w sprawie burzenia ewentualnie konserwacji starych budowli. Za działalność w tym zakresie został uhonorowany tablicą dziękczynną na starym murze przy Bramie Floriańskiej. W 1818 roku po sprowadzeniu prochów [[Tadeusz Kościuszko|Tadeusza Kościuszki]] zaproponował uczczenie jego pamięci przez usypanie na wzgórzu św. Bronisławy mogiły na wzór kopców Wandy i Kraka. W opracowywaniu projektu i kosztorysu pomagał mu syn [[Feliks_Radwański_(1789-1861)|Feliks Radwański]].
 
Z racji swego wykształcenia zajmował się zagadnieniami gospodarczymi, szczególnie interesował się górnictwem, które rozwijało się w okolicy [[Jaworzno|Jaworzna]]. Powstawał tam prężny ośrodek obejmujący kopalnie węgla kamiennego i galmanów (rudy cynku) oraz hutnictwo cynkowe, który był źródłem poważnych dochodów skarbu Rzeczpospolitej Krakowskiej. W ramach Senatu Rządzącego został senatorem odpowiedzialnym za ten odcinek gospodarki i z tego powodu bywał w Jaworznie kilkakrotnie. Po raz pierwszy w 1815 roku, kiedy przejmował protokólarnie kopalnie i cynkownie od urzędników byłego [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]]. Później wizytował kilkakrotnie okolicę, w 1825 roku w czasie kolejnej inspekcji zainteresował się całością spraw związanych z kształtowaniem przestrzennym okolicy. Dawna wieś Jaworzno przekształcała się w osadę robotniczą, potrzebowała nowej infrastruktury, tymczasem Radwański stwierdzał ogromne zaniedbania, a nawet poważne zagrożenia pożarowe wynikłe z chaotycznej zabudowy. Należało teren uporządkować i planowo zabudować pod nadzorem i pomocą finansową czynników rządowych. Potrzebą chwili było stworzenie głównego ośrodka kształtującego się miasta, do którego prowadziłyby wszystkie drogi, a dla mieszkańców stanowiło centrum codziennego życia. To właśnie Feliks Radwański po raz pierwszy nazwał plac przed miejscowym kościołem – rynkiem. Sporządził raport w 1825 roku i uzasadnił swoją koncepcję budowy rynku –„ upiększeniem wsi rządowej Jaworzno”. Nie zdążył jednak jej zrealizować, ponieważ zmarł w 1826 roku. Ale jego projekt został zaaprobowany i przez następne lata konsekwentnie realizowany.
 
Ważną dziedziną działalności były prace związane z nowoczesną organizacją górnictwa. Senator Radwański chciał zorganizować odpowiednie służby do nadzoru i bieżącej kontroli wszelkiej działalności górniczej. W tym czasie obowiązywały w Europie dwa wzorce postępowania – jeden przyznawał całość naturalnych bogactw skarbowi państwa, w drugim taka własność należała do posiadacza gruntu bez odpłatności na rzecz skarbu. Radwański wypracował sposób pośredni, w swoim projekcie prawa górniczego proponował niewielką opłatę prywatnym właścicielom za prowadzenie eksploatacji górniczej. Na trzech kolejnych sesjach sejmu, w latach 1823-26, projekt Radwańskiego był przedmiotem dyskusji, w końcu odłożono temat wobec niemożliwości uzyskania konsensusu. Wznowienie prac sejmowych na ten temat miało miejsce w późniejszych latach, ale Radwański tego nie doczekał, ponieważ zmarł w dniu 23 marca 1826 roku w Krakowie; pochowany w podziemiach kościoła św. Anny.
 
Ze związku małżeńskiego z Elżbietą Poszman, córką dyrektora krakowskiej poczty, miał czworo dzieci – Annę zamężna za dr Amosem Jaworskim, Feliksa architekta i malarza, Adama sekretarza Komisji Włościańskiej, Andrzeja zmarłego w młodym wieku.
 
[[Kategoria:Polscy architekci|Radwański, Feliks]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Jaworznem|Radwański, Feliks]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Krakowem|Radwański, Feliks]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1756|Radwański, Feliks]]
[[Kategoria:Zmarli w 1826|Radwański, Feliks]]
 
=== Bibliografia ===
* [[Polski Słownik Biograficzny]], Radwański Feliks (1756-1826), t. XXX s. 19-21
* Anna Żeleńska- Chełkowska, Feliks Radwański senator Rzeczpospolitej Krakowskiej (1756-1826), Kraków, 1982
* Maria Leś-Runicka, Feliks Radwański – twórca jaworznickiego rynku, [w:] „Zeszyty Historyczne miasta Jaworzna” grudzień 1999 nr 1/1 s.18-20
* Maria Borowiejska-Birkenmajerowa, Demel J., Działalność urbanistyczna i architektoniczna Senatu Wolnego Miasta Krakowa w latach 1815-1846, [w:] „Studia i materiały do teorii i historii architektury i urbanistyki” t.4, 1963 s.43
* Szczęsny Wachholz, Rzeczpospolita Krakowska, okres 1815-1830, Warszawa, 1957
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Feliks_Radwański_(1756–1826)”