Łupek: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
poprawa serii artykułów o łupkach |
Anulowanie wersji nr 21992978 autora 89.78.180.206. Skopiowane z http://www.naukowy.pl/encyklopedia/%C5%81upek_krystaliczny. |
||
Linia 1:
{{DisambigR|skał metamorficznych|[[łupki|inne znaczenia tego słowa]]}}
[[Plik:SlateUSGOV.jpg|thumb]]
'''Łupek''' – dość niejednoznaczne pojęcie opisujące grupę [[skała|skał]], wykazujących dobrą [[łupkowatość]] ([[złupkowacenie]]). Najczęściej określenie to dotyczy skał [[metamorfizm|metamorficznych]] ('''łupek metamorficzny''' lub też '''łupek krystaliczny'''), lecz jest także powszechnie stosowane do [[skały osadowe|skał osadowych]] o podobnym wyglądzie ('''łupek osadowy''').<br />
Jest to skała o zróżnicowanym składzie i o charakterystycznej [[tekstura skały|teksturze]] łupkowej. Tekstura łupków osadowych jest spowodowana pierwotnym uwarstwieniem [[sedymentacja|sedymentacyjnym]] lub wtórnym złupkowaceniem. Tekstura łupków metamorficznych powstała w wyniku procesów metamorficznych.
== Podziały łupków ==
Różne rodzaje łupków wydziela się ze względu na pochodzenie, skład mineralny, zastosowanie, szczególne właściwości lub miejsce występowania. Podane niżej przykłady nie wyczerpują całego bogactwa inwencji geologów i górników.
=== Podział ze względu na pochodzenie ===
* łupki osadowe
* łupki gruzełkowe
* łupki plamiste
* łupki zieleńcowe
=== Podział ze względu na skład mineralny ===
* łupki kwarcowe (ł. kwarcytowe)
* łupki krzemionkowe
Linia 72 ⟶ 35:
* łupki kennelskie
* łupki sapropelowe
=== Podział ze względu na zastosowanie ===
* łupki ogniotrwałe
* łupki dachówkowe
* łupki osełkowe
* łupki szlifierskie
* łupki miedzionośne
* łupki pirytonośne
* łupki manganowe
* łupki palne
=== Podział ze względu na szczególne właściwości ===
* czarne łupki
* łupki lśniące
Linia 99 ⟶ 58:
* łupki ałunowe
* łupki menilitowe
=== Podział ze względu na miejsce występowania ===
* łupki radzimowickie
* łupki chrośnickie
Linia 123 ⟶ 81:
* łupki zbrzańskie
* łupki zembrzyckie
== Łupki metamorficzne ==
Powstają zasadniczo w płytszych strefach [[metamorfizm]]u. Zwykle przeważa w nich jeden składnik, który nadaje danemu rodzajowi łupka swoje charakterystyczne cechy.
=== Wybrane rodzaje łupków metamorficznych ===
{{integruj-prosty|poniższe sekcje|istniejącymi artykułami szczegółowymi}}
==== [[łupki krystaliczne]] ====
Łupek krystaliczny<!--, łupek metamorficzny – to jest określenie ogólne, utożsamiane z krystalicznymi wtedy, gdy te krystaliczne rozumiane są jako wszystkie ł. metamorficzne, a nie tylko te opisane poniżej – na podstawie Słownika Petrograficznego--> – przeobrażone [[skały osadowe]] (ziarna [[kwarc]]u, [[węglany|węglanów]] i in.) bogate w [[substancja węglista|substancje węgliste]] i [[substancja bitumiczna|bitumiczne]], dobrze zaznaczone.
Łupki krystaliczne stanowią obszerną grupę [[skały metamorficzne|skał metamorficznych]] powstających w płytkich strefach metamorfizmu, o różnym składzie mineralnym i wyraźnie zaznaczonej teksturze łupkowej. Mają doskonałą łupkowatość, czyli podzielność płasko-równoległą, wzdłuż której dzielą się na cienkie kolumny o grubości 1-10 mm albo też cienkie kolumny „ołówkowe” wyznaczające linijność. Według definicji opartej na składzie mineralogicznym łupek krystaliczny nazywa się skałą złożoną ze [[Skaleń|skaleni]] (do 20%), [[kwarc]]u (do 80%), [[węglany|węglanów]] (do 50%), a przede wszystkim [[Miki|łyszczyków]], [[amfibole|amfiboli]], [[epidot]]u. Częstokroć w ich składzie dominuje jeden [[minerał]], decydujący o ich właściwościach i nadający im nazwę, np. łupek [[grafit]]owy, [[serycyt]]owy, [[talk]]owy, [[chloryt]]owy, [[miki|mikowy]] i inne. Właściwości pochodzące od dominującego składnika są jednak często maskowane przez obecność innych minerałów, np. [[kwarc]]u.
Pojęcie ''łupek krystaliczny'', zwłaszcza w starszej literaturze i opisach regionalnych, jest niekiedy rozumiane szerzej, obejmując wszystkie łupki metamorficzne oraz gnejsy.
==== [[Łupek#Łupek kwarcowy|Łupek kwarcowy]] ====
Łupek kwarcowy – [[skały metamorficzne|skała metamorficzna]] o wyraźnie zaznaczonej [[Laminacja (petrografia)|laminacji]], złożona głównie z drobnych blastów [[kwarc]]u, innymi składnikami skały są drobno wykształcone [[Miki|łyszczyki]] oraz nielicznie występują [[chloryt]]y. Skała twarda i odporna na [[wietrzenie]]. W masywach zbudowanych ze skał metamorficznych często skałki są zbudowane z łupków kwarcowych.
==== [[Łupek serycytowy]] ====
Łupek serycytowy (''metaiłowiec'', ''metamułowiec'') – powstaje z niewielkiego przeobrażenia łupka ilastego bądź mułowca w warunkach niskich temperatur (200–400 °C), jest bliski łupkom osadowym.
==== Łupek łyszczykowy ====
Łupek łyszczykowy – [[skały metamorficzne|skała metamorficzna]] w skład której wchodzą przede wszystkim [[kwarc]], [[skaleń|skalenie]] i [[miki|łyszczyki]]. Skalenie są zwykle reprezentowane przez [[plagioklazy]], najczęściej [[albit]] lub [[oligoklaz]]. Łyszczyki to przede wszystkim [[muskowit]], rzadziej [[biotyt]] lub oba razem. Podrzędnie, w zmiennych ilościach mogą występować: [[chloryt]], [[chlorytoid]], [[staurolit]], [[granat (minerał)|granat]], [[Sillimanit|sylimanit]], czasami [[epidot]] lub [[kalcyt]] i in. Minerały akcesoryczne to [[Turmaliny|turmalin]], [[Cyrkon (minerał)|cyrkon]], [[apatyt]], [[monacyt]]. Łupki łyszczykowe cechują się wyraźną [[Foliacja (geologia)|foliacją]]. Często są zafałdowane. Pospolite są w nich żyłki i soczewki kwarcowe, często zafałdowane. Mają barwy szare, ciemnoszare, czasem zielonkawe, zwykle ze srebrzystym połyskiem. Minerały poboczne mogą tworzyć charakterystyczne guzki na powierzchniach foliacji.
Występują w starych masywach metamorficznych. W Polsce w [[Tatry Zachodnie|Tatrach Zachodnich]] i [[Sudety|Sudetach]] ([[Góry Izerskie]], [[Pogórze Izerskie]], [[Karkonosze]], [[Rudawy Janowickie]], [[Góry Sowie]], [[Góry Orlickie]], [[Góry Bystrzyckie (Sudety)|Góry Bystrzyckie]], [[Kotlina Kłodzka]], [[Masyw Śnieżnika]], [[Góry Bialskie]], [[Góry Złote]], [[Jesioniki]], [[Góry Opawskie]], [[Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie]]). Wykorzystywane były w lokalnym budownictwie, obecnie używane przy urządzaniu ogrodów.
==== Łupek grafitowy ====
Łupki grafitowe – łupki metamorficzne, głównie łupki kwarcowe, zawierające duże ilości [[grafit]]u.<!-- Czasem ich złoża są eksploatowane. -?? Złoża wielu różnych łupków są/bywają eksploatowane, z rozmaitych powodów-->
== Łupki osadowe ==
=== Wybrane rodzaje łupków osadowych ===
==== [[Łupki bitumiczne]] ====
Są bogate w [[Bitumy|bituminy]]. Najczęściej mają barwę czarną lub ciemnoszarą.
===== [[Łupki palne]] =====
Ogólna zbiorcza nazwa łupków bitumicznych, powstała ze względu na ich właściwości – zawierają dużo związków palnych.
==== [[Łupek ilasty|Łupki ilaste]] ====
[[skała ilasta|Skały ilaste]], jedne z najczęściej występujących łupków.
===== [[Łupki miedzionośne]] =====
Łupki zawierające minerały [[ruda|rudy]] [[miedź|miedzi]]
==== [[Łupek mułowy|Łupki mułowe]] ====
Powstające z [[muł (geologia)|mułu]] wskutek [[diageneza|diagenezy]].
= Łupki o różnym zastosowaniu =
===== [[łupki ogniotrwałe|Łupek ogniotrwały]] =====
Łupki ogniotrwałe – [[łupki krystaliczne]], [[kaolinit]]owe skały nieplastyczne (''[[tonstein]]'') pochodzenia [[Skały metamorficzne|metamorficznego]], w których dominującym [[minerał]]em jest [[kaolinit]]. Powstały w górnym [[karbon]]ie w czasie [[orogeneza hercyńska|orogenezy waryscyjskiej]]. Łupki ogniotrwałe występują jako [[przerost]]y w [[pokład (geologia)|pokładach]] [[węgiel kamienny|węgla kamiennego]] lub w ich sąsiedztwie.
; '''Zastosowanie:'''
* materiał ogniotrwały
'''W Polsce występują:'''
* na [[Dolny Śląsk|Dolnym Śląsku]] w okolicach [[Nowa Ruda|Nowej Rudy]],
* w niektórych [[kopalnia]]ch [[Górnośląskie Zagłębie Węglowe|Górnośląskiego Zagłębia Węglowego]].
===== Łupek dachówkowy =====
Łupki dachówkowe - łupki serycytowe, fyllity, lokalnie łupki łyszczykowe o doskonałej łupliwości, zwykle nie wykazujące zaburzeń tektonicznych (fałdów)i dające się łupać na cienkie płyty, z których od średniowiecza do pocz. [[XX wiek|XX w.]] wykonywano pokrycia dachów, przede wszystkim kościołów ale i domów mieszkalnych, pałaców. Łupkiem okładano też szczyty domów, często układając różne wzory, czasami różnokolorowe.
= Zobacz też =
| |||