Komunistyczna Partia Czechosłowacji: Różnice pomiędzy wersjami

'''Komunistyczna Partia Czechosłowacji''' ([[język czeski|cz.]], [[Język słowacki|sł.]] Komunistická strana Československa, KSČ) - istniejąca w latach [[1921]]-[[1992]] [[Czechosłowacja|czechosłowacka]] partia polityczna, sprawująca władzę w [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]] w latach [[1948]]-[[1989]].

{{Dopracować|sekcja|język}}

[[Ustawa o bezprawności reżimu komunistycznego i oporze przeciw niemu]], uchwalona w [[Republika Czeska|Republice Czeskiej]] w 1993 r. potępiła partię i uznała za organizację zbrodniczą.

 

 

 

Komunistyczna Partia Czechosłowacji została założona na kongresie [[Czeska Partia Socjaldemokratyczna|Czechosłowackiej Partii Socjademokratycznej]] w [[Praga|Pradze]], zwołanym w dniach 14-16 maja 1921 r.<ref>{{lang|en}} [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1921/jul/17b.htm Lenin Collected Works, Progress Publishers, 1976, Moscow, Volume 45, page 213]</ref> Organem prasowym nowej partii ustanowiono ''[[Rudé právo]]'', gazetę która należała uprzednio do [[socjaldemokracja|socjaldemokratów]]. Komunistyczna Partia Czechosłowacji była jedną z ok. dwudziestu [[demokracja|demokratycznie]] konkurujących między sobą partii, nigdy jednak nie wchodziła w skład rządów przedwojennej [[Czechosłowacja|Pierwszej Republiki]].

W czasie [[II wojna światowa|II Wojny Światowej]] wielu przywódców KSČ szukało schronienia w [[ZSRR|Związku Sowieckim]], gdzie czynili przygotowania do wzmocnienia siły partii po wojnie. We wczesnym okresie powojennym komuniści czechosłowaccy, działając pod patronatem sowietów, przeprowadzili kampanię, która doprowadziła do przejęcia władzy w [[1948]] r. Kiedy tylko doszli do władzy, rozwinęli strukturę organizacyjną KSČ i tryb działania ściśle wzorując się na [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego]].

 

 

Komunistyczna Partia Czechosłowacji była koalicjantem w koalicji rządowej od [[1945]] r. Począwszy od [[Zamach stanu w Czechosłowacji (1948)|zamachu stanu z 1948 r.]], kiedy to wolne wybory i pozostałe wolności polityczne zostały efektywnie zniesione, władzę dzierżył [[Front Narodowy (Czechosłowacja)|Front Narodowy]]. Była to koalicja, w której KSČ miała 2/3 miejsc, a pozostałą 1/3 dzieliło między siebie pięć innych partii. De facto, KSČ posiadała władzę absolutną, a obecność postałych koalicjantów miała w założeniu sprawiać wrażenie [[Pluralizm polityczny|politycznego pluralizmu]]. Partie te pełniły rolę satelicką wobec KSČ. Czechosłowackie struktury rządowe istniały tylko po to by wprowadzać decyzje polityczne podejmowane przez komunistów. Osiągnęli oni ten stan umieszczając swoich członków na każdej pozycji rządowej, związanej z podejmowaniem kluczowych decyzji politycznych.

We wczesnych [[lata 60. XX wieku|latach 60.]], Czechosłowacja wpadła w gospodarczą zapaść. W [[1968]] r. KSČ została opanowana przez frakcję dążącą do zmian - na czele partii stanął [[Alexander Dubček]]. Zapoczątkował on okres względnej [[liberalizacja|liberalizacji]], znanej jako [[Praska Wiosna]], i zaczął wprowadzać "[[socjalizm z ludzką twarzą]]". Działania te zaalarmowały [[ZSRR|Związek Radziecki]] i w zwiąku z tym [[21 sierpnia]] [[1968]] r., odwołując się do [[Doktryna Breżniewa|Doktryny Breżniewa]] dokonał on inwazji na Czechosłowację.

 

 

W kwietniu [[1969]] roku, Dubček stracił stanowisko [[I sekretarz|Sekretarza Generalnego]] i w [[1970]] r. został wydalony z partii. Zastąpił go [[Gustáv Husák]]. Podczas okresu [[Normalizacja (Czechosłowacja)|Normalizacji]], jaki nastąpił po tych wydarzeniach, Husák skutecznie rządził koalicją złożoną w istocie z frakcji umiarkowanych i "twardogłowych". Opis tych dwóch frakcji znajduje się poniżej.

 

 

Umiarkowani członkowie partii, zwani także Pragmatykami reprezentowani byli przez Gustáva Husáka, który przewodził frakcji neostalinowskiej KSČ. Jako umiarkowany i pragmatyk, był on naciskany przez "[[ortodoksja|Twardogłowych]]", reprezentowanych przez [[Vasil Biľak|Vasila Biľaka]].

 

 

Inni prominenci zaliczani do grupy Umiarkowanych-Pragmatyków, którzy rządzili do 1987 r.:

 

 

Przywódcy ci, generalnie popierali reformy wprowadzane przez Dubčeka w późnych [[lata 60. XX wieku|latach 60.]], niemniej jednak stopniowo skłaniali się ku ortodoksyjnym regułom zaprowadzonych w partii po inwazji wojsk [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]] i odsunięciu Dubčeka od władzy. Przyjęli później elastyczniejszą postawę względem reform gospodarczych i działalności [[dysydent]]ów.

 

 

W opozycji do Umiarkowanych stali tzw. "Twardogłowi":

 

Byli oni przeciwnikami reform politycznych i gospodarczych, oraz zajmowali twarde stanowisko w sprawie odstępstw ideologicznych.

Partia kontynuowała swoją działaność nawet po [[Aksamitna rewolucja|Aksamitnej rewolucji]] 1989 roku. Zmieniła swój oficjalny skrót na KSČS. Jakkolwiek jednak po rozpadzie Czechosłowacji, [[31 grudnia]] [[1992]], zdecydowano o samorozwiązaniu. Zarówno w Czechach, jak i na Słowacji powstały partie sukcesorzy - odpowiednio: [[Komunistyczna Partia Czech i Moraw]] oraz [[Słowacka Partia Komunistyczna]].

 

 

 

 

Według teorii [[Leninizm|marksizmu-leninizmu]], partia komunistyczna reprezentuje klasę pracującą - [[rewolucja|rewolucyjny]] [[proletariat]] - broniąc jej interesów przed [[kapitalizm|kapitalistyczną]] [[burżuazja|burżuazją]]. Okres pomiędzy upadkiem burżuazji, a osiągnięciem komunizmu jest tematem, na który [[Karol Marks|Marks]] wypowiadał się powściągliwie, opisując jedynie ogólnikowo ustanowienie [[Kraje socjalistyczne|demokracji socjalistycznej]], która miała ostatecznie zacząć zanikać (powoli zmieniać się z zwykłą [[demokracja|demokrację]]), aż do przeobrażenia w społeczeństwo komunistyczne. Kilka dekad później, [[Włodzimierz Lenin]] stając na czele rewolucji oraz przed możliwością objęcia władzy przez komunistów, odłożył teoretyczne niuanse na bok. Sugerował, że po upadku burżuazji nastąpi okres przejściowy określany jako [[socjalizm]], demokracja sowiecka oraz rządy partii komunistycznej - "[[dyktatura proletariatu]]". Jednakże, w praktyce okazało się, że faza ta trwała dużo dłużej niż Lenin przewidywał. Jego sugestia, że "dyktatura proletariatu" powinna trwać w [[ZSRR]] do [[1923]] roku, służy jako ogólny komentarz do rozbieżności między teorią, a praktyką. Gdy tylko Partia Komunistyczna doszła do władzy, szybko okazało się że zachowuje się ona bardzo podobnie do innych "okopanych [[biurokracja|biurokracji]]", a jej rewolucyjny mandat (jak i sowieckiej demokracji) został utracony. Energia rzadzących koncentrowała się na tym aby utrzymać się u władzy.

 

 

Organizacja KSČ bazowała na leninowskiej koncepcji [[Centralizm demokratyczny|centralizmu demokratycznego]], która dbała o partyjnych liderów każdego szczebla, ale jednocześnie wymagała też zupełnego podporządkowania każdego z tych szczebli jednostce nadrzędnej. W związku z tym polityka i program partii były ustalane odgórnie oraz obowiązywały bezwarunkowo niższe organy i indywidualnie, poszczególnych członków partii. W teorii, sprawy polityczne miały być otwarcie i swobodnie dyskutowane na kongresach, zebraniach i na łamach partyjnej prasy. W praktyce, dyskusja ta była jedynie odzwierciedleniem decyzji podjętych przez wąską grupę prominentów partyjnych najwyższego szczebla.

 

* Komitet Centralny, tak jak i partyjny kongres, rzadko działał inaczej niż jako "pieczątka" decyzji politycznych podejmowanych przez Prezydium Komitetu Centralnego KSČ. Wyjątek od tej zasady stanowi sytuacja z roku 1968, kiedy to Komitet Centralny uznał za kluczowe rozwiązanie konfliktów frakcyjnych w Prezydium, pomiędzy [[Alexander Dubček|Alexandrem Dubčekiem]], a I Sekretarzem, [[Antonín Novotný|Antoninem Novotným]], popierając tego pierwszego. Generalnie, decyzje nad którymi głosował Komitet Centralny były podejmowane uprzednio, tak więc głosowania przebiegały jednomyślnie. Prezydium, które zarządzało partią pomiędzy posiedzeniami Komitetu, formalnie wybierane było przez Komitet Centralny, ale w rzeczywistości najwyżsi przywódcy partyjni sami wybierali skład swojego gremium. W 1986 r. było 11 członków Prezydium i 6 kandydatów.

 

 

Na poziomie republiki struktura partyjna odbiegała od standardów szczebla rządowego. W Słowackiej Republice Socjalistycznej, w odróżnieniu od Czeskiej Republiki Socjalistycznej, istniały odrębne jednostki partii komunistycznej (zob. [[Komunistyczna Partia Słowacji]]). Komunistyczna Partia Slowacji (cz. KSS) pojawiła się po II wojnie światowej, jako odrębne od KSČ stronnictwo, ale obie zjednoczyły się po przejęciu władzy przez komunistów w 1948 r. Ruchy reformatorskie lat 60. opowiadały się za powrotem ich [[autonomia|autonomii]] na poziomie republik. Jako odpowiednik KSS zostało utworzone Biuro ds. Zaprowadzenia Prac Partii na Ziemiach Czeskich, ale jego działalność po inwazji 1968 r. tłumiono, by w [[1971]] r. całkowicie zlikwidować. KSS przetrwała wyłącznie formalnie, jakkolwiek jednak na zasadzie ustępstwa wobec Słowaków.

Na poziomie lokalnym KSČ była zorganizowana według tzw. "reguły terytorialnej i produkcyjnej". Podstawowe jednostki partyjne organizowano w miejscach pracy oraz tam gdzie znalazło się przynajmniej pięciu członków KSČ. Przy inicjatywach lub w społecznościach, gdzie członkowie partii byli liczniejsi, mniejsze jednostki funkcjonowały w ramach komitetów miejskich, wiejskich lub zakładowych. W teorii, władzą najwyższego szczebla w lokalnych organizacjach było comiesięczne zebranie, będące jednocześnie podstawowym obowiązkiem każdego członka. Każda grupa wybierała swoje kierownictwo, obejmujące przewodniczącego oraz jednego lub więcej sekretarzy. Nominowało także delegatów na zjazdy jednostek wyższego szczebla, tj. organizacji municypalnych, bądź dystryktu.

 

Od momentu przejęcia władzy w [[1948]] roku, liczba członków czechosłowackiej partii komunistycznej była, licząc ''per capita'', jedną z największych w całym komunistycznym świecie. Ogółem członkowie KSČ stanowili 11% ludności kraju. Ideologowie partyjni często twierdzili, że lista partyjna zawiera olbrzymią liczbę elementów biernych, [[oportunizm|oportunistycznych]] i [[kontrrewolucja|kontrrewolucyjnych]]. Oskarżenia te używane były jako pretekst do dwóch masowych czystek w partii: w latach 1948-1950 oraz 1969-1971. W wyniku pierwszej, wielkiej [[stalinizm|stalinowskiej]] czystki wydalono blisko milion członków KSČ, w drugim przypadku - wydarzeń związanych z Praską Wiosną, usunięto ich z partii blisko 500 tys. Część sama zrezygnowała z członkostwa. Partyjne czystki po inwazji 1968 r. dotknęły głównie [[Czesi|Czechów]], młodzież, robotników oraz inteligencję. W rezultacie w [[lata 70. XX wieku|latach 70.]] nasilono rekrutację pośród klasy robotniczej i młodzieży. W latach 80. wysiłki na rzecz pozyskiwania nowych członków skupiły się na rekrutacji osób zawodowo i politycznie wysoko wykwalifikowanych, których inicjatywę chciano wykorzystać dla wprowadzania w życie programu partii. Przywódcy partyjni Siedemnastego Kongresu Partii w 1986 r. namawiali aby pozyskiwać więcej robotników, ludzi młodych oraz kobiet.

 

Uzyskanie członkostwa w KSČ było uzależnione od odbycia rocznego stażu członka-kandydata. Członek-kandydat nie mógł głosować, ani być wybieranym do komitetów. Dodatkowo istniał również staż kandydacki dla dla przywódców partyjnych, począwszy od szczebla lokalnego po Prezydium. Kandydaci ci, już jako członkowie partii, byli szkoleni dla przekazania im w przyszłości konkretnych zadań przywódczych.

 

 

Indoktrynacja i szkolenie członków partii były jednymi z podstawowych obowiązków organizacji szczebla regionalnego oraz dystryktu. Większość tego rodzaju pracy odbywała się właśnie tam. Jednostki dystryktu i regionalne współdziałały z lokalnymi organizacjami partyjnymi we wprowadzaniu programów oraz wyznaczaniu członków partii, którzy mieli być na te kursy kierowani. Ogólnie rzecz biorąc, system szkolenia partyjnego zmienił się nieco od czasu jego wprowadzenia, czyli 1949 r. Organizacje miejskie oraz dystryktu prowadziły zaoczne kursy z zakresu: podstaw marksizmu-leninizmu, historii komunizmu, [[ekonomia marksistowska|ekonomii socjalistycznej]] oraz aktualnego stanowiska partii w sprawach krajowych oraz międzynarodowych.

Członkowie partii szkoleni do objęcia funkcji działaczy partyjnych uczęszczali na seminaria w lokalnie zakładanych szkołach marksizmu-leninizmu oraz znajdujących się w [[Praga|Pradze]], [[Brno|Brnie]] i [[Bratysława|Bratysławie]] placówkach wyższego szczebla. Najwyższym szczeblem edukacji partyjnej była Wyższa Szkoła Polityki w Pradze. Przeznaczone do szkolenia pierwszego szeregu przywódców partyjnych, trzyletnie studium posiadało oficjalny status programu [[uniwersytet|uniwersyteckiego]] i uważane było za posiadające jeden z najlepszych programów nauczania nauk politycznych w krajach demokracji ludowej. Instytucja ta bezpośrednio podlegała Komitetowi Centralnemu KSČ.

 

 

Z racji pretendowania do bycia partią robotniczą, pytanie o pochodzenie społeczne członków KSČ wydaje się być szczególnie istotnym. Partia często wstrzymywała się od podawania danych dotyczących swoich członków, a pytanie jak wielu z nich wywodzi się z rewolucyjnego proletariatu, należało do drażliwych. Ukazujące się oficjalne sprawozdania wyolbrzymiały udział robotników w szeregach partyjnych. Niemniej jednak trendy były oczywiste. Najwyższy ich udział partia notowała zaraz po II wojnie światowej, ale jeszcze przed dojściem do władzy w 1948 r. Szacuje się, że wynosił on około 60%. Od tego czasu udział ten konsekwentnie malał, by w [[1970]] r. stopnieć do ok. 1/4. We wczesnych latach 70. oficjalne media potępiły "poważną nierównowagę" odnotowując przy tym, że "obecna struktura społeczna i klasowa partii nie przystaje do roli partii jako awangardy klasy robotniczej". Na przykład w wysoko uprzemysłowionych centralnych Czechach do partii należał co piąty urzędnik i tylko co 35 robotnik. W 1976 r. po intensywnych wysiłkach rekrutacyjnych udział robotników wzrósł do około 1/3 członków KSČ, czyli poziomu porównywalnego z rokiem 1962. W latach 80. kierowana potrzebą "zintensyfikowania" rozwoju gospodarczego partia rozluźniła surowe zasady rekrutacji. W miejsce dotychczasowego priorytetu pozyskiwania na rzecz partii młodych robotników, pozwolono komitetom dystrykcyjnym i regionalnym na bardziej elastyczną politykę, jakkolwiek jednak udział robotników nie mógł maleć.

 

Nie był zaskakującym fakt, że komuniści strzegli swych przywilejów. Poza specjalnymi sklepami, hotelami, szpitalami, lepszymi mieszkaniami, członkowie KSČ znajdowali się w lepszej sytuacji jeśli idzie o otrzymywanie [[wiza|wiz]] potrzebnych do studiów, czy podróży zagranicznych - zwłaszcza do krajów zachodnich. Nienależący do partii szybko zdawali sobie sprawę, że brak członkostwa mocno ogranicza możliwości ich awansu zawodowego. Dla każdego fachowca przynależność do KSČ była ''[[sine qua non]]'' pięcia się po drabinie kariery. Rezultatem niepowodzeń w rekrutacji robotników był gwałtowny wzrost udziału [[inteligencja|inteligencji]], która dołączyła do partii zaraz po tym jak komuniści doszli do władzy. W [[1980]] r. większość dyrektorów, urzędników i profesorów uniwersyteckich było członkami KSČ.

''Uwaga: Lider KSČ nazywany był Prezesem (Předseda) 1945 - 1953, Pierwszym Sekretarzem (První tajemník) 1953-1971, oraz Sekretarzem Generalnym (Generální tajemník) 1921 - 1945, 1971 - 1989''.

 

 

== Zobacz też ==

 

{{Przypisy}}

 

* {{lang|en}} H. Gordon Skilling, "The Formation of a Communist Party in Czechoslovakia", American Slavic and East European Review, Vol. 14, No. 3 (Oct., 1955), pp. 346-358

* {{lang|en}} H. Gordon Skilling, "The Comintern and Czechoslovak Communism: 1921-1929", American Slavic and East European Review, Vol. 19, No. 2 (Apr., 1960), pp. 234-247

 

<div class="noprint" style="clear: right; border: solid #aaa 1px; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 90%; background: #f9f9f9; width: 200px; padding: 2px; text-align: center; float: right;">

</div></div>

 

[[Kategoria:Partie komunistyczne]]

[[ru:Коммунистическая партия Чехословакии]]

[[sk:Komunistická strana Česko-Slovenska]]

[[uk:Комуністична партія Чехословаччини]]

[[zh:捷克斯洛伐克共產黨]]