Terasa: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m robot poprawia: an:Faixa fluvial |
Dodatkowe informacje, źródło, grafika, przypisy |
||
Linia 1:
[[Plik:Warta Poznan stan niski.jpg|thumb|
[[Plik:Warta Poznan stan wysoki.jpg|thumb|
[[PLik:Krawędzie teras w dolinie Brdy.jpg|thumb|200px|Krawędzie teras: zalewowej i nadzalewowej w dolinie [[Brda|Brdy]], na os. [[Jachcice (osiedle w Bydgoszczy)|Jachcice]] w [[Bydgoszcz]]y]]
'''Terasa''', '''taras''' – [[Formy ukształtowania terenu|forma terenu]] powstała w [[Dolina|dolinie rzecznej]] wskutek [[erozja|erozyjnej]] działalności płynących wód. Występuje w zespołach, tworząc w przekroju poprzecznym doliny charakterystyczny układ schodów. Terasy mogą też powstać na wybrzeżu morza lub jeziora, w związku z działalnością falowania i zmiany poziomu lustra wody w akwenie.
Terasy występują w postaci spłaszczeń terenowych ciągnących się wzdłuż rzeki nad [[równina|równiną]] [[zalew]]ową. Posiadają zbliżony spadek i są oddzielone od siebie [[załom]]ami. Każdy z nich świadczy o zmieniającym się z upływem czasu poziomie [[koryto rzeki|koryta rzeki]].
W zależności od tego, w jakich utworach powstały, terasy nazywane są erozyjnymi, erozyjno–akumulacyjnymi lub [[akumulacja (geologia)|akumulacyjnymi]]:
* [[Terasa erozyjna|terasy erozyjne]] –
* [[Terasa akumulacyjna|terasy akumulacyjne]] –
* terasy erozyjno–akumulacyjne – wykształciły się, erodując kolejno po sobie osady rzeczne i utwory podłoża.
Powstanie teras wiąże się bezpośrednio ze zmianami [[Baza erozyjna|podstawy erozyjnej]], czyli ze zmianami wysokości, na której znajduje się [[ujście rzeki]]. Jej osiągnięcie jest równoznaczne z utratą możliwości dalszego pogłębiania koryta.▼
Jeśli wzrośnie różnica wysokości pomiędzy źródłem a ujściem, rzeka szybciej wcina się w podłoże, a po obu jej stronach pojawiają się strome krawędzie. Gdy następnie poziom ujścia przez dłuższy czas nie ulega zmianie, rzeka przestaje się wcinać, natomiast poszerza swe łożysko, przerzucając się od jednej jego krawędzi do drugiej (zwłaszcza po okresach powodziowych) i podcinając te krawędzie. Po kolejnych zmianach podstawy erozyjnej pozostają w dolinie rzeki na różnej wysokości płaszczyzny, będące śladami starych poziomów spływu wód, oddzielone od siebie stromymi krawędziami<ref name="AF">Marcinkiewicz Andrzej red. Atlas form i typów rzeźby terenu Polski. Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego. Warszawa 1960</ref>.
* terasy nadzalewowe,▼
* [[Terasa zalewowa|terasy zalewowe]].▼
Są to jednak rozróżnienia głównie tradycyjne, mające niewielkie znaczenie praktyczne. Terasa nadzalewowa jest
Szerokość teras bywa bardzo różna (np. w [[Dolina Dolnej Wisły|Dolinie Dolnej Wisły]] - do kilku, a nawet kilkunastu kilometrów). Im dłużej [[Baza erozyjna|podstawa erozyjna]] rzeki nie zmieniała się, tym większa jest zwykle szerokość terasy, odpowiadającej temu okresowi. Z drugiej strony okresom znacznego obniżania się podstawy erozyjnej odpowiadają wysokie krawędzie terasy, natomiast niewielkie obniżenie się tej podstawy powoduje powstanie stosunkowo niskiej krawędzi.
Powierzchnia terasy jest zwykle płaska, lekko nachylona w kierunku zgodnym ze spadkiem doliny. Często terasa nie występuje w dolinie w sposób ciągły, lecz zachowała się tylko fragmentami, ponieważ uległa zniszczeniu przez [[Erozja boczna|erozję boczną]] rzeki (podcinanie). Na starszych, piaszczystych terasach akumulacyjnych często występują wydmy<ref name="AF"/>.
Powstanie teras w dolinach [[Rzeki Polski|rzek Polski]] wiąże się głównie ze zmianami podstaw erozyjnych w [[Epoka lodowa|epoce lodowcowej]] i po ustąpieniu lodowców<ref name="AF"/>.
▲Powstanie teras wiąże się bezpośrednio ze zmianami podstawy erozyjnej, czyli ze zmianami wysokości, na której znajduje się [[ujście rzeki]]. Jej osiągnięcie jest równoznaczne z utratą możliwości dalszego pogłębiania koryta.
{{Przypisy}}
▲Pod względem zależności od poziomów rzeki, rozróżniamy:
▲* terasy nadzalewowe
▲* terasy zalewowe
▲Są to jednak rozróżnienia głównie tradycyjne, mające niewielkie znaczenie praktyczne. Terasa nadzalewowa jest to ogólnie ujmując terasa położona ponad obecne stany maksymalne [[rzeka|rzeki]], a utworzona w czasach historycznych, gdy rzeka osiągała wyższe poziomy. Natomiast terasa zalewowa jest to terasa, który potencjalnie może zostać zalany podczas powodzi. Jednak faktycznie, zarówno okazuje się że w wielu przypadkach terasy zalewowe rzek znajdują się powyżej obecnie notowanych stanów powodziowych, a jednocześnie niekiedy mogą one oraz terasy nadzalewowe zostać zalane w przypadku wystąpienia katastrofalnej powodzi o dotychczas nienotowanym poziomie (sytuacja taka nastąpiła w wielu miejscach w dolinie [[Odra|Odry]], gdzie wiele teras i [[starorzecze|starorzeczy]] zostało uznane bezpieczne i zasiedlone, a podczas powodzi w [[1997]] roku zabudowa została zniszczona przez powódź).
== Zobacz też ==
| |||