Feliks Koneczny: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m HotCat: Usunięto kategorię "Filozofia historii"; Szybkie dodanie kategorii "Teorie cywilizacji"
Linia 1:
'''Quincunx''' - pięciomian bytu, czynnik cywilizacjotwórczy, pojęcie z [[Filozofia historii|historiozofii]] [[Feliks Koneczny|Feliksa Konecznego]].
{{wikiquote|dopełniacz=z Feliksa Konecznego}}
'''Feliks Karol Koneczny''' (ur. [[1 listopada]] [[1862]] w [[Kraków|Krakowie]], zm. [[10 lutego]] [[1949]] tamże) – [[Polacy|polski]] [[historia|historyk]] i [[historiozofia|historiozof]], a także bibliotekarz i dziennikarz, twórca oryginalnej koncepcji [[cywilizacja|cywilizacji]].
 
Łączy pięć kategorii: dobro, prawdę, zdrowie, dobrobyt, piękno.
== Życiorys ==
Jego ojciec był urzędnikiem kolejowym, a on sam ukończył z wyróżnieniem [[Gimnazjum św. Jacka]] w [[Kraków|Krakowie]]. W latach [[1883]]-[[1888]] studiował historię na [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytecie Jagiellońskim]], tytuł [[doktor (stopień naukowy)|doktora]] uzyskał za pracę: "Najdawniejsze stosunki Inflant z Polską do r. 1393". W latach [[1889]]-[[1890]] prowadził badania w archiwach [[Watykan|watykańskich]]. Po powrocie pracował naukowo w Archiwum [[Akademia Umiejętności|Akademii Umiejętności]]. Następnie pracował w bibliotekach [[Akademia Umiejętności|Akademii Umiejętności]] i Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednocześnie działał m.in. w Klubie Słowiańskim, [[Towarzystwo Szkoły Ludowej|Towarzystwie Szkoły Ludowej]] i [[Uniwersytet Ludowy|Uniwersytecie Ludowym]]. W tym czasie publikował liczne artykuły w czasopismach: "[[Czas (dziennik)|Czas]]", "[[Przegląd Polski]]", "[[Przegląd Powszechny]]", "[[Głos Narodu]]" i miesięczniku "[[Świat Słowiański]]", którego był redaktorem. Od [[1919]] r. pracował na [[Uniwersytet Stefana Batorego|Uniwersytecie Stefana Batorego]] w [[Wilno|Wilnie]] jako zastępca profesora, gdzie [[habilitacja|habilitował]] się w [[1920]] r. pracą ''Dzieje Rosji do r. 1449''. W [[1922]] r. uzyskał tytuł [[profesor]]a. W latach [[1922]]-[[1929]] kierował katedrą historii Europy Wschodniej. Został zmuszony do udania się na przedwczesną emeryturę z powodu nieprzychylnego nastawienia [[Sanacja|sanacji]] do jego dzieł<ref name="K.Baranowska">Kamila Baranowska, ''Postacie. Zapomniany poprzednik Huntingtona'', Rzeczpospolita, str. A2, nr 35 z 11 lutego 2009 r.</ref>. [[Filister]] honoris causa [[Korporacja akademicka|korporacji akademickiej]] [[Conradia]]<ref>[http://zag-wisla.bloog.pl/kat,209787,index.html?ticaid=67f8a Korporacja Akademicka "Z.A.G. Wisła", Gdańsk 1913 - Sławni Korporanci - bloog.pl<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref><ref>[http://www.magnapolonia.wroc.pl/ Korporacja Akademicka Magna Polonia Vratislaviensis<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref> Po wojnie zatrudniony na Uniwersytecie Jagiellońskim, lecz odsunięty od działalności dydaktycznej, w latach [[1946]]-[[1948]] publikował liczne artykuły poświęcone głównie kwestiom samorządu i historii gospodarczej w "[[Niedziela (czasopismo)|Niedzieli]]".
 
Feliks Koneczny w swoich badaniach poszukiwał formuły lub czynnika opisującego wszystko co ogólnoludzkie, łączącego dzieła [[byt]]u materialnego i moralnego, istniejącego w wszystkich [[Cywilizacja|cywilizacjach]] i kulturach we wszystkich [[Epoka (historia)|epokach]]. Wyróżnił pięć kategorii bytu - w sferze duchowej (wewnętrzej) to [[Dobro (etyka)|dobro]] i [[prawda]] (przyrodzona i nadprzyrodzona), w sferze cielesnej (zewnętrznej) to [[zdrowie]] i [[dobrobyt]]. Za sferę łączącą kwestie ducha i ciała uznał [[piękno]]. Łącznie tym pięciu kategoriom bytu nadał miano '''quincunx'''.
Zmarł [[10 lutego]] [[1949]] r. w Krakowie, pochowany w dwa dni później w grobowcu rodzinnym na [[Cmentarz Salwatorski|Cmentarzu Salwatorskim]].
 
Kategorie quincunxa nie występują zupełnie oddzielnie, istnieją związki między nimi, wręcz się wzajemnie przenikają i jedne od drugich zależą. Normalny rozwój cywilizacji i kultury wymaga jednakowego uwzględniania dwóch dziedzin życia - duchowej i fizycznej. Między pięcioma kategoriami quincunxa winna panować współmierność i harmonia, nie może zachodzić sprzeczność. Jeśli takowa się pojawia decydującą rolę winno odgrywać dobro (hegemonia kategorii etycznej).
== Twórczość ==
=== Historia ===
W pracach historycznych Koneczny zajmował się historią Europy Środkowej i Wschodniej głównie w okresie [[średniowiecze|średniowiecza]] i wczesnej [[Nowożytność|nowożytności]]. Interesowały go zwłaszcza kwestie związane z: [[zakon krzyżacki|zakonem krzyżackim]], oraz stosunki [[Polska|Polski]] i [[Litwa|Litwy]] ze wschodnimi sąsiadami. Obok prac naukowych publikował także dzieła popularyzatorskie i podręcznikowe, jak: ''Dzieje narodu polskiego dla młodzieży'' ([[1889]]), ''Dzieje Śląska'' ([[1897]]) czy ''Dzieje [[Polska|Polski]] za [[Piastowie|Piastów]]'' ([[1902]]) i ''Dzieje Polski za [[Jagiellonowie|Jagiellonów]]'' ([[1903]]).
 
Wg Konecznego różne podejście do quincunxa jest źródłem różnorodności cywilizacyjnej. Znaczącą rolę odgrywa quincunx już w [[Społeczeństwo pierwotne|pierwotnych społeczeństwach]] o ustroju [[Ród|rodowym]]. Ród jest spajany przez przestrzeganie wspólnych norm ([[trójprawo]] familijne, majątkowe i spadkowe). Większe zrzeszenia powstają wskutek łączenia się rodów w [[Plemię|plemiona]] a plemion w ludy. Jednak warunkiem niezbędnym do łączenia się w liczniejsze zrzeszenia jest identyczność quincunxa albo co najmniej daleko idące w nim analogie. W grę wchodzi tutaj prawo [[Współmierność|współmierności]], co nie jest współmierne będzie zwalczane. Zgodność we współmierności stanie się metodą w ustroju życia zbiorowego. Każda z cywilizacji jest odrębną, swoistą metodą życia zbiorowego.
W swoich pracach historycznych podkreślał pozytywny wpływ [[Kościół katolicki|Kościoła katolickiego]] na rozwój społeczeństwa (ukazując m.in. jak w konfliktach władzy państwowej z Kościołem rodziły się samorządy i przekonanie o prawach społeczeństwa względem władcy), oraz dominującą rolę idei w historii, tak np. w "Teorii [[bitwa pod Grunwaldem|Grunwaldu]]" ([[1910]]) pokazuje, że zwycięstwo nad zakonem krzyżackim było wynikiem nie tyle przewagi militarnej, ile wyższości idei samostanowienia narodów, opracowanej przez [[Stanisław ze Skalbmierza|Stanisława ze Skalbmierza]] i [[Paweł Włodkowic|Pawła Włodkowica]], nad, będącymi podstawą moralną i prawną dla roszczeń krzyżackich, [[uniwersalizm]]ami cesarskim i papieskim. Często podkreślał też fałszywość teorii [[determinizm|deterministycznych]], ukazując wpływ wybitnych jednostek na dzieje. Uwypuklał narodowościowy charakter konfliktów polsko-[[Niemcy|niemieckich]], a później polsko-krzyżackich i jego zdaniem negatywną rolę [[Żydzi|Żydów]] w dziejach Polski. Przykładał także dużą wagę do badań rozwoju administracji – "Dzieje administracji w Polsce" ([[1924]]), oraz rozwoju gospodarczego – "Rzut oka na polskie dzieje gospodarcze" ([[1918]]). Z biegiem czasu Koneczny publikował coraz mniej prac historycznych, a coraz więcej historiozoficznych.
 
==== Kwestia rusińska ====
Koneczny w swoich pracach często poruszał kwestię stosunków polsko-rusińskich. Do najważniejszych jego poglądów w tych zagadnieniach należą:
* w swojej pracy ''O pierwotnej polskości Ziemi Chełmińskiej i Rusi Czerwonej'' stwierdzał, że tereny [[Grody Czerwieńskie|Grodów Czerwieńskich]] jak i całej [[Ruś Czerwona|Rusi Czerwonej]] pierwotnie należały do [[Polacy|Polaków]] [Lachów], a Rusini stanowili element "przybyły" (obcy etnicznie) na tych terenach. Uważał za błędem jest powszechne mniemanie, jakoby Polacy przybyli na te tereny jako osadnicy w drugiej połowie XIV wieku, za [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]]<ref>Feliks Koneczny ''O pierwotnej polskości Ziemi Chełmińskiej i Rusi Czerwonej'', [[Warszawa]] 1920</ref>.
* [[Kozacy|Kozaków]] zaliczał do cywilizacji turańskiej - uważanej przez siebie za pozbawioną moralności, nietrwałą i nastawioną jedynie na gromadną ekspansję, której przewodzi jednostka mająca w swoim władztwie ślepy tłum posłuszny jej zwierzchnictwu
* twierdził, że nowa świadomość narodowa w przypadku Kozaków (wcześniej istniała jedynie odrębność wyznaniowa) wykształciła się na rubieżach [[I Rzeczpospolita|Rzeczpospolitej]] dopiero w XVII wieku i to niezaprzeczalnie dzięki wpływom polskim, bez wpływu kultury których nie miałoby to miejsca. Uważał, że państwo polskie dostarczyło tej nowej kształtującej się narodowości wszystkiego niezbędnego do jej ostatecznego wykrystalizowania, jednak Kozacy ze względu na powszechny analfabetyzm, pozbawienie rozpędu kulturalnego i powszechną ciemnotę i anarchię rozpętali między sobą wojny co zakończyło się całkowitą destrukcją początkowego poczucia narodowego [zobacz:[[Unia Hadziacka]]]<ref>Feliks Koneczny ''Polskie Logos a Ethos'', 1921 Poznań-Warszawa, t.II</ref>
* zwracał uwagę, że poczucie narodowe (w tym wypadku zwane "ukrainizmem") które po raz kolejny pojawiło się na tych terenach w XIX w., nie miało najmniejszego związku genetycznego z narodowością ruską formacji pierwszej (Kozackiej), bowiem ta pierwsza po krótkim okresie stała się "czarną masą" po której nie pozostało nawet śladowe piętno świadomości, czy też kultury<ref>Feliks Koneczny ''Polskie Logos a Ethos'', 1921 Poznań-Warszawa, t.II, str. 116</ref>
 
=== HistoriozofiaZobacz też ===
* [[Cywilizacja]]
Początkiem rozważań cywilizacyjnych Konecznego była refleksja nad stosunkiem Polski do Europy, naszej wartości cywilizacyjnej w ogóle, prowadzona w [[1917]] roku. Zaowocowała ona artykułem "Polska w kulturze powszechnej" w dwutomowym dziele pod redakcją Feliksa Konecznego ([[1917]] lub [[1918]]). Był to jednocześnie początek prac nad książką "O wielości cywilizacyj". Pierwszą obszerniejszą pracą historiozoficzną Konecznego było opublikowane w [[1921]] r. "Polskie Logos a Ethos. Roztrząsanie o znaczeniu i celu Polski". Są to rozważania o celu Polski jako [[Państwo|państwa]] i Polaków jako [[Naród|narodu]]. Cel taki pojmował on nie jako coś danego z góry, ale jako wybraną w sposób wolny ideę przewodnią, wokół której koncentrują się wysiłki narodu w danym okresie historycznym. Idea taka miałaby wynikać z okazanych w toku rozwoju danego narodu predyspozycji i uwzględniać potrzeby całej ludzkości. Koneczny twierdził, że miano narodu przysługuje tylko tym wspólnotom, które posiadają właśnie taki cel, inny niż własne przetrwanie. Celem Polski, zdaniem Konecznego, było (czy też powinno być) głoszenie i dowodzenie nadrzędności prawa moralnego nad dążeniem za wszelką cenę do skuteczności w polityce, a także rozpowszechnianie idei dobrowolnej unii między narodami, której najdoskonalszy przykład widział w [[Unia polsko-litewska|Uniach polsko-litewskich]]. W roku akademickim 1926/27 Koneczny prowadził na [[Uniwersytet Stefana Batorego|Uniwersytecie Stefana Batorego]] całoroczne wykłady, w wymiarze 3 godzin tygodniowo, z przedmiotu "Wstęp do nauki o cywilizacji". W tym czasie publikuje szereg artykułów i broszur historiozoficznych, m.in.: "Różnolitość cywilizacyjna Słowiańszczyzny" ([[1925]]), "Bizantynizm niemiecki" ([[1927]]), "Kościół w Polsce wobec cywilizacji" ([[1928]]), "Zawisłość ekonomii od etyki" ([[1932]]), w których kształtował własne rozumienie podstawowych dla swojej historiozofii pojęć takich jak: cywilizacja, trójprawo, pięciomian bytu ([[Quincunx (czynnik)|Quincunx]]), personalizm, indywidualizm, gromadność.
* [[prawa cywilizacyjne]]
 
Historiozofia Konecznego uzyskała swój ostateczny kształt w książce "O wielości cywilizacyj" ([[1935]]) - na Zachodzie wydanej w języku angielskim pod tytułem "On the Plurality of Civilisations"<ref>Londyn, [[1962]] - zobacz: Niektóre dzieła</ref>, do której przedmowę napisał [[Arnold Joseph Toynbee]]<ref>Piotr Skudzrzyk, ''Losy cywilizacji według Arnolda J.Toynebee'ego'', Katowice 1992, str.13., ISBN 83-900639-5-6</ref> oraz traktowanej jako jej uzupełnienie książce "Rozwój moralności" ([[1938]]), a także w będących jej rozwinięciem nie wydanych za jego życia książkach: "Cywilizacja Bizantyjska", "Cywilizacja Żydowska"<ref>Te dwie ostatnie prace powstawały niemal jednocześnie (były prawie na ukończeniu) z "O wielości cywilizacyj", ze względu na chęć sprawdzenia nowatorskiej teorii cywilizacji i metody jej badania przed opublikowaniem.</ref>, "Państwo i Prawo w Cywilizacji Łacińskiej". Historiozofia była w jego ujęciu badaniem praw dziejowych<ref>Por. Koneczny F., "Prawa dziejowe", Londyn 1982, lub nowsze wydania, np. Koneczny F., "Prawa dziejowe", Wyd. Antyk Marcin Dybowski, Komarów 2001. ISBN 83-87809-50-0</ref>. Prawa te rozumiał on jednak nie jako determinizm, ale jako stałe (wielokrotnie powtarzające się w dziejach) zależności między ideami, systemami społecznymi, politycznymi czy religijnymi. Zwalczał wszystkie historiozofie deterministyczne jak: [[marksizm]], [[heglizm]], teorie [[Andrzej Towiański|Towiańskiego]], [[Józef Hoene-Wroński|Hoene-Wrońskiego]] i [[Giambattista Vico|Vico]], a także [[rasizm]] i [[darwinizm społeczny]]. Uważał też, że nie można przy pomocy historiozofii przewidzieć przyszłego rozwoju ludzkości.
 
== Teoria cywilizacji ==
Cywilizacja jest według Konecznego "metodą ustroju<ref>Czyli organizacji.</ref> życia zbiorowego". Jest wiele cywilizacji (nie istnieje i istnieć nie może jedna cywilizacja ogólnoludzka). Rządzą nimi [[prawa cywilizacyjne]]. Koneczny wyróżnił kilkadziesiąt cywilizacji historycznych, z których siedem istnieje współcześnie:
* [[cywilizacja arabska|arabska]]
* [[cywilizacja bizantyńska|bizantyńska]]
* [[cywilizacja bramińska|bramińska]]
* [[cywilizacja chińska|chińska]]
* [[cywilizacja łacińska|łacińska]]
* [[cywilizacja turańska|turańska]]
* [[cywilizacja żydowska|żydowska]]
 
Poddziałami i odmianami cywilizacji są kultury. Nie wykluczał, że istniało i istnieje współcześnie znacznie więcej cywilizacji, jednak tylko te siedem obejmuje wielkie społeczności i ma rzeczywisty wpływ na historię świata. Cywilizacje różnią się między sobą po pierwsze w trójprawie, tj. w prawie majątkowym, rodzinnym i spadkowym (te trzy dziedziny prawa istnieją według niego we wszystkich społecznościach ludzkich) oraz w pojmowaniu abstraktów należących do tzw. [[Quincunx]]u czyli pięciomianu bytu: zdrowia, bogactwa, dobra, prawdy oraz piękna. Najwięcej różnic dostrzega Koneczny w sferze [[etyka|etyki]], między różnymi etykami dostrzega on formalne podobieństwa, a mianowicie siedem generaliów – pojęć występujących we wszystkich znanych etykach: obowiązek, bezinteresowność, odpowiedzialność, sprawiedliwość, sumienie, stosunek do czasu i pracy. Pod te formalne pojęcia każda etyka podkłada własną różnorodną treść. Między cywilizacjami nie może być syntez (bowiem sprzeczności między różnymi etykami są nie do pogodzenia), a próby dokonania takowych kończą się, bądź to zdominowaniem jednej cywilizacji przez drugą (najczęściej dominującą jest ta, która nakłada mniejsze obowiązki moralne), bądź też powstaniem acywilizacyjnej, niezdolnej do rozwoju a często i przetrwania, mieszanki. Przykładowo w Polsce według Konecznego oprócz dominującej cywilizacji łacińskiej występują wpływy cywilizacji żydowskiej, a także w małym stopniu bizantyjskiej i turańskiej<ref>Feliks Koneczny, ''Polska między Wschodem a Zachodem'', Dom Wydawniczy "Ostoja", Krzeszowice 2006.</ref>. W poszczególnych cywilizacjach różny jest stosunek jednostki do społeczeństwa, władzy, czy wreszcie Boga. Pod tym kątem Koneczny wyróżnił dwa szeregi pojęć: gromadnościowy i personalistyczny:
 
=== Dwa szeregi pojęć ===
* Gromadność i personalizm
Rozstrzyga czy celem ustroju społecznego jest dobro osoby czy grupy. Podstawową metoda rozpoznawania, która z tych wartości preferuje dana cywilizacja, jest dla Konecznego, sposób modlitwy [czy człowiek zwraca się do [[Bóg|Boga]] jako jednostka (personalizm), czy jako przedstawiciel jakiejś grupy (gromadność), [[Plemię|plemienia]], [[Kasta|kasty]], państwa]. Obok gromadności, jako przeciwieństwo personalizmu, bywa wymieniany przez niego indywidualizm. W personalizmie jednostka podlega (dla własnego dobra) ograniczeniom moralnym, natomiast indywidualizm oznacza brak wszelkich ograniczeń i w istocie kończy się [[Tyrania|tyranią]] najsilniejszej jednostki.
* [[Aprioryzm]] i [[aposterioryzm]]
Zależy od tego czy ustrój społeczny zmienia się pod wpływem doświadczeń, czy też pod wpływem teorii nie wynikających z doświadczenia (opracowanych "metodą medytacyjną").
* Negacja wszystkiego i historyzm
Powiązane z poprzednią parą. Istnienie lub brak w danym społeczeństwie żywej (rozwijającej się) tradycji obok "negacji wszystkiego" jako przeciwieństwo historyzmu Koneczny wymienia czasem sakralizacje obyczaju, czyli jego uświęcenie i niezmienność.
* Jednostajność i jedność w rozmaitości
Dwie wizje budowania jedności społeczeństwa. Jako dążące do jednolitości Koneczny uznawał wszystkie społeczeństwa, w których istniała biurokracja.
* Mechanizm i organizm
Powiązane z poprzednią parą. Rozumienie społeczeństwa jako mechanizmu, który w razie wadliwego funkcjonowania wymaga biurokratycznej reformy, lub jako organizmu, który posiada zdolność do samoleczenia – oddolnej naprawy. Mechanizmami są państwa centralistyczne zarządzane przez biurokrację. Organizmami państwa, lub społeczeństwa z rozbudowanym samorządem.
* Monizm i dualizm prawny
Istnienie prawa prywatnego (monizm, we wszystkich cywilizacjach) i publicznego (obok prywatnego, w niektórych cywilizacjach).
 
Większość cywilizacji posiada pojęcia obu ciągów. W pełni personalistyczna jest według Konecznego jedynie cywilizacja łacińska.
 
=== Charakterystyka poszczególnych cywilizacji ===
==== Cywilizacja bizantyńska ====
Ukształtowana w [[Cesarstwo rzymskie|Cesarstwie rzymskim]], a następnie w [[Cesarstwo Bizantyńskie|Cesarstwie Bizantyjskim]], na przełomie starożytności i średniowiecza. Choć nazwę wzięła od państwa Bizantyjskiego, to wiele jej cech było widocznych już w późnym cesarstwie rzymskim. Z dziedzictwa rzymskiego brała przede wszystkim prawo publiczne, które Koneczny uważał za efekt wpływów wschodnich, od początku obcy cywilizacyjnie Rzymowi i stanowiący jedną z przyczyn jego upadku. Jednocześnie wbrew rzymskiej tradycji, stawia prawo publiczne ponad prawem prywatnym. Religią tej cywilizacji jest chrześcijaństwo, ale głosi ona zwierzchność władzy politycznej nad duchową i niezależność polityki od moralności, władcy bizantyjscy nie tylko wyznaczali biskupów (w czym, w przeciwieństwie do świata zachodniego, nie spotkali się z żadnymi oporami kościoła), ale rozstrzygali też spory dogmatyczne. Takie stanowisko musiało zdaniem Konecznego doprowadzić do trwałej schizmy w kościele. Przedstawia on więc [[Prawosławie]] jako produkt cywilizacji bizantyńskiej w kontraście do katolicyzmu, który stworzył własną cywilizację. Państwo w cywilizacji bizantyńskiej tworzyło potężną biurokrację i bardzo rozbudowane regulujące wszystkie dziedziny życia prawo. Charakteryzowało się ono znacznym uciskiem fiskalnym powodującym niekiedy wyludnienie całych prowincji, czy masowe ucieczki na pustynie (jak było w Egipcie). Posiadało, w przeciwieństwie do większości państw średniowiecznych, stałą zaciężną armię. Historię Bizancjum Koneczny opisuje jako dzieje nieuniknionego upadku. Rozrośnięty do przesady aparat państwowy powoduje niedorozwój społeczeństwa, upadek nauki, sztuki i literatury. Długotrwałość tego upadku (zwłaszcza gdy porównamy ją z upadkiem cesarstwa zachodniego), tłumaczy on pozorną przewagą mechanizmu nad organizmem: mechanizm może działać nawet wtedy, gdy działanie to nie ma już żadnego celu. Rozwinięte społeczeństwo zachodnich prowincji cesarstwa zdaniem Konecznego po prostu nie chciało kontynuować jego ułomnych tradycji politycznych i wolało podporządkować się władcom barbarzyńskim (jako przykład takiego świadomego wyboru politycznego ukazuje on [[Kasjodor]]a, którego uważa za jednego z twórców cywilizacji łacińskiej), podczas gdy na wschodzie mechanicznie podtrzymywano skazane na upadek państwo, wbrew interesom społeczeństwa (tej sprzeczności interesów dowodzi Koneczny licznymi przykładami obywateli cesarstwa cieszących się z podboju swoich prowincji przez barbarzyńców). Cywilizacja ta nie upadła jednak razem z państwem bizantyjskim, gdyż wcześniej na przełomie IX i X wieku opanowała znaczną część Niemiec, gdzie rozpropagowała ją cesarzowa [[Teofano (cesarzowa rzymska)|Teofano]]. Stąd miały wynikać późniejsze walki cesarzy Niemieckich (zwłaszcza [[Fryderyk II Hohenstauf|Fryderyka II]]) z papiestwem. Późniejszymi wcieleniami cywilizacji bizantyńskiej w Niemczech były [[zakon krzyżacki]] i [[Królestwo Prus|Prusy]] (kultura niemiecko-bizantyńska). Podobnie jak na wschodzie cywilizacja ta wykształciła Prawosławie, tak na zachodzie wykształciła [[Protestantyzm]], który znów podobnie jak prawosławie faktycznie uznał '''dominację władzy politycznej nad kościelną''' (''cuius regio, illius religio'')<ref>Koneczny F., ''Bizantynizm niemiecki'', Wyd. Dom Wydawniczy "Ostoja", Warszawa 2005, str. 24.</ref>. Zdaniem Konecznego Cywilizacja bizantyńska ma dziś znaczny i negatywny wpływ na większość państw zachodnich, co wyraża się min. w: rozbudowie biurokracji i prawa ograniczającego coraz więcej dziedzin życia, eliminacji etyki z życia zbiorowego<ref>''Cywilizacja bizantyńska'', F. Koneczny, 2004. ISBN 83-88020-99-4</ref> oraz militaryzacji.
 
==== Cywilizacja łacińska ====
Kształtowała się w okresie średniowiecza, a najważniejszym czynnikiem ją tworzącym był [[Kościół katolicki]]. Obejmuje ona społeczeństwa [[Europa|Europy]] zachodniej i środkowej oraz [[Ameryka|Ameryki]], dominuje wszędzie tam, gdzie religią dominującą jest katolicyzm, lub wywodzące się z niego [[protestantyzm|wyznania protestanckie]]. Jej etyką jest etyka katolicka. Cywilizacja łacińska przejęła [[Attyka (kraina historyczna)|attyckie]] pojęcia prawdy (nauki) i piękna (literatura i sztuka) oraz znaczną część [[Cesarstwo rzymskie|rzymskiego]] prawa, rozwijając je w duchu chrześcijaństwa. W [[polityka|polityce]] narzuca rządzącym te same prawa moralne, które obowiązują poddanych ich władzy. Dąży do rozwinięcia jak najsilniejszego [[samorząd]]u i jak największego wpływu społeczeństwa na państwo. Uznaje dualizm prawa (prawo prywatne i publiczne) i wyższość etyki nad prawem (prawo ma wywodzić się z etyki i podlega ocenie moralnej). W [[ekonomia|ekonomii]] najwyżej ceni [[nieruchomość|własność nieruchomą]], zwłaszcza ziemską. Jej ideałem w tej dziedzinie jest zapewnienie jak największej liczbie ludzi samodzielności ekonomicznej, tj. posiadania własnego warsztatu pracy, będącego w stanie zapewnić utrzymanie rodzinie. W prawie rodzinnym i małżeńskim uznaje tylko [[małżeństwo]] [[monogamia|monogamiczne]], oraz emancypację rodziny spod władzy [[ród|rodu]].
 
==== Cywilizacja turańska ====
Ukształtowana w [[starożytność|starożytności]] na terenach [[Wielki step|Wielkiego stepu]]. Nie rozwinęła trwałych więzi społecznych wyższych niż rodowe, ludność łączy się natomiast w celach wojennych w [[orda|ordy]], które w razie powodzenia mogą przybrać potężne rozmiary, nie są jednak trwałe i rozpadają się wraz ze śmiercią wodza lub jego porażką. Największe ordy utworzyli [[Hunowie]], [[Turcy]] i [[Mongołowie]] (autor wyróżniał także kultury ojgurską, afgańską i turecką), do tej cywilizacji należą także [[Rosjanie]] i [[Kozacy]] (turańsko-słowiańskie kultury moskiewska i kozacka). Cała aktywność polityczna w ramach tej cywilizacji ma zdaniem Konecznego charakter wojskowy. Władców nie obowiązuje moralność (stąd Koneczny mówił o indywidualizmie tej cywilizacji). Nie rozwinęła żadnej z nauk, jednak szybko przyswajała sobie wszelkie wynalazki w dziedzinie wojskowości. Uznaje równoprawność monogamii, [[poligamia|poligamii]] i [[konkubinat]]u. Pozornie panuje w niej [[indyferentyzm]] religijny, jednak często religia była w jej ramach wykorzystywana jako przyczyna wojen, nie miała natomiast nigdy wpływu na moralność publiczną czy stosunki społeczne.
 
==== Cywilizacja żydowska ====
Jest cywilizacją sakralną tj. taką, w której całe życie jednostki i społeczeństwa jest, lub przynajmniej powinno być, podporządkowane prawu religijnemu. Podstawą tego prawa jest u Żydów [[Tora]], ale za charakterystyczną cechę tej cywilizacji, odróżniającą ją od innych cywilizacji sakralnych np. Bramińskiej, Koneczny uważał to, że prawa są w niej wypierane przez kolejne komentarze do nich i tak Tora została wyparta przez [[Talmud]], ten zaś był wypierany przez kolejne komentarze i skróty (najważniejsze autorstwa [[Mojżesz Majmonides|Mojżesza Majmonidesa]], czy [[Moses Mendelssohn|Mojżesza Mendelssona]]) i wreszcie w niektórych środowiskach żydowskich przez [[Kabała|Kabałę]]. To wyparcie nie oznaczało oczywiście dogmatycznego odrzucenia, Żydzi talmudyści dalej uznawali pierwotność Tory, ale było praktycznym zaprzestaniem badań nad wcześniejszymi tekstami i odwoływania się do nich. Tak więc faktyczne prawo żydowskie, mimo że z definicji jako sakralne powinno być niezmienne, w rzeczywistości zmieniało się pod wpływem komentarzy dostosowujących je do zmiennych okoliczności historycznych. Choć podstawa prawa Żydowskiego wykształciła się w [[Palestyna (historyczna)|Palestynie]] (lub w drodze do niej), to najistotniejszym doświadczeniem dziejowym, które wpłynęło na rozwój cywilizacji żydowskiej była tzw. [[Niewola babilońska]]. Wprawdzie część Żydów wróciła później do Palestyny, a nawet ponownie stworzyła niezależne państwo żydowskie, jednak od jej czasu większość Żydów żyje w rozproszeniu, określanym przez Konecznego jako Golus ([[aszkenazyjczycy|aszkenazyjska]] wymowa [[język hebrajski|hebrajskiego]] słowa גָּלוּת ([gɔluθ], wygnanie). W niewoli babilońskiej Żydzi z konieczności porzucili, jako niewykonalną poza niepodległym państwem żydowskim (Koneczny nazywa to geograficzną względnością prawa), tę część swoich praw, która określała zasady ekonomiczne, przejęli zaś pojęcia ekonomiczne ówczesnej [[Babilonia|Babilonii]], wtedy też po raz pierwszy zajęli się na dużą skalę handlem. Najistotniejszymi elementami ekonomii żydowskiej były od tego czasu: wyższość własności ruchomej nad nieruchomą i oparcie się na kredycie jako podstawie działalności. Za charakterystyczne uznać należy również to, że wedle Konecznego, kupcy żydowscy, w przeciwieństwie do handlowców innych cywilizacji, zaczynali swoją działalność od razu od wielkiego handlu międzynarodowego, a dopiero wiele wieków później zajęli się handlem detalicznym. Z racji chrześcijańskiego zakazu [[Lichwa|lichwy]] Żydzi w średniowiecznej europie zajęli się bankowością (w niektórych miejscach zmuszały ich do tego ograniczenia w handlu), osiągając w niej pierwotnie monopolistyczną pozycję. Istotną cechą wyrosłą z życia w rozproszeniu jest też brak przywiązania do ziemi i patriotyzmu. Zdaniem Konecznego istnieją co najmniej cztery główne religie żydowskie ([[mozaizm]], [[judaizm]], [[chasydyzm]] i pogaństwo żydowskie opisane w Biblii), które jednak różniąc się od siebie zasadniczo w kwestiach [[Teologia dogmatyczna|dogmatyki]] czy [[Eklezjologia|eklezjologii]] uznają to samo prawo i tę sama moralność (moralność w cywilizacji żydowskiej wywodzi się z prawa). Biorąc pod uwagę, że sami Żydzi uważają prawo za najistotniejszy element swojej religii (czy też swoich religii), są one często traktowane jako odmiany jednej religii. Religie te łączy też postrzeganie Żydów jako [[Naród wybrany|Narodu wybranego]]. Podstawowym wyróżnikiem moralności Żydowskiej jest dla Konecznego jej dwoistość, tj. odmienne zasady jakie mają w niej obowiązywać w stosunkach między Żydami i w stosunkach Żydów z [[goj]]ami. Żydzi uznawali konieczność przestrzegania praw narodów wśród których żyli, lecz uzasadniali to jedynie dążeniem do zachowania pokoju. W prawie małżeńskim, początkowo preferowana była poligamia, jednak w średniowieczu, głównie ze względów praktycznych (Żydzi byli odrzucani przez większość narodów wśród których zamieszkiwali, wiec brakowało kobiet), przeważać zaczęła monogamia, która od XIII w stała się jedyną dopuszczalną formą małżeństwa. Cywilizacja żydowska jest jedną z najdokładniej opisanych przez Konecznego (obok bizantyńskiej i łacińskiej). Jej opis budzi też jednak najwięcej kontrowersji (niektórzy twierdzą, że Koneczny podkreślał u Żydów te cechy które uważał za negatywne, ich pozytywne osiągnięcia dostrzegał jedynie w ekonomii) i jest tą częścią teorii Konecznego, która została najwyraźniej sfalsyfikowana, przez wydarzenia jakie nastąpiły po jego śmierci. Koneczny nie wierzył w możliwość powstania i utrzymania się niepodległego [[Izrael]]a ze względu na brak patriotyzmu u Żydów, ich niechęć do wojska i ułomność (jednokierunkowość) żydowskiej ekonomii<ref>Należy zauważyć, że powstanie państwa [[Izrael]] to głownie efekt działalności [[Syjonizm|syjonistów]], którzy odeszli od części zasad obowiązujących w cywilizacji żydowskiej, a jeżeli je przestrzegają, to głównie ze względu na szacunek dla historii i tradycji oraz ze względu na zachowanie spokoju społecznego (wobec protestów religijnych Żydów).</ref>. Potwierdziło się jedynie jego przypuszczenie, że znaczna część Żydów będzie wolała pozostać w rozproszeniu. Koneczny w cywilizacji żydowskiej wyróżniał m.in. kulturę [[Litwacy|litwacką]], tumską, tuniską, amerykańsko-żydowską oraz [[socjalizm]].
 
==== Cywilizacja arabska ====
Jest to cywilizacja półsakralna. Rozwinęła się w ustroju rodowym, z niewyemancypowaną rodziną (do jej emancypacji doszło jedynie w kulturze kordoweńskiej). W zakresie stosunku do czasu przedstawiciele tej cywilizacji posiadają świadomość er, lecz nie dochodzą do historyzmu. To cywilizacja dopuszczająca [[poligamia|poligamię]] (do czterech żon w danym czasie), z prawem udzielania rozwodu przysługującym jedynie mężczyznom. Związki między mężczyzną a kobietą/kobietami opierają się na bazie umów w zakresie prawa prywatnego. W zakresie życia publicznego, wywodzi się prawo publiczne z prywatnego, np. podatki z obowiązku udzielania jałmużny biednym, służbę wojskową z obowiązku uczestniczenia w świętej wojnie. Z powodu niedostatków tak tworzonego prawa publicznego akceptuje się w tej cywilizacji despotyczną władzę, lecz poddającą swą władzę pod zwierzchnictwo [[Koran]]u. O zgodności decyzji władz z Koranem decydują sądy religijne. Do tej cywilizacji zaliczał Koneczny m.in. kulturę mauretańską i bagdadzką.
 
==== Cywilizacja bramińska ====
Jest cywilizacją sakralną, politeistyczną. Rozwinęła się w ustroju rodowym, kastowym. W zakresie stosunku do czasu rozwinęła stosunek do czasu jedynie do kalendarza. W zakresie prawa małżeńskiego jest to cywilizacja poligamizująca. Autonomiczna w sprawach społecznych. W sprawach państwowych dopuszczająca władzę despotyczną (z powodu niewyodrębnienia prawa publicznego), a jednocześnie bezetyczną.
 
==== Cywilizacja chińska ====
Rozwinęła się w ustroju rodowym, rozluźniajacym się w miastach. W zakresie stosunku do czasu jej przedstawiciele posiadają świadomość cykli. W zakresie prawa małżeńskiego jest to cywilizacja poligamizująca. Autonomiczna w sprawach społecznych. W sprawach państwowych antropolatryczna i bezetyczna. Do cywilizacji chińskiej zaliczał Koneczny kulturę koreańską i japońską.
 
== Wpływ na innych autorów ==
Mimo, iż po II wojnie światowej nauka porównawcza o cywilizacjach Feliksa Konecznego przez długi czas nie była preferowana, inspirowała ona część autorów rozwijających lub modyfikujących osiągnięcia Konecznego. Jednym z najwybitniejszych kontynuatorów jest [[Józef Kossecki]]. Wykorzystał on metodę socjologiczno-psychologiczną [[Leon Petrażycki|Leona Petrażyckiego]], zwłaszcza zaś teorię norm społecznych Leona Petrażyckiego i jego ucznia [[Henryk Piętka|Henryka Piętki]], do głębszego ujęcia mechanizmu funkcjonowania cywilizacji. Szczególnie wyjaśnił mechanizm asymilacji religii i ideologii przez społeczeństwa o różnych typach cywilizacji. Szerokie omówienie nauki porównawczej o cywilizacjach Feliksa Konecznego z uwzględnieniem jego późniejszych modyfikacji zawarł Kossecki w książce "Podstawy nowoczesnej nauki porównawczej o cywilizacjach. Socjologia porównawcza cywilizacji" (2003).
 
Od lat 90. XX wieku pojawiło się wiele publikacji charakteryzujących całość lub część poglądów historiozoficznych Konecznego. Niewielu autorów próbuje rozwijać sformułowaną przez niego teorię cywilizacji.
 
== Niektóre dzieła ==
* [http://biblio.ojczyzna.pl/HTML/KONECZNY-Bibliografia.htm '''Pełny wykaz prac''']
* [http://biblio.ojczyzna.pl/HTML/KONECZNY-Dzieje-Slazka-1.htm ''Dzieje Ślązka'', Bytom 1897]
* [http://biblio.ojczyzna.pl/HTML/KONECZNY-Dzieje_Rosji-1.htm ''Dzieje Rosji''], [http://www.nacjonalista.pl/pliki/ksiazki/dzieje_rosji_koneczny.zip Plik Zip]
* ''O pierwotnej polskości Ziemi Chełmińskiej i Rusi Czerwonej'', Warszawa 1920
* ''Polskie Logos a Ethos. Roztrząsanie o znaczeniu i celu Polski. Tom I i II'', Poznań 1921.
* [http://biblio.ojczyzna.pl/HTML/KONECZNY-Dzieje_Administracji-1.htm "Dzieje administracji w Polsce w zarysie", Wilno 1924]
* ''O wielości cywilizacyj'', Kraków 1935.
* ''Rozwój moralności'', Lublin 1938.
* [http://sci.pam.szczecin.pl/~fasting/files/download/Koneczny/strona.htm ''On the Plurality of Civilisations'', Polonica Publications, London 1962], [http://sci.pam.szczecin.pl/~fasting/files/download/Koneczny/A4.doc (doc, 1,2 MB)]
* [http://biblio.ojczyzna.pl/DOCS/Koneczny-Cywilizacja-Zydowska.doc ''Cywilizacja Żydowska'' pozostawione w rękopisie, wydane Londyn 1974]
* ''O ład w Historii'' pozostawione w rękopisie, wydane Londyn 1977.
* [http://biblio.ojczyzna.pl/HTML/KONECZNY-Panstwo-i-Prawo-w-Cywilizacji-Lacinskiej-0-1.htm ''Państwo i prawo w Cywilizacji Łacińskiej'']
* [http://www.nacjonalista.pl/pliki/ksiazki/panstwo_i_prawo_w_cywilizacji_lacinskiej_koneczny.zip ''Państwo w cywilizacji łacińskiej. Zasady prawa w cywilizacji łacińskiej'', Towarzystwo im. Romana Dmowskiego, London 1981.] (Plik Zip)
* {{Cytuj książkę | nazwisko=Koneczny | imię=Feliks | autor= | autor link= | inni= | tytuł=Święci w dziejach narodu polskiego| data=1985| wydawca=Michalineum| miejsce=Warszawa| isbn = 8370190057 | strony=}}
 
* {{Cytuj książkę | nazwisko=Koneczny | imię=Feliks | autor= | autor link= | inni= | tytuł=Dzieje Polski opowiedziane dla młodzieży | data=1999 | wydawca=Wydaw. Instytut Edukacji Narodowej : Fundacja Servire Veritati | miejsce=Lublin | isbn = 8388162101 | strony=}}
 
== Artykuły ==
* [http://biblio.ojczyzna.pl/HTML/Koneczny__Harmider-Etyk.htm ''Harmider etyk'', Myśl Narodowa, 1936, Warszawa]
 
== Literatura o Konecznym i jego twórczości ==
* Bezat P., ''Teoria cywilizacji Feliksa Konecznego''. Dom Wydawniczy "Ostoja", Krzeszowice 2004, ISBN 83-88020-97-8
* Bezat P., ''Poglądy polityczno-prawne Feliksa Konecznego''. Dom Wydawniczy "Ostoja", Krzeszowice 2004, ISBN 83-88020-84-6
* Białkowski I., ''Idea ścierania się cywilizacji według Feliksa Konecznego a bezpieczeństwo współczesnej Europy''. Wyd. Dom Wydawniczy ''Ostoja'', Krzeszowice 2007, ss. 84. ISBN 978-83-60048-62-7
* Biliński P., ''Feliks Koneczny (1862-1949). Życie i działalność''. Wyd. Ad astra, Warszawa 2001.
* Bokiej A., ''Cywilizacja łacińska. Studium na podstawie dorobku historiozoficznego Feliksa Konecznego''. Wyd. Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Legnickiej, Legnica 2000, ss. 221. Seria: Biblioteka Diecezji Legnickiej, 12. ISBN 83-86882-68-9
* Diec J., ''Teoria wielości cywilizacyj Feliksa Konecznego''. [w:] Diec J., Cywilizacje bez okien. Wyd. UJ, Kraków 2002, s. 165-179. ISBN 83-233-1643-0
* Gawor L., ''O wielości cywilizacji. Filozofia społeczna Feliksa Konecznego''. Wyd. UMCS, Lublin 2002, ss. 196. ISBN 83-227-1877-2
* Grabowiec P., ''Model społeczeństwa obywatelskiego w historiozofii F. Koniecznego''. Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000, ss. 228. Seria: Politologia nr 31. Acta Universitatis Wratislaviensis No 2236. ISBN 83-229-2077-6
* Piotrowski R., ''Problem filozoficzny ładu społecznego a porównawcza nauka o cywilizacjach''. Wyd. Dialog, Warszawa 2003, ss. 242. ISBN 83-88938-41-X
* Polak R., ''Cywilizacje a Moralność w myśli Feliksa Konecznego''. Wyd. Fundacja ''Servire Veritati'' Instytut Edukacji Narodowej, Lublin 2001, ss. 282. ISBN 83-914599-2-6
* Skoczyński J., ''Idee historiozoficzne Feliksa Konecznego''. Wyd. Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1991, ss. 141. Seria: Rozprawy Habilitacyjne nr 217, ISBN 83-233-0469-6
* Skoczyński J., red., ''Feliks Koneczny dzisiaj''. Wyd. Księgarnia Akademicka, Kraków 2000, ss. 280. ISBN 83-7188-284-X
* Skoczyński J., ''Koneczny. Teoria cywilizacji''. IFiS PAN, Warszawa 2003, ss. 356. Seria: Filozofia polska XX wieku. Filozofia Społeczna, ISBN 83-7388-039-9
* Skrzydlewski P., ''Polityka w cywilizacji łacińskiej. Aktualność nauki Feliksa Konecznego''. Wyd. Fundacja Rozwoju Kultury Polskiej, Lublin 2002, ss. 164. ISBN 83-918118-1-6
* Szurgot W., ''Prawo jako fundament cywilizacji łacińskiej w myśli Feliksa Konecznego''. Dom Wydawniczy "Ostoja", Krzeszowice 2007. ISBN 978-83-60048-87-0
 
{{Przypisy}}
 
== Bibliografia ==
* Feliks Koneczny, ''Różne typy cywilizacji'', Dom Wydawniczy "Ostoja", Krzeszowice 2005, ISBN 83-60048-80-0 (tekst z "Kultury i cywilizacji" t.31, Lublin 1937)
* Biliński P., ''Feliks Koneczny (1862-1949). Życie i działalność''. Wyd. Ad astra, Warszawa 2001.
* Feliks koneczny, ''O ład w historii'', Dom Wydawniczy "Ostoja", Krzeszowice 2003, ISBN 83-88020-59-5
* Skoczyński J., ''Feliks Koneczny (1862-1949)''. [w:] Złota księga Wydziału Historycznego, red. Juliana Dybca. Wyd. Księgarnia Akademicka, Kraków 2000, s. 146-150.
* Piotr Bezat, ''Teoria cywilizacji Feliksa Konecznego'', Dom Wydawniczy "Ostoja", Krzeszowice 2004, ISBN 83-88020-97-8
 
{{stub}}
== Linki do innych stron o Konecznym ==
* [http://biblio.ojczyzna.pl Internetowa biblioteka im. Feliksa Konecznego]
* [http://home.chello.no/~jskorups/KMFK Klub Myśli Feliksa Konecznego w Oslo]
* [http://www.republika.pl/operaczw/koneczny.htm Opracowania dotyczące historiozofii Feliksa Konecznego]
* [http://www.polonica.net/Cywilizacja_zydowska.htm "Cywilizacja Żydowska" (eBook)]
* [http://www.polonica.net/Dzieje_Slaska.htm "Dzieje Śląska" (eBook)]
* [http://www.polonica.net/syjonizm_a_sprawa_Polska_FKoneczny.htm "Syjonizm a sprawa Polska"]
* [http://www.polonica.net/RozmnozenieBolszewizmu.htm Rozmnożenie bolszewizmu]
* [http://www.polonica.net/Swieci_w_Dziejach_Narodu_Polskiego.htm Święci w dziejach Narodu Polskiego]
 
{{DEFAULTSORT:Koneczny, Feliks}}
[[Kategoria:Polscy korporanci]]
[[Kategoria:Polscy archiwiści]]
[[Kategoria:Polscy filozofowie]]
[[Kategoria:Myśliciele polityczni]]
[[Kategoria:Historiozofowie]]
[[Kategoria:Badacze stosunków międzynarodowych]]
[[Kategoria:Publicyści Przeglądu Powszechnego]]
[[Kategoria:Wykładowcy Uniwersytetu Wileńskiego]]
[[Kategoria:Członkowie Akademii Umiejętności]]
[[Kategoria:Filistrzy honoris causa polskich korporacji akademickich]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1862]]
[[Kategoria:Zmarli w 1949]]
[[Kategoria:Pochowani na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie]]
[[Kategoria:Teoretycy cywilizacji]]
 
[[Kategoria:Teorie cywilizacji]]
[[en:Feliks Koneczny]]
[[eo:Feliks Koneczny]]
[[pt:Feliks Koneczny]]