Wojna Szczecina ze Stargardem o handel morski: Różnice pomiędzy wersjami

'''Wojna Szczecina ze Stargardem o handel morski''' – konflikt zbrojny prowadzony w latach [[1454]]-[[1464]], o podłożu sięgającym połowy [[XIV wiek]]u, o prymat w handlu morskim.

 

[[Plik:Szczecin_Lubinus.PNG|thumb|250px|Winieta Szczecina...]]

[[Plik:Stargard_Lubinus.PNG|thumb|250px|... i Stargardu na [[Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego|mapie Lubinusa]]<ref>Widoki odwiecznych wrogów na mapie Lubinusa zostały umieszczone obok siebie</ref>]]

W 1409 Stargard uzyskał kolejną konfirmację swoich praw. W związku z niemożnością działania na innych polach Szczecin rozpoczął ofensywę dyplomatyczną przeciwko sąsiadowi, której skutkiem było potwierdzenie dotychczasowych przywilejów oraz zwolnienie z ceł na wodach i drogach Pomorza wydane przez ks. Zygmunta Luksemburczyka. Dodatkowo Rada Miasta Szczecina i gildie kupców wydały zakaz skupu zboża osobom spoza granic księstwa. Zaś za złamanie tego prawa groziła konfiskata przewożonych towarów.

 

 

[[Plik:Inoujście XV wiek-mapa.png|thumb|250px|Ujście Iny w XV wieku]]

Konflikt rozpoczął się wiosną [[1454]] roku, kiedy to szczecinianie zniszczyli inoujski port oraz zapalowali południowe ujście rzeki. W odpowiedzi na działania Stargard częściowo odblokował koryto oraz jednocześnie rozpoczął akcję dyplomatyczną kontestującą działania Szczecina. Swoje skargi złożyli u księcia słupskiego Eryka II, ks. wołogoskiego Warcisław XI oraz u biskupa kamieńskiego Henninga. W swoim piśmie informowali adresatów o zniszczeniach dokonanych przez wroga, o represjach w sferze handlu oraz oskarżali Szczecin o bezprawny pobór ceł na kłodzie goleniowskiej. Ponadto Stargard w odpowiedzi na atak Szczecina rozpoczął pobór cła od ich towarów przewożonych przez miasto w kierunku Pomorza Tylnego i Wielkopolski<ref name="Olszewski102">E. Olszewski, Stargardzkie abc, Stargard 2001, s. 102</ref>.

 

[[Plik:Stargard Brama Portowa 1.JPG|thumb|left|200px|Brama Młyńska w Stargardzie]]

Szczecinianie aby uniemożliwić transport rzeką w 1454 oprócz zapalowania koryta rozpostarli pomiędzy brzegami łańcuchy, chcąc w ten sposób zatrzymać barki ze Stargardu.

W związku z takim działaniem stargardzianie odwołali się do księcia z prośbą o rozstrzygnięcie sporu. Orzekł on, że rację posiadają kupcy ze Stargardu. Ci na znak zwycięstwa i pogardy dla szczecinian zerwali łańcuchy tarasujące koryto i powiesili je na [[Brama Młyńska w Stargardzie Szczecińskim|bramie Młyńskiej]], gdzie znajdują się do dziś<ref name="Olszewski102"/>.

 

Efektem skargi do Warcisława XI było zwołanie zjazdu stanów księstwa wołogoskiego. [[14 lipca]] [[1454]] roku zjazd wydał decyzję, w której wzięto w obronę Stargard i potwierdzono ponownie prawa żeglugowe<ref>F. Boehmer, op. cit., s. 186</ref>. Zaznaczono także, że dopóki szczecinianie nie zaprzestaną niszczyć floty Stargardu dopóty żaden z kupców z ich miasta nie przepłynie Piany czy Świny, które znajdowały się pod władaniem książąt wołogoskich.

 

W 1455 waśnie najwyraźniej wstrzymano, gdyż Stargard i Szczecin wspólnie uczestniczyły w łagodzeniu sporu między Kołobrzegiem a Lubeką.

 

Konflikt rozgorzał na nowo w 1457, gdy kupcy stargardzcy zaczęli używać północnej odnogi u ujścia Iny, jako portu, ponieważ nie udało się im całkowicie oczyścić południowego koryta, zapalowanego wiosną 1454. Szczecinianie zareagowali tym ostrzej, gdyż zgodnie z przywilejami tegoż miasta stargardzianie ujścia tego używać nie mogli, dodatkowo przypomnieli założenia przywileju w 1301 roku, który przyznawał cały obszar wodny pomiędzy Krępą a północnym ramieniem Iny właśnie Szczecinowi<ref>Pommersches Urkundenbuch, Bd. IV, nr 1989</ref>.

 

Ks. Otton III pod wpływem szczecinian wysłał swoich emisariuszy do Stargardu aby ostrzec mieszczan przed konsekwencjami naruszania przywileju z 1301 roku. Jako rozjemców wysłano: najpierw kanclerza Jaspera von Guntersberga, potem zaś Joahuma von Mellentina, który to szczególnie usiłował doprowadzić do zażegnania sporu.

 

 

Wobec silnych działań zbrojnych obroty kupców stargardzkich latem 1458 silnie spadły. W skardze złożonej przez Stargard 4 listopada 1458 do sądu rozjemczego miasta hanzeatyckich kupcy wymieniają materialne straty, poniesione przez poszczególnych mieszczan. I tak Jakub Grosere utracił towary warte 1000 guldenów, Clawess Vipher w drodze do Wołogoszczy został okradziony z towarów o wartości 600 guldenów, Bleken Sultze swoje straty szacował na 3000 guldenów <ref>AP Szczecin, AKS I/6331, k. 31-33, s. 61-65</ref>. Jednak największe straty handel stargardzki poniósł latem 1458, gdy szczecinianie napadli na ich konwój na Świnie. Szacowane były na łączną kwotę 10 tysięcy guldenów. Oprócz towarów skradziono także statki i barki <ref>tamże</ref>.

Po zablokowaniu południowego ujścia Iny oraz zniszczeniu zabudowań portu szczecinianie uznali, że nie zahamuje to całkowicie handlu stargardzkiego. W związku z tym w czerwcu 1458 zapalowali koryto Domiąży pomiędzy Mysim Ostrowem a ujściem Iny <ref name="Boehmer190"/>

 

Aby wywrzeć większy wpływ na przeciwnika oba miasta rozpoczęły poszukiwania sojuszników. W lutym 1454 szczecinianie rozesłali do miast hanzeatyckich informację o tym, że Stargard narusza stare przywileje miasta <ref>AP Szczecin AKS I/6331, k. 21-22, s. 41-43</ref>. Głównym sprzymierzeńcem Szczecina stał się książę szczeciński Otto III, który nakazał aby każdy kupiec przejeżdżający przez jego księstwo udał się do stolicy celem sprzedaży posiadanego towaru.

 

W końcu 1458 roku łagodzenia sporu podjęła się Lubeka <ref>F. Boehmer, op. cit., s. 191</ref>, główne miasto hanzy, któremu zależało na zakończeniu konfliktu z uwagi na prowadzone walki z Polską. Kupcy lubeccy zaproponowali, aby rozstrzygnięcie sporu powierzyć polubownemu sądowi miast hanzeatyckich. Oba miasta przystały na tę propozycję, jednak nie przerwały działań zbrojnych. W związku z wyraźną sympatią Lubeki do Stargardu Szczecin przez księcia Ottona III zwołał zebranie stanów księstwa szczecińskiego, które znów konfirmowało przywileje miasta, z naciskiem na prawo składu.

 

W skład polubownego sądu miast hanzeatyckich weszli przedstawiciele [[Stralsund|Strzałowa]], [[Greifswald|Gryfii]], [[Anklam|Nakła]] i [[Demmin|Dymina]]<ref>AP Szczecin, AKS I/6331, k. 23, s. 45, k. 25, s. 49, k. 26-27, s. 51-53, k. 30, s. 59-60</ref>. Przed obliczem sądu oba miasta przedstawiły swoje racje. Szczecinianie w memoriale z 8 mają 1459 zgodzili się na rozstrzygnięcie sporu przez sąd, który według nich powinien zbadać moc prawną przywilejów obu miast. Uznali, że ich przywileje posiadają większa rangę od tych stargardzkich i to usprawiedliwiało m.in. zniszczenie portu w Inoujściu. Szczecin nie kwestionował praw Stargardu jako takich, lecz ich ważność na terenie księstwa szczecińskiego. Szczecinianie pewni, że sąd przyzna im rację memoriał kończyli sformułowaniem, że należy teraz czekać na sprawiedliwe rozstrzygnięcie sporu.

 

Zapowiadany na czerwiec 1459 zjazd miast hanzeatyckich nie doszedł do skutku, a sam konflikt latem tegoż roku przybrał na sile. [[21 września]] [[1459]] stargardzianie ponownie wystosowali skargę do Lubeki, zwracając w niej uwagę, że Szczecin ponowne dokonuje pogwałcenia stargardzkich przywilejów.

 

 

[[Plik:Szczecin Most Clowy a.jpg|thumb|250px|[[Most Cłowy w Szczecinie]], widok współczesny]]

Na przełomie [[1459]] i [[1460]] książę Eryk II postanowił siłą przeciwstawić się części miast hanzeatyckich. Działania o niesprecyzowanym charakterze dotknęły mieszczan z Wołogoszczy, Lesian i Uznamu, a także niektórych szlachciców z księstwa wołogoskiego. Stargard czują poparcie i przyzwolenie Eryka II [[22 lutego]] [[1460]] zbrojnie napadł na przedmieścia Szczecina. Doszczętnie spalony został wtedy most cłowy. Podczas działań ofensywnych śmierć poniosło 6 strażników mostu, a dalszych kilkudziesięciu wzięto do niewoli. Dodatkowo złupił większość uzbrojenia przedmieść (m.in. strzelby, kusze, strzały i proch)<ref> P. Friedeborn, Historische Beschreibung der Stadt Alten Stettin in Pommern, Alten Stettin 1613, s. 98</ref>. A w czasie odwrotu okradli i zniszczyli wieś Czarna Łąka, należącą do Szczecina, podpalając nawet kościół.

Ratunku dla zrujnowanej sytuacji gospodarczej Stargardu szukano także na dworze polskim. Kupcy liczyli na szeroką współpracę handlową<ref name="Gaziński211">R. Gaziński, Wojna Szczecina ze Stargardem…, s. 211</ref>. Mimo przychylnego przyjęcia Stargardu w Polsce nie zdołało to zmienić trudnej sytuacji miasta.

 

Coraz większe umęczenie konfliktem spowodowało w [[1461]] uspokojenie. Stargard i Słupsk oraz Szczecin i Strzałów szukały możliwości pokojowego zakończenia spory. W kwietniu rada miejska [[Greifswald|Gryfii]] próbowała pogodzić strony na drodze mediacji, jednak bez większego skutku. Następnie [[17 maja]] 1461 na zjeździe stanów księstw szczecińskiego, wołogoskiego i słupskiego w Kołbaczu ponownie próbowano doprowadzić do podpisania układu pokojowego. Także bez rezultatu<ref name="Gaziński211"/>.

 

Pod koniec 1461 Szczecin i Stargard prawdopodobnie podpisali zawieszenie broni, gdyż brak jest informacji o wrogich działaniach któregokolwiek z miast <ref>M. Wehrmann op. cit., s. 85</ref>.

 

 

[[Plik:Kobylanka Wieniec Zgody.JPG|thumb|250px|Lipa „Wieniec Zgody” w [[Kobylanka (województwo zachodniopomorskie)|Kobylance]]]]

 

Do statecznego zakończenia sporu doprowadziła mediacje miast hanzeatyckich, a wyniku której wiosną 1464 w Nakle zebrał się sąd rozjemczy. W wyniku półrocznych negocjacji w listopadzie 1464 Stargard oraz Szczecin i Strzałów podpisały pokój.

 

W 1460 roku w połowie drogi pomiędzy Stargard i Szczecinem – w [[Kobylanka (województwo zachodniopomorskie)|Kobylance]] burmistrzowie obu miast zasadzili lipę – Wieniec Zgody, jako gest, który miał położyć kres walkom o prymat w handlu morskim<ref name="Olszewski102"/>. Lipa rośnie do dziś i jest obecnie pomnikiem przyrody.

 

Zmiany w handlu i żegludze z przełomu XII i XIII wieku związane z rozwojem nowego typu łodzi – [[Koga|kogi]]. Łodzie te posiadały większą ładowność, zanurzenie a co za tym idzie mogły zawijać tylko do głębszych portów. W związku z tym podupadał prasłowiański port w Stargardzie, gdyż Ina stała się zbyt płytka dla tych jednostek<ref>R. Rogosz, Początki Stargardu w świetle dotychczasowych badań archeologicznych [w:] Materiały Zachodniopomorskie, t. XIX (1973), s. 240-242</ref>.

 

Ponadto w przyczynach założenia portu odnaleźć można także silne czynniki wewnętrzne m.in. rozwój kolonizacji, zakładanie nowych jednostek osadniczych, wycinka lasów<ref>R. Gaziński, Port Inoujście w średniowieczu [w:] Materiały Zachodniopomorskie, t. XXXI (1985), s. 174</ref>

 

[[Plik:Inoujście1.PNG|thumb|250px|Schemat portu w Inoujściu]]

Trudności w jednoznacznym określeniu lokacji Stargardu rzutują na datowanie portu w Inoujściu, ponieważ jednym z przywilejów nadanych w tym czasie była wolna żegluga po Inie, a jej skutkiem było założenie portu. Tak więc należy domniemywać, że port powstał nie wcześniej jak w 1243 (tj. wcześniejsza możliwa data lokacji Stargardu). Istnieją także dokumenty z [[1220]] roku twierdzące, że port już wtedy istniał i należał do klasztoru w [[Kołbacz]]u, jednak uważane są za falsyfikaty<ref> Pommersches Urkundenbuch, Bd. I, nr 236, s. 294</ref>.

 

W 1268 Barnim I nadał Goleniowowi prawa miejskie<ref> Pommersches Urkundenbuch, Bd. II, nr 864, s. 195</ref>. Wraz z nimi miasto otrzymało 120 łanów ziemi uprawnej, 30 łanów pastwisk oraz rzekę [[Ina|Inę]] 1 milę w górę od Goleniowa oraz w dół aż do ujścia. Port goleniowski prawdopodobnie został założony u południowej rzeki, na przeciwległym brzegu od portu stargardzkiego<ref> Pommersches Urkundenbuch, Bd. V, nr 2875, s. 162-163</ref>.

 

{{przypisy|2}}

 

{{Bibliografia start}}

* F. Boehmer, Geschichte Stadt Stargard in Pommern, Bd. I, Stargard 1903

{{Bibliografia stop}}

 

[[Kategoria:Historia Stargardu Szczecińskiego]]