Czittamatra: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m lit. |
m WP:SK, ort., dr. |
||
Linia 1:
[[Plik:Maitreya Statue.jpg|thumb
'''Czittamatra'''
== Historia ==
Czittamatra powstała na bazie nauk o [[natura Buddy|naturze buddy]]. Za początek przekazu o naturze buddy zainicjowanego przed Buddę [[Siakjamuni]]ego w tzw. [[Madhjamaka|Trzecim Obrocie Kołem Dharmy]], uważa się ukazanie traktatów spisanych przez Asangę wyróżniających się od dotychczasowych dzieł myśli buddyjskiej. Wśród owych traktatów w łącznej
▲Czittamatra powstała na bazie nauk o [[natura Buddy|naturze buddy]]. Za początek przekazu o naturze buddy zainicjowanego przed Buddę [[Siakjamuni]]ego w tzw. [[Madhjamaka|Trzecim Obrocie Kołem Dharmy]], uważa się ukazanie traktatów spisanych przez Asangę wyróżniających się od dotychczasowych dzieł myśli buddyjskiej. Wśród owych traktatów w łącznej ilości 5 siastr, dwie siastry ''Rozróżniając Zjawiska i Czystą Istotę'' oraz ''Uttara-tantra-shastra'' zaginęły by wiele wieków potem być odkryte przez [[Maitripa|Majtripę]]. Vasubandhu spopularyzował przekaz wkomponowując go pomiędzy najbardziej uznawane ówcześnie dzieła [[madhjamaka|madhjamaki]]. Włączając okres Vasubandhu pojawiły się trzy główne nurty w rozwoju przekazu:
# oryginalny przekaz nauk o naturze buddy autorstwa Majtreji spisany przez Asangę i spopularyzowany przez Vasubandhu,
# późniejsza interpretacja przekazu nauczana m.in. przez Dharmapalę (530-561 r.n.e.), Sthiramati, Gunamati, jako czittamatra
# rozwój przekazu jako [[Epistemologia|epistemologii]] na bazie działalności uczonych [[Dignaga]] (480
Tym niemniej nie przechowały się jednoznaczne dzieła o konflikcie nauk przekazu Asangi z madhjamaką, dopóki nie powstała polemika uczonego [[Bhavaviveka]] (500-578 r n.e.), który podjął krytyce interpretację "tylko umysłu" Gunamatiego jako czittamatry w ramach madhjamaki<ref>Brunnhlzl Karl: The Center of the Sunlit Sky: Madhyamaka in the Kagyu Tradition, chapter Is There Such a Thing as Shentong-Madhyamaka? Snow Lion Publications, [[2004]]</ref>.
W [[Tybet|Tybecie]] początkowo nauczano jogaczara-swatantrika-madhjamaki i przejęto później epistemologię Dharmakirtiego o prawomocynym poznawaniu (tybetańska nazwa Lorik) jako wiedzę z sutr. Po syntezie buddyzmu dokonanego przez [[Tsongkhapa|Tsongkhapę]] (1357-1419 r n.e.) epistemologię przejęto do systemu [[prasangika|prasangiki]] na bazie [[Czandrakirti]]ego, a przekaz "tylko umysłu" posłużył dla celów interpretacji prasangiki jako najbardziej precyzyjnej doktryny. Szkoła "tylko umysłu" ponadto użyteczna jest w [[buddyzm tybetański|buddyzmie tybetańskim]] do rozróżniania etapów w stopniowych medytacjach na "pustość" ([[siunjata]]), gdzie znajduje się ona pomiędzy poglądem [[sautrantika]] a [[madhjamaka]].
== Podstawowe założenia teorii czittamatry ==
Czittamatra zakłada następujące podstawowe prawdy na temat istnienia rzeczywistości:
* ostatecznie nie można wykazać dualizmu np. pomiędzy tzw. materią, a umysłem albo pomiędzy postrzegającym, a postrzeganym aspektem doświadczania, ponieważ aspekty te, gdyby miały odmienną naturę, nie mogłyby dojść do kontaktu ze sobą
* wszystko ostatecznie przejawia się jako projekcje umysłu powstające z nawykowych skłonności kumulowanych w wszechpodstawie (alajawidżniana), jednak nie jest ona rozumiana też jako indywidualne "ja", gdyż to tylko "zgrubny" aspekt świadomości klesia (Poziom 7, świadomość manas)
* wyróżnia się trzy aspekty opisujące doświadczanie rzeczywistości wg czittamatry: (1) aspekt wyobrażony, odnoszący się do nazw przypisywanych na dualistyczne obiekty umysłu i omylnie doświadczanie tych nazw jako obiektów, (2) aspekt zależny, odnoszący się do obiektów umysłu samych w sobie, czyli tworów wszechpodstawy umysłu alajawidżniany, (3) aspekt doskonale obecny, odnoszący się do prawdziwej natury obiektów mentalnych jako samoświadomej, samorozświetlającej się świadomości wolnej od postrzegającego i postrzeganego aspektu doświadczania. Aspekt wyobrażony i zależny odnosi się do prawdy relatywnej, aspekt doskonale obecny odnosi się do prawdy ostatecznej.
* w celu udowodnienia subiektywności rzeczywistości stosuje się przykłady postrzegania rzeczywistości przez różne istoty, jako dualistycznego wytworu ich umysłów, pomimo że rzeczywistość jest ostatecznie taka sama, np. człowiek postrzega całkowicie inaczej niż ryba, dla człowieka dzban wody może być tylko naczyniem do picia, a dla ryby może być zawsze całym jej światem
Linia 23 ⟶ 22:
== Osiem poziomów Umysłu według czittamatry ==
[[citta|Umysł]] według czittamatry dzieli się na osiem poziomów świadomości.
Pierwszych sześć poziomów to "korzenie", świadomości zmysłów tj. widzenia, słyszenia, smakowania, wąchania, dotykania i myślenia. Do świadomości tych zalicza się poszczególne narządy, przedmioty zmysłów i same zmysły. Np. oko
Poziom 7 Umysłu to ''świadomość manas'', inaczej zwana świadomością [[kleśa]]. Jest to świadomość bezpośrednia manifestująca nieprzerwane doświadczanie zgodnie z prawem przyczynowo-skutkowym [[karma]], które jednak poprzez nawykowe skłonności i splamienia sprawia wrażenie nieprzerwanego dualistycznego postrzeganie świata oraz odrębnej od niego tożsamości "ja".
Ósmy poziom Umysłu to [[alajawidżniana]], wszechpodstawa dla pozostałych poziomów świadomości. Jest to magazyn wszystkich doświadczeń, miejsce w którym są gromadzone wszelkie wzorce działań, nawyki, tożsamości i splamienia. Poziom ten nosi ziarna karmiczne nowych działań wywołując powstawanie myśli i uczynków, poziom dzięki któremu rozwija się [[karma]] doświadczana indywidualnie, bądż wspólnie.
''Alajawidżniana'' według nauk czittamatry może jednak być oczyszczona ze wszystkich nawykowych skłonności i splamień. Pozostanie wtedy jedyne co ostatecznie istnieje, i co w pełni realizuje się w czasie Doskonałego Oświecenia, tzn. mądrość. Będzie to wtedy "samoświadomy i samorozświetlający się Umysł wolny od dualizmu doświadczenia i doświadczającego", ściślej mówiąc natura umysłu, zarazem natura rzeczywistości. Poczucie rozdzielenia stwarzają tu przykrywające tą naturę, zgromadzone indywidualnie zgodnie z prawem przyczynowo-skutkowym [[karma]], nawykowe skłonności i splamienia, m.in. wrażenie odrębnej tożsamości [[ego (buddyzm)|ego]], które na powierzchownych poziomach świadomości zanikają całkowicie w czasie procesu śmierci. Jednak dalej [[reinkarnacja|reinkarnuje]] się tylko najbardziej subtelna wolna od splamień, dualizmu i koncepcji natura umysłu, umożliwiając w [[Bardo (stan)|bardo]], jak i w kolejnym odrodzeniu dalszy rozwój (lub zanik) nawykowych sił. Teksty buddyjskie przyrównują te nawykowe skłonności i splamienia do fal oceanu, a naturę umysłu do wody oceanu. Pojedyncze fale na oceanie Umysłu pojawiają się i znikają, niekiedy uchodząc w głębiny, a niekiedy można je wyodrębnić (śmierć, bardo i kolejne odrodzenie), ale przez cały czas pozostają częścią wód oceanu.
Linia 35 ⟶ 34:
''[[Vasubandhu]]: "Bezustanny ruch, jak pęd wodospadu: nasienie wywołuje obecne działanie, obecne działanie kształtuje nasiono, trójkąt się zamyka, przyczyna i skutek są jednym!".''
== Przekaz nauk o naturze buddy a czittamatra ==
Podstawą nauk o [[natura Buddy|naturze buddy]], na których później oparto czittamatrę, są następujące główne traktaty [[Asanga|Asangi]] pod wpływem nauk [[Maitreya-natha|Maitreji]]:
* ''Ozdoba dla Sutr Wielkiej Drogi'' ([[Sanskryt|skt.]] Mahāyāna-sūtrālamkāra-kārikā, [[
* ''Rozróżniając Zjawiska i Czystą Istotę'' ([[Sanskryt|skt.]] Dharma-dharmatā-vibhāga, [[
* ''Rozróżniając Środek i Skrajności'' ([[Sanskryt|skt.]] Madhyānta-vibhāga-kārikā, [[
* ''Ozdoba dla Czystej Realizacji'' ([[Sanskryt|skt.]] Abhisamaya-alamkāra, [[
* ''Wspaniała Kontynuacja Wielkiej Drogi'' ([[Sanskryt|skt.]] Ratna-gotra-vibhāga, znana także jako ''Uttara-tantra-shastra'', [[
Przekaz nauk o naturze buddy, szczególnie jeśli rozpatrzy się "pięć siastr", jest kompleksowym systemem zawierającym cały zakres nauk buddy. System ten rozwijał się po tym jak ugruntowano w Indiach system "Środkowej Ścieżki" od Mandziuśriego i Nagardżuny jako dopełnienie rozwoju buddyzmu. W odpowiedzi na ówczesne trendy negowania wszelkich "skrajności" odchodzenia ze "środkowej ścieżki" zrozumienia [[siunjata|siunjaty]], system podkreślał potrzebę opisów na temat siunjaty jako natury buddy, która dzięki praktyce jogi (stąd nazwa '''jogaczara''', tłum. praktyka jogi) rozwija wszelkie właściwości oświecenia. W odróżnieniu od tego znaczenie czittamatry, szkoły "tylko umysłu" na bazie tego przekazu Asangi można wykazać, że jest tylko swoistą interpretacją. Jak dowodzą cytaty dzieł Asangi i Vasubhandu, istnienie ostatecznie "tylko umysłu" jest negowane. Siastra Majtreji ''Ozdoba Sutr Mahajany'' opisuje:
::: (Dzięki) umysłowi jest świadomość, że nie ma niczego innego od umysłu.
::: Wtedy realizuje się, że umysł takowoż również nie istnieje.
::: Mędrzec świadom, że obydwa nie istnieją
::: spoczywa w rozległości dharm w których są one nieobecne...
::: ...Ani istniejące, ani nieistniejące, oba owe, lub żadne z nich,
::: Nie pojawiające czy znikające, nie powiększające się czy zmniejszające się,
::: Ani oczyszczane, ani nawet oczyszczane ponownie-
::: Oto są cechy ostatecznego...
::: ...Jest wiadome, że oświecenia jest zrealizowane,
::: Przez Bodhisattwów poza-konceptualnie,
::: Którzy są świadomi tego wszystkiego co było (poprzez siastrę) objaśniane,
::: Jako tylko konceptualne imputacje.
W odróżnieniu od czittamatry można wykazać, że terminologia przekazu nauk buddy uzupełnia [[madhjamaka|madhjamakę]]. Dla przykładu (1) aspekt wyobrażony odpowiada temu jak konwencjonalnie jakiekolwiek zjawiska wyodrębniane są jako istniejące niezależne tylko konceptualnie wykazując na niewystarczalność wszelkich konceptualnych założeń na temat zjawisk i że pełne zrozumienie zjawisk, tj. [[siunjata]], możliwe jest tylko poza konceptualnymi wytworami. (2) aspekt zależny tłumaczy podobnie, że zjawiska jednak konwencjonalnie wydają się przejawiać pomimo, że na poziomie ostatecznego wglądu nigdy nie powstały i nigdy nie znikną, np. z powodu nieskończonej ilości niezbędnych do tego przyczyn i warunków. (3) aspekt doskonale obecny tłumaczy podobnie mądrość jak w madhjamace. [[Kamalaśila]] ([[madhjamika]] z Instytutu [[Nalanda]], 713-763 r. n.e.) w "Etapach medytacji" również podkreśla, że to poza-konceptualna mądrość posiadająca przejrzystą obecność bez dualistycznego rozróżniania pomiędzy doświadczanymi zjawiskami a doświadczającym, w przeciwieństwie do stanu umysłu gdzie jest brak mentalnych aktywności, jak np. w czasie omdlenia. Mądrość ta pozostaje poza wszelkimi odniesieniami pochodzącymi z analiz nie dając żadnej podstawy by potrzebne było kontynuować praktykę. Dowodzenie, że to aspekt doskonale obecny jako absolutnie istniejący, wrodzony sam z siebie, jest tylko konceptualnym wytworem aspektu wyobrażonego. Przekaz Nagardżuny o „Środkowej Ścieżce” to podejście przybliżające ku tej mądrości przez wyeliminowanie wszystkiego tego, co nią nie jest, tzn. wszystkich niewłaściwych „skrajnych” poglądów i praktyk, kierując się głównie analitycznym wnioskowaniem. Przekaz Asangi o „naturze Buddy” to podejście by opisywać mądrość, taką jaką powinna ona być, ze wszystkim jej oświeconymi cechami, pomimo że należy to doświadczyć „poza słowami” dopiero przez praktykę. Nauki owe o naturze buddy można traktować jako uzupełnienie w ramach madhjamaki, gdzie niczym jak w [[swatantrika|swatantrice]] realizuje się "Środkową Ścieżkę" do stanu poza wszelkimi odniesieniami pochodzącymi z analiz, tzn. do pełnego zrealizowania [[siunjata|siunjaty]], stosując stanowiska autonomiczne.
[[Vasubandhu]] w swoim dziele "Trzydziestu Strof" ([[sanskryt]]: Trimsikakarika) w strofie nr 23 podsumowuje:
::: Opierając się na trzech rodzajach braku natury
::: Odnośnie trzech rodzajów aspektów,
::: Naucza się, że wszystkie zjawiska
::: Są pozbawione natury.
Oparte to jest na [[sutra|sutrze]] [[Siakjamuni|Buddy]] zwanej "Sutrą Odsłaniającą Intencje":
::: Rozpatrując potrójny brak natury w Umyśle
Obecnie w [[buddyzm tybetański|buddyzmie tybetańskim]] można dowieść, że ujmowanie nauk o naturze buddy jako tylko czittamatrę jest ustanawiane w celu wysunięcie prymatu madhjamaki. Współczesny badacz madhjamaki Karl Brunnhölzl opisuje, że choć oryginalny przekaz nauk o naturze buddy i madhjamaka "Środkowa Ścieżka" zawsze się uzupełniały, to w [[Tybet|Tybecie]] często nauki o naturze buddy były marginalizowane i przeinaczane. W Indiach wielokrotnie łączono "poza skrajnościami" nauki [[Nagardżuna|Nagardżuny]] „Środkowej Ścieżki” z przekazem [[Asanga|Asangi]] w wielu systemach, np. Śāntarakṣita (ok. VIII w n.e.) z indyjskiego centrum [[Nalanda]] nauczał jogaczara-swatantrika-madhjamaki w celu doprowadzenia do zrozumienia poziomu ostatecznego poprzez jogaczarę na sposób stanowisk swatantriki. W Tybecie m.in. po dokonaniu syntezy przez [[Tsongkhapa|Tsongkhapę]] (1357-1419 r n.e.) wiele dzieł jogaczary zmarginalizowano do ujęcia "tylko umysłu", czyli czittamatry, na rzecz studiów [[prasangika|prasangiki]], jako najbardziej precyzyjnej doktryny buddyjskiej. Tsongkhapa wykazał używając terminologii madhjamaki, że np. samoświadomy i samorozświetlający się umysł wolny od dualizmu postrzegającego i postrzeganego aspektu doświadczania ostatecznie nie posiada sam w sobie żadnej inherentnej, niezależnej egzystencji. Podobnie było w próbach całkowitego łączenia dwóch wielkich przekazów w jedną całość pomimo ich wyjątkowości i różnorodności terminologii. Przykładem jest nowy tybetański system [[szentong]] utworzony przez Dolpopa Sherab Gyaltsen (1292-1361 r n.e.). Dolpopa znany krytyki prasangiki, jeśli chodzi o jej nie wystarczalność w analizie poziomu ostatecznego, dostosował nauki o naturze buddy do madhjamaki tworząc podział pomiędzy [[rangtong]] i szentong<ref>Brunnhlzl Karl: The Center of the Sunlit Sky: Madhyamaka in the Kagyu Tradition, chapter Is There Such a Thing as Shentong-Madhyamaka? Snow Lion Publications, [[2004]]</ref>, więcej czytaj [[Szentong#Krytyka szentong]].
{{
== Literatura ==
* Khenpo Tsutrim Gyamtso Rinpocze, ''Stopnie Medytacji Pustki'', Marpa Translation Committee, Szczecin [[1997]]
== Linki zewnętrzne ==
<!--Proszę umieszczać najpierw portale ogólnobuddyjskie, a dopiero potem strony różnych szkół-->
* [http://mahajana.net/teksty/sutra_objasnienie_swiadomosci.html Sutra
[[Kategoria:Buddyzm tybetański]]
| |||