Wersja z 23:49, 17 cze 2010 edytuj Galitzianer (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 3384 edycje Anulowanie wersji nr 21992978 autora 89.78.180.206. Skopiowane z http://www.naukowy.pl/encyklopedia/%C5%81upek_krystaliczny. ← poprzednia edycja		Wersja z 10:28, 23 cze 2010 edytuj anuluj edycję Wojtek 1956 (dyskusja \| edycje) 14 395 edycji reorganizacja następna edycja →
Linia 1: {{DisambigR\|skał metamorficznych\|[[łupki\|inne znaczenia tego słowa]]}} [[Plik:SlateUSGOV.jpg\|thumb]] '''Łupek''' – dość niejednoznaczne pojęcie opisujące grupę [[skała\|skał]], wykazujących dobrą [[łupkowatość]] ([[złupkowacenie]]). Najczęściej określenie to dotyczy skał [[~~metamorfizm~~skały metamorficzne\|metamorficznych]] ('''łupek metamorficzny''' lub też '''[[łupek krystaliczny]]'''), lecz jest także powszechnie stosowane do [[skały osadowe\|skał osadowych]] o podobnym wyglądzie ('''łupek osadowy''').<br /> Jest to skała o zróżnicowanym składzie i o charakterystycznej [[tekstura skały\|teksturze]] łupkowej. Tekstura łupków osadowych jest spowodowana pierwotnym uwarstwieniem [[sedymentacja\|sedymentacyjnym]] lub wtórnym złupkowaceniem~~. Tekstura łupków metamorficznych powstała w wyniku procesów metamorficznych~~. ~~Powstają~~Tekstura łupków metamorficznych powstała w wyniku procesów metamorficznych. Łupki metamorficzne powstają zasadniczo w płytszych strefach [[metamorfizm]]u. Zwykle przeważa w nich jeden składnik, który nadaje danemu rodzajowi łupka swoje charakterystyczne cechy.▼ == Podziały łupków == Linia 9 ⟶ 11: * łupki metamorficzne * łupki osadowe * [[łupek gruzełkowy\|łupki gruzełkowe]] * [[łupek plamisty\|łupki plamiste]] * [[łupek zieleńcowy\|łupki zieleńcowe]] === Podział ze względu na skład mineralny === * [[łupek kwarcowy\|łupki kwarcowe]] (ł. kwarcytowe) * [[łupek krzemionkowy\|łupki krzemionkowe]] * [[łupek grafitowy\|łupki grafitowe]] * [[łupek serycytowy\|łupki serycytowe]] * [[łupek łyszczykowy\|łupki łyszczykowe]] (ł. mikowe) * [[łupek biotytowy\|łupki biotytowe]] * [[łupek amfibolowy\|łupki amfibolowe]] (ł. amfibolitowe) * [[łupek glaukofanowy\|łupki glaukofanowe]] * ~~łupki~~[[łupek aktynolitowyłupki aktynolitowe]] * [[łupek sillimanitowy\|łupki sylimanitowe]] * [[łupek chlorytowy\|łupki chlorytowe]] * [[łupek ilasty\|łupki ilaste]] * [[łupek talkowy\|łupki talkowe]] * [[łupek mułowy\|łupki mułowe]] (łupki mułowcowe) * [[łupek marglisty\|łupki margliste]] * [[łupek piaszczysty\|łupki piaszczyste]] * [[łupek bentonitowy\|łupki bentonitowe]] * [[łupek bitumiczny\|łupki bitumiczne]] * [[łupek ropny\|łupki ropne]] (ł.łupki parafinowe) * [[łupek węglowy\|łupki węglowe]] * [[łupek kennelski\|łupki kennelskie]] * [[łupek sapropelowy\|łupki sapropelowe]] === Podział ze względu na zastosowanie === * [[łupek ogniotrwały\|łupki ogniotrwałe]] * [[łupek dachówkowy\|łupki dachówkowe]] * [[łupek osełkowy\|łupki osełkowe]] * [[łupek szlifierski\|łupki szlifierskie]] * [[łupek miedzionośny\|łupki miedzionośne]] * [[łupek pirytonośny\|łupki pirytonośne]] * [[łupek manganowy\|łupki manganowe]] * [[łupek palny\|łupki palne]] === Podział ze względu na szczególne właściwości === * czarne łupki Linia 59 ⟶ 61: * łupki menilitowe === Podział ze względu na miejsce występowania === * [[łupki radzimowickie]] * [[łupki chrośnickie]] * [[łupki mysłowskie]] * [[łupki mikołajowskie]] * [[łupki zdanowskie]] * [[seria strońska\|łupki ~~cieszyńskie~~strońskie]] * [[łupki ~~wierzowskie~~cieszyńskie]] * [[łupki ~~godulskie~~wierzowskie]] * [[łupki ~~istebniańskie~~godulskie]] * [[łupki ~~spaskie~~istebniańskie]] * [[łupki ~~podmagurskie~~spaskie]] * [[łupki ~~cergowskie~~podmagurskie]] * [[łupki ~~jasielskie~~cergowskie]] * [[łupki ~~grodziskie~~jasielskie]] * [[łupki ~~grybowskie~~grodziskie]] * [[łupki ~~liwockie~~grybowskie]] * [[łupki ~~czarnorzeckie~~liwockie]] * [[łupki ~~ciekockie~~czarnorzeckie]] * [[łupki ~~morawickie~~ciekockie]] * [[łupki ~~wilkowickie~~morawickie]] * [[łupki ~~zbrzańskie~~wilkowickie]] * [[łupki ~~zembrzyckie~~zbrzańskie]] * [[łupki zembrzyckie]] ~~== Łupki metamorficzne ==~~ ▲Powstają zasadniczo w płytszych strefach [[metamorfizm]]u. Zwykle przeważa w nich jeden składnik, który nadaje danemu rodzajowi łupka swoje charakterystyczne cechy. ~~=== Wybrane rodzaje łupków metamorficznych ===~~ ~~{{integruj-prosty\|poniższe sekcje\|istniejącymi artykułami szczegółowymi}}~~ ~~==== [[łupki krystaliczne]] ====~~ Łupek krystaliczny<!--, łupek metamorficzny – to jest określenie ogólne, utożsamiane z krystalicznymi wtedy, gdy te krystaliczne rozumiane są jako wszystkie ł. metamorficzne, a nie tylko te opisane poniżej – na podstawie Słownika Petrograficznego--> – przeobrażone [[skały osadowe]] (ziarna [[kwarc]]u, [[węglany\|węglanów]] i in.) bogate w [[substancja węglista\|substancje węgliste]] i [[substancja bitumiczna\|bitumiczne]], dobrze zaznaczone. Łupki krystaliczne stanowią obszerną grupę [[skały metamorficzne\|skał metamorficznych]] powstających w płytkich strefach metamorfizmu, o różnym składzie mineralnym i wyraźnie zaznaczonej teksturze łupkowej. Mają doskonałą łupkowatość, czyli podzielność płasko-równoległą, wzdłuż której dzielą się na cienkie kolumny o grubości 1-10 mm albo też cienkie kolumny „ołówkowe” wyznaczające linijność. Według definicji opartej na składzie mineralogicznym łupek krystaliczny nazywa się skałą złożoną ze [[Skaleń\|skaleni]] (do 20%), [[kwarc]]u (do 80%), [[węglany\|węglanów]] (do 50%), a przede wszystkim [[Miki\|łyszczyków]], [[amfibole\|amfiboli]], [[epidot]]u. Częstokroć w ich składzie dominuje jeden [[minerał]], decydujący o ich właściwościach i nadający im nazwę, np. łupek [[grafit]]owy, [[serycyt]]owy, [[talk]]owy, [[chloryt]]owy, [[miki\|mikowy]] i inne. Właściwości pochodzące od dominującego składnika są jednak często maskowane przez obecność innych minerałów, np. [[kwarc]]u. ~~Pojęcie ''łupek krystaliczny'', zwłaszcza w starszej literaturze i opisach regionalnych, jest niekiedy rozumiane szerzej, obejmując wszystkie łupki metamorficzne oraz gnejsy.~~ ~~==== [[Łupek#Łupek kwarcowy\|Łupek kwarcowy]] ====~~ Łupek kwarcowy – [[skały metamorficzne\|skała metamorficzna]] o wyraźnie zaznaczonej [[Laminacja (petrografia)\|laminacji]], złożona głównie z drobnych blastów [[kwarc]]u, innymi składnikami skały są drobno wykształcone [[Miki\|łyszczyki]] oraz nielicznie występują [[chloryt]]y. Skała twarda i odporna na [[wietrzenie]]. W masywach zbudowanych ze skał metamorficznych często skałki są zbudowane z łupków kwarcowych. ~~==== [[Łupek serycytowy]] ====~~ Łupek serycytowy (''metaiłowiec'', ''metamułowiec'') – powstaje z niewielkiego przeobrażenia łupka ilastego bądź mułowca w warunkach niskich temperatur (200–400 °C), jest bliski łupkom osadowym. ~~==== Łupek łyszczykowy ====~~ Łupek łyszczykowy – [[skały metamorficzne\|skała metamorficzna]] w skład której wchodzą przede wszystkim [[kwarc]], [[skaleń\|skalenie]] i [[miki\|łyszczyki]]. Skalenie są zwykle reprezentowane przez [[plagioklazy]], najczęściej [[albit]] lub [[oligoklaz]]. Łyszczyki to przede wszystkim [[muskowit]], rzadziej [[biotyt]] lub oba razem. Podrzędnie, w zmiennych ilościach mogą występować: [[chloryt]], [[chlorytoid]], [[staurolit]], [[granat (minerał)\|granat]], [[Sillimanit\|sylimanit]], czasami [[epidot]] lub [[kalcyt]] i in. Minerały akcesoryczne to [[Turmaliny\|turmalin]], [[Cyrkon (minerał)\|cyrkon]], [[apatyt]], [[monacyt]]. Łupki łyszczykowe cechują się wyraźną [[Foliacja (geologia)\|foliacją]]. Często są zafałdowane. Pospolite są w nich żyłki i soczewki kwarcowe, często zafałdowane. Mają barwy szare, ciemnoszare, czasem zielonkawe, zwykle ze srebrzystym połyskiem. Minerały poboczne mogą tworzyć charakterystyczne guzki na powierzchniach foliacji. Występują w starych masywach metamorficznych. W Polsce w [[Tatry Zachodnie\|Tatrach Zachodnich]] i [[Sudety\|Sudetach]] ([[Góry Izerskie]], [[Pogórze Izerskie]], [[Karkonosze]], [[Rudawy Janowickie]], [[Góry Sowie]], [[Góry Orlickie]], [[Góry Bystrzyckie (Sudety)\|Góry Bystrzyckie]], [[Kotlina Kłodzka]], [[Masyw Śnieżnika]], [[Góry Bialskie]], [[Góry Złote]], [[Jesioniki]], [[Góry Opawskie]], [[Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie]]). Wykorzystywane były w lokalnym budownictwie, obecnie używane przy urządzaniu ogrodów. ~~==== Łupek grafitowy ====~~ Łupki grafitowe – łupki metamorficzne, głównie łupki kwarcowe, zawierające duże ilości [[grafit]]u.<!-- Czasem ich złoża są eksploatowane. -?? Złoża wielu różnych łupków są/bywają eksploatowane, z rozmaitych powodów--> ~~== Łupki osadowe ==~~ ~~=== Wybrane rodzaje łupków osadowych ===~~ ~~==== [[Łupki bitumiczne]] ====~~ ~~Są bogate w [[Bitumy\|bituminy]]. Najczęściej mają barwę czarną lub ciemnoszarą.~~ ~~===== [[Łupki palne]] =====~~ ~~Ogólna zbiorcza nazwa łupków bitumicznych, powstała ze względu na ich właściwości – zawierają dużo związków palnych.~~ ~~==== [[Łupek ilasty\|Łupki ilaste]] ====~~ ~~[[skała ilasta\|Skały ilaste]], jedne z najczęściej występujących łupków.~~ ~~===== [[Łupki miedzionośne]] =====~~ ~~Łupki zawierające minerały [[ruda\|rudy]] [[miedź\|miedzi]]~~ ~~==== [[Łupek mułowy\|Łupki mułowe]] ====~~ ~~Powstające z [[muł (geologia)\|mułu]] wskutek [[diageneza\|diagenezy]].~~ ~~= Łupki o różnym zastosowaniu =~~ ~~===== [[łupki ogniotrwałe\|Łupek ogniotrwały]] =====~~ Łupki ogniotrwałe – [[łupki krystaliczne]], [[kaolinit]]owe skały nieplastyczne (''[[tonstein]]'') pochodzenia [[Skały metamorficzne\|metamorficznego]], w których dominującym [[minerał]]em jest [[kaolinit]]. Powstały w górnym [[karbon]]ie w czasie [[orogeneza hercyńska\|orogenezy waryscyjskiej]]. Łupki ogniotrwałe występują jako [[przerost]]y w [[pokład (geologia)\|pokładach]] [[węgiel kamienny\|węgla kamiennego]] lub w ich sąsiedztwie. ~~; '''Zastosowanie:'''~~ * materiał ogniotrwały ~~'''W Polsce występują:'''~~ * na [[Dolny Śląsk\|Dolnym Śląsku]] w okolicach [[Nowa Ruda\|Nowej Rudy]], * w niektórych [[kopalnia]]ch [[Górnośląskie Zagłębie Węglowe\|Górnośląskiego Zagłębia Węglowego]]. ~~===== Łupek dachówkowy =====~~ Łupki dachówkowe - łupki serycytowe, fyllity, lokalnie łupki łyszczykowe o doskonałej łupliwości, zwykle nie wykazujące zaburzeń tektonicznych (fałdów)i dające się łupać na cienkie płyty, z których od średniowiecza do pocz. [[XX wiek\|XX w.]] wykonywano pokrycia dachów, przede wszystkim kościołów ale i domów mieszkalnych, pałaców. Łupkiem okładano też szczyty domów, często układając różne wzory, czasami różnokolorowe. == Zobacz też == * inne hasła rozpoczynające się od ''[[Specjalna:Strony według prefiksu/łupek\|łupek]]'', ''[[Specjalna:Strony według prefiksu/łupki\|łupki]]'' == Bibliografia == [[Wacław Ryka]], [[Anna Maliszewska]], ''Słownik Petrograficzny'', [[Wydawnictwa Geologiczne]], [[Warszawa]], [[1991]] (wyd. II popr. i uzup.), ISBN 83-220-0406-0

Łupek: Różnice pomiędzy wersjami