Geografia Iranu: Różnice pomiędzy wersjami

Iran jest w swej przeważającej części krajem [[wyżyna|wyżynnym]] i [[góra|górzystym]]. Największymi naturalnymi regionami geograficznymi kraju są: południowo-wschodnia część [[Wyżyna Armeńska|Wyżyny Armeńskiej]], oraz otoczona łańcuchami gór [[Wyżyna Irańska]]. Góry Wyżyny Irańskiej charakteryzuje budowa fałdowa, zaburzona uskokami i pęknięciami tektonicznymi. Średnia wysokość Wyżyny Irańskiej wynosi od 1000 do 1500 m n.p.m. Ograniczają ją góry na zachodnie – [[Zagros]] i [[Góry Kurdystańskie|Kurdystańskie]], na północy [[ElbrusElburs]], a na wschodzie [[Góry Wschodnioirańskie]].

Wysokie grzbiety górskie ([[Kara-Dag]], [[Borkusz]], [[Meszu-Dag]]), wieńczą potężne stożki wulkaniczne – [[Sabalan]] o wysokości 4821 m n.p.m. w północno-zachodniej części kraju. Budowa geologiczna Wyżyny Irańskiej jest bardzo skomplikowana. Północne grzbiety Kara-Dag zbudowane są z [[wapień|wapieni]] i [[piaskowiec|piaskowców]], w środkowej części wyżyny występują piaskowce, gliny i margle. Dna śródgórskich dolin pokrywają ilaste osady, gdzie te z kolei pokrywają żyzne, przydatne rolniczo gleby. Północne krańce Wyżyny Irańskiej stanowią góry ElbrusElburs, które są najwyższym pasmem w Iranie. Tam znajduje się najwyższy szczyt Iranu – wulkan [[Demawend]] o wysokości 5671 m n.p.m. Góry te zbudowane są z wapieni, piaskowców i tufów. Góry Zagros które ciągną się w zachodniej części kraju. Ich charakterystyczną cechą jest rusztowy układ. Liczne grzbiety ciągną się z północnego zachodu na południowy wschód. Najwyższym szczytem tych gór jest Zard-e-Kuh o wysokości 4547 m n.p.m. W najwyższych partiach tych gór występują pola firnowe i [[lodowiec|lodowce]]. Dalej na wschodnie leżą [[Góry Środkowoirańskie]], które są od Zagros oddzielone strefą [[pustynia|pustyń]]. Góry te ciągną się równolegle do Zagros, a ich wysokość przekracza 4000 m n.p.m., gdzie najwyższym szczytem jest [[Kuh-e-Hazar]] o wysokości 4420 m n.p.m. Wewnętrzną część Wyżyny Irańskiej zajmują pustynne równiny. We wschodniej części kraju ciągną się Góry Wschodnioirańskie, które są zbudowane głównie z [[trzeciorzęd]]owych wapieni. Najwyższym szczytem tych gór jest wulkan [[Kuh-e-Taftan]] o wysokości 4042 m n.p.m.

Iran należy do bardzo suchych krajów, gdzie opady są niewielkie, lub w niektórych miejscach jak Wielka Pustynia Słona zdarzają się raz na kilka lat. Jedynie obszary górskie, a zwłaszcza wysokie partie ElbrusuElbursu, otrzymują znaczne ilości opadów. We wnętrzu kraju średnia roczna opadowa wynosi od 50 do 100 mm. Podobnie jest na wybrzeżu Zatoki Perskiej i [[Morze Arabskie|Morza Arabskiego]], gdzie wpływ [[monsun]]u jest praktycznie żaden. W górach jest bardzie wilgotno, średnie opady wynoszą około 1000 mm, a na ElbrusieElbursie do 2000 mm rocznie. Obszary wysoko położone na Wyżynie Irańskie otrzymują rocznie do 300 mm [[deszcz]]u. [[Wilgotność powietrza|Wilgotność]] powietrza jest silnie związana z odległością od zbiorników wodnych i zachmurzeniem. Największa jest w okresie zimowym, a najniższa latem, gdzie w wielu miejscach obniża się do 20%. W Iranie występuje podział na [[pora sucha|porę suchą]] i [[pora deszczowa|deszczową]], przy czym nie dotyczy to niektórych obszarów Wyżyny Irańskiej na przykład Wielkiej Pustyni Słonej. Zasadniczo okres suchoty trwa około 6-8 miesięcy i zaczyna się w maju, a kończy w październiku. Wyjątek stanowi wybrzeże Morza Kaspijskiego, gdzie występują opady całoroczne.

Dominującą warstwą glebową w Iranie są [[leptosole]], które zajmują znaczne obszary pustynne i górzyste kraju. Leptosole należą do płytkich i nieurodzajnych gleb. Spora część kraju około 15% to gleby słone jak sołonczaki i sołońce. Są to gleby o jasnej barwie i posiadają niewielką ilość materiałów organicznych. Jasny kolor zawdzięczają duże zawartości rozpuszczalnych soli. Gleby te występują na terenach pustynnych, ale występują także w wielu innych miejscach kraju. Na wschodnich krańcach Iranu występują [[kalcisole]], którą są w pewnym sensie glebami żyznymi. Gleby te jednak zawierają dużą zawartość jonów, przez co fakt ten nie sprzyja niektórym uprawom. Niektóre obszary gór ElbrusuElbursu oraz Nizinę Południowokaspijską pokrywają gleby kasztanowe i [[kambisole]], które charakteryzują się stosunkowo dużą żyznością.

[[Plik:Aerial View of Damavand 26.11.2008 04-23-59.JPG|thumb|370px|left|[[Demawend]] – najwyższy szczyt ElbrusuElbursu]]

Na szatę roślinną Iranu ma wpływ rzeźba terenu i dostępność wody. Tereny Wyżyny Armeńskiej są pokryte ubogą szatą roślinną. Powyżej 1000 m n.p.m. rosną jedynie łąki i górskie [[step]]y. Góry ElbrusElburs są porośnięte [[las]]ami gdzie rosną [[dąb|dęby]], [[buk]]i i [[grab]]y. Dotyczy to jednak północnej części tych gór, południowe stoki ElbrusuElbursu są pokryte skąpą roślinnością pustynno-stepową. Granica lasów w ElbrusieElbursie sięga 2000 m n.p.m. W Górach Turkmeńsko-Chorasańskich występują stepy, a w ich niskich partiach typowa roślinność pustynna. Lasy w Iranie zajmują około 11% ogólnej powierzchni, a ich największy procent skupia się w regionie Morza Kaspijskiego, głównie we wspomnianych wyżej górach ElbrusuElbursu. Góry Środkowoirańskie są skąpo porośnięte roślinną półpustynna i stepową, gdzie przeważają rzadkie zarośla. Na wysokościach przekraczających 3000 m n.p.m. rosną łąki alpejskie. Góry Zagros są bardzie zasobne w szatę roślinna niż Góry Środkowoirańskie. Rosną tam widne, zrzucające liście na zimę lasy dębowe z domieszką [[Klon (roślina)|klonów]] i czeremchy. Reszta kraju to tereny półpustynne, pustynne, skupiające się głównie na Wyżynie Irańskiej. Tereny tej wyżyny porastają bylice oraz [[roślinność kserofityczna]] głównie krzewy i krzewinki. Obszary Wielkiej Pustyni Słonej i Pustyni Lota to tereny pozbawione roślinności. Irańska części Niziny Mezopotamskiej jest najbardziej urozmaiconych regionem florystycznym Iranu. Oprócz wysokich, traw, trzcin i sitowia, występują tam fragmenty obszarów pustynnych. Poza nimi są to też tereny rolnicze, jak pola uprawne i plantacje [[Daktylowiec właściwy|palmy daktylowej]].

Obszary chronione zajmują niecałej 5% powierzchni kraju czyli 79 800 km². Największe parki narodowe to: [[Park Narodowy Centralny ElbrusElburs]] i [[Park Narodowy Jezioro Urmia]].