Romanioci: Różnice pomiędzy wersjami

Romanioci ([[Język grecki|grecki]]: Ρωμανιῶτες, Rōmaniōtes) to żydziŻydzi zamieszkujący terytoria współczesnej [[Grecja|Grecji]] jak i ziemie niegdyś znajdujące się pod rządami [[Grecy|Greków]] lub zdominowane przez helleńską kulturę i język oraz ich potomkowie. Są oddzielną od [[Sefardyjczycy|Sefardyjczyków]] i [[Aszkenazyjczycy|Aszkenazyjczyków]] grupą. Posiadają swój własny język zwany [[Język jewanik|Jewanikjewanik]], który jest dialektem język greckiego (którym Romanioci również potrafią się posługiwać). Nazwa społeczności wywodzi się od określenia ''Rhomaioi'', którego używano w stosunku do greckich mieszkańców [[Cesarstwo Bizantyjskie|Cesarstwa Bizantyjskiego]]. Większe grupy Romaniotów zamieszkiwały [[Teby (Grecja)|Teby]], [[Janina (miasto)|Janinę]], [[Chalkida|Chalkidę]], [[Korfu (miasto)|Korfu]], [[Arta_(miasto_w_Grecji)|Artę]] i [[Korynt]] oraz wyspy [[Lesbos]], [[Samos]], [[Rodos]], [[Cypr (wyspa)|Cypr]] i [[Chios]]. Romanioci stanowili oddzielną społeczność od żydów sefardyjskich którzy zaczęli osiedlać się w Grecji po wygnaniu z [[Hiszpania|Hiszpanii]] w [[1492]] roku.

Społeczność ta dzisiaj już praktycznie nie istnieje. OdPo czasuprzybyciu przybycia żydów[[sefardyjczycy|Żydów sefardyjskich]] część Romaniotów zasymilowała się z nimi, porzucając język Jewanikjewanik. Duże straty zadał tej społeczności [[holokaust]]. Większość Romaniotów zginęła w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. Grecja znajdowała się pod okupacją sił [[Państwa Osi|państw Osi]], przez co zamieszkujący ją żydziŻydzi również objęci byli planem "[[Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej|Ostatecznego Rozwiązania]]"- wywożono ich do obozów koncentracyjnych w Środkowej Europie. Ci którzy przetrwali II wojnę światową migrowali do Stanów Zjednoczonych, Europy Zachodniej i Izraela[[Izrael]]a. Dziś Grecję zamieszkuje około 4 500 - 6 000 [[judaizm|żydów]]. Są oni potomkami zarówno Sefardyjczyków jak i Romaniotów, ale praktycznie nie mówią już w jewanik.

Najwcześniejsze źródła wspominające o żydachŻydach na terytorium Grecji pochodzą z III w. p.n.Che. Odnalezione zostały w Oropos, małym przybrzeżnym miasteczku między Atenami a Beocją. Pojawia się w nich wzmianka a "Moschosie, synu żyda Moschiona". Prawdopodobnie obydwaj wymienieni w źródle mężczyźni byli niewolnikami.

Przypuszcza się{{fakt}} że żydziŻydzi zamieszkiwali terytorium Grecji od czasów podbicia Izraela przez państwo nowobabilońskie. W tradycji samych Romaniotów, mówi się o przybyciu pierwszych żydówŻydów do Achai po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej przez Rzymian w 70 roku naszej ery.

Żydzi sefardyjscy zostali w 1492 wygnani z Hiszpanii. Wielu z nich osiedliło się na terenie, rządzonej przez Osmanów, Grecji. Byli oni bogatsi i, we własnym mniemaniu, bardziej wykształceni od Romaniotów. Poczucie wyższości sprawiło że izolowali się od greckich żydówŻydów. Barierą między tymi społecznościami był nie tylko status majątkowy i społeczny, ale także fakt posługiwania się odmiennymi językami- Sefardyjczycy posługiwali się językiem [[ladino]] a Romanioci mówili w jewanik. W tym czasie Saloniki stały się jednym z największych skupisk żydówŻydów na świecie (dominowali Sefardyjczycy) i ważnym centrum rabinicznym. Żydzi odgrywali również wówczas znaczną rolę na szlakach handlowych przebiegających przez Kretę.

Z czasem bariery między Sefardyjczykami a Romaniotami zanikły i greccy żydziŻydzi ulegali asymilacji z liczniejszymi od nich przybyszami z Hiszpanii. Większe społeczności Romaniotów przetrwały w Janinie i na emigracji, w Stanach Zjednoczonych. Synagoga Kehila Kedosha Janina zbudowana w 1927 w Nowym Jorku stała się centrum kulturowym tej społeczności w USA. Mieli oni odrębne od innych żydówŻydów zwyczaje i język, w związku z czym dokonywali przekładu tekstów religijnych na grekę i jewanik. Jedne z pierwszych Biblii żydowskich drukowanych w Salonikach były trójjęzyczne- tekst spisany był po hebrajsku, w ladino i w jewanik.

Na początku XX wieku w greckiej Janinie żyło około 4000 Romaniotów, należących głównie do niższych klas społecznych - handlarzy i rzemieślników. Zła sytuacja materialna była jedną z najważniejszych przyczyn migracji żydówŻydów greckich do USA. W przededniu wybuchu II wojny światowej w Janinie pozostało około 2000 Romaniotów. Zamieszkiwali oni tredycyjnie wokół starej, ufortyfikowanej części miasta, gdzie znajdowały się ich synagogi, z których jedna Kehila Kedosha Yashan przetrwała do dzisiaj.

W czasie II wojny światowej, kiedy Grecja znajdowała się pod okupacją państw osi, zginęło 86% zamieszkujących ją żydówŻydów. Prześladowania były szczególnie mocne w tych częściach kraju w których stacjonowały wojska niemieckie i bułgarskie. Nastawienie społeczeństwa greckiego do żydówŻydów było generalnie pozytywne, wielu Greków udzielało schronienia ukrywającym się przed wywozem do obozów koncentracyjnych żydom. Również Grecka Cerkiew Prawosławna podejmowała działania na rzecz ochrony miejscowej społeczności żydowskiej. Mimo tych starań większość zamieszkujących Grecję żydówŻydów zginęła w czasie II wojny światowej. Przykładem drastycznego spadku populacji żydowskiej mogą być Saloniki skąd wywieziono do obozów koncentracyjnych około 50 000 żydówŻydów. Z Janiny natomiast w kwietniu 1944 do [[Auschwitz]] deportowano niemal całą ludność żydowską do Auschwitz, gdzie większość z nich zginęła<ref>[http://www.kkjsm.org/holocaust/holocaust_intro.html The Holocaust in Ioannina]</ref>.

Współcześni Romanioci zamieszkują w Grecji głównie w Atenach i Janinie. W tym drugim mieście społeczność żydowska składa się z około 50 osób, głównie starszego pokolenia. [[Synagoga]] Kehila Kedosja Yashan przez większość roku nie funkcjonuje jako miejsce kultu, ale jako zabytek i atrakcja turystyczna. Jednak w każde wakacje przybywa tu część rodzin żydowskich które wyemigrowały z Grecji i w synagodze odbywają się uroczystości religijne. Ostatnia Bar[[bar micwa]] w synagodze miała miejsce w roku 2000<ref>[http://www.edwardvictor.com/Ioannina.htm Ioannina]</ref>.

Stara synagoga znajduje się przy ulicy Ioustinianou, w zabytkowej, ufortyfikowanej części miasta znanej jako "Kastro". Została zbudowana 1829, najprawdopodobniej na bazie jeszcze starszej synagogi. Na murach budynku wypisane są imiona żydówŻydów z Janiny którzy stracili życie w czasie Holokaustu.

Jedyną świątynia Romaniotów w Atenach jest Synagoga Ioanniotiki przy ulicy Melidoni 8, wybudowana w 1906 roku. Obecnie jako miejsce kultu służy tylko w czasie [[Jamim Noraim]], przez resztę roku jest udostępniana do zwiedzania turystom.

===Stany Zjednoczone====

Jedyną świątynią Romaniotów na całej Zachodniej Półkuli jest Synagogasynagoga Kehila Kedosha Janina położona przy ulice Broom 280 w Lower East Side na Manhattanie. Po dziś dzień pozostaje w rękach społeczności Romaniotów, liczącej w Nowym Jorku około 3 000 osób. Jest ona otwarta dla wycieczek z przewodnikiem w każdą niedziele<ref>Laura Silver, "Spreading little-known history of Romaniote Jews"</ref>.