Historia Paragwaju: Różnice pomiędzy wersjami

Teren obecnego [[Paragwaj]]u został odkryty w roku [[1524]] przez Portugalczyka [[Aleixo Garcia|Aleixo Garcię]] i Włocha [[Sebastiano Caboto]], działających na służbie Korony hiszpańskiej. Przyszłą stolicę, [[Asunción]], założył w roku [[1537]] [[Juan de Salazar y Espinosa]]. Prowincję zorganizował dla Korony hiszpańskiej pod koniec lat 30-tych XVI wieku [[Juan de Ayolas]]. W ten sposób rozpoczęła się długa historia kolonialna Paragwaju -– aż do roku [[1811]], gdy kraj uniezależnił się od Hiszpanii.

Do przybycia konkwistadorów hiszpańskich, terytorium wschodniego Paragwaju, tzn. obszar między rzekami [[Parana (rzeka)|Parana]] i [[Paragwaj (rzeka)|Paragwaj]], był zamieszkany przez różne ludy indiańskie, będące w stanie ciągłej wojny między sobą. Ludy te dzieliły się na trzy grupy: ''pámpidos'', ''lágidos'' i ''amazónidos''. Nie wiadomo, czy teren jako pierwsi zajęli ''lágidos'', czy też ''pámpidos''. Dokumenty mówią, że w wieku XV ''amazónidos'' '''avá''', znani szerzej jako [[Guarani]], zdołali zdobyć rejony północne i wschodnie dzięki swojej przewadze liczebnej i rozwiniętej kulturze materialnej -– umieli uprawiać [[maniok jadalny]], [[kukurydza|kukurydzę]] i [[orzech ziemny|orzeszki ziemne]]. Znajomość techniki orki pozwoliła im wytworzyć nadwyżki potrzebne do utrzymania stałego wzrostu demograficznego i ekspansji terytorialnej.

Zgodnie z systemem organizacji misji, każda osada była rządzona przez: księdza-rektora o władzy najwyższej, księdza zajmującego się doktryną religijną i wydającego instrukcje w tej materii, księdza zajmującego się ekonomią i administracją oraz księdza pomocniczego, który był łącznikiem między ludnością a rektorem.

W roku [[1617]], podczas rządów Hernandariasa (i wbrew jego woli) doszło do podziału prowincji na dwie gubernie: Paragwaj i Buenos Aires. W ten sposób Paragwaj stracił dostęp do morza -– estuarium La Platy -– zachowując Asunción, Ciudad Real i Villa Rica del Guayrá. Strata "okna na świat" w postaci portu w Buenos Aires była odczuwalna jeszcze bardziej po oderwaniu się od Paragwaju strategicznego terytorium zwanego Mbiazá, który odpowiada obecnemu stanowi brazylijskiemu [[Santa Catarina]] i na którym znajdował się strategiczny port (założony w [[1538]] roku) -– San Francisco de Mbiazá.

W tym samym roku, w związku z powstaniem Pierwszej Junty królewski gubernator Prowincji Paragwaj Wicekrólestwa La Platy, [[Bernardo de Velasco]], wysłał do Buenos Aires notę o odłączeniu się prowincji od wicekrólestwa. Velasco i jego współpracownicy utworzyli inną juntę -– 24 czerwca -– która potwierdziła wierność królowi Hiszpanii [[Ferdynand VII Hiszpański|Ferdynandowi VII]]

Pod koniec 1810 roku wojska pod dowództwem gen. [[Manuel Belgrano|Manuela Belgrano]] wyruszyły na ekspedycję mającą na celu wyzwolenie Paragwaju i przyłączenie go do wcześniej utworzonych [[Zjednoczone Prowincje Rio de La Plata|Zjednoczonych Prowincji Rio de La Plata]], ale wysiłki te nie spotkały się z poparciem ludności i wojska zostały rozbite w bitwie nad rzeką Paraguarí (19 stycznia 1811) oraz w bitwie pod Tacuarí (9 marca 1811) przez wojska monarchistów, którymi dowodzili m.in. generałowie [[Fulgencio Yegros]] i [[Manuel Cabañas]], jedni z przyszłych twórców niepodległego Paragwaju. Bitwy te, jak też ucieczka gubernatora hiszpańskiego Bernardo de Velasco (który myślał, że jego wojska ponoszą klęskę), są uznawane za moment przebudzenia się świadomości swoich sił wśród klasy rządzącej Paragwajem, która skontaktowała się z gen. Belgrano i jego ludźmi w celu zawarcia rozejmu. Świadomość ta doprowadziła '''14 maja 1811''' roku do powstania ruchu rewolucyjnego, co oznaczało zerwanie z władzami hiszpańskimi -– a w następnym roku do ogłoszenia deklaracji niepodległości. Uważa się, że było to jedyne pokojowe oderwanie się od Hiszpanów w całej Ameryce Łacińskiej -– pewne jest, że monarchiści i Hiszpanie nie widzieli możliwości ataku, gdyż Zjednoczone Prowincje Rio de La Plata przeszkadzały w skierowaniu na Paragwaj pełnych sił hiszpańskich. Ruchem rewolucyjnym Paragwaju dowodził militarnie kapitan [[Pedro Juan Caballero]], a politycznie -– gubernator Velasco, któremu pomagali [[Juan Valeriano Zeballos]] i [[José Gaspar Rodríguez de Francia]]. Velasco został jednak zmuszony do rezygnacji jeszcze w tym samym tygodniu.

Koniec władzy hiszpańskiej nastąpił w nocy z 14 na 15 maja 1811 roku rezygnacją z urzędu gubernatora Velasco, co było ukoronowaniem spisku, którym kierował [[Pedro Juan Caballero]]. Były gubernator wraz z kapitanem Zeballosem i doktorem Rodriguezem de Francia stworzył pierwszy rząd tymczasowy -– do momentu, gdy został oskarżony o rozmowy z Portugalczykami w celu obrony władzy królewskiej nawet za cenę zależności od imperium portugalskiego i usunięty z rządu.

Po krótkim okresie Konsulatu (czyli -– jak w przypadku instytucji [[konsul rzymski|konsula]] w starożytnym Rzymie -– okresie współrządzenia) doktora de Francii i Fulgencio Yegrosa, władzę objął ten pierwszy. Zwołany 3 października 1814 roku Kongres mianował de Francię najwyższym dyktatorem Republiki. Długie i twarde rządy Gaspara Rodrigueza de Francii oznaczały z jednej strony silne wzmocnienie niepodległości Paragwaju, ale z drugiej -– izolację kraju, którą dyktator uważał za środek niezbędny do osiągnięcia celów, jakie sobie postawił.

Słaby opór wobec stylu rządzenia de Francii ze stron niektórych środowisk, który istniał w pierwszym etapie dyktatury, skupił się wokół osoby [[Fulgencio Yegros]]a. Spisek zakończył się rozstrzelaniem jego przywódców łącznie z Yegrosem w roku 1821. Mimo twardej ręki dyktatora szacuje się, że w ciągu prawie 30 lat jego rządów absolutnych nie rozstrzelano więcej niż 40 osób -– a był to czas, w którym państwa sąsiednie wykrwawiały się w wojnach domowych. De Francia udzielił azylu zbiegłemu przywódcy Urugwaju, [[José Gervasio Artigas]]owi, z którym w przeszłości prowadził silne spory. Chronił go przed prześladowaniami przywódcy [[Republika Entre Ríos|Republiki Entre Ríos]], [[Francisco Ramírez]]a (mimo gróźb ataku na Paragwaj) -– byłego namiestnika Artigasa.

De Francia wprowadził w kraju [[autarkia (ekonomia)|autarkiczny]] model gospodarki. Niczego nie importował, zarządził uprawę roślin do tej pory w Paragwaju nie występujących (np. pszenica, jedwab). Kraj stał się potęgą w eksporcie [[yerba mate]] i koni. Izolacja Paragwaju szła dalej -– de Francia zakazał wydawania prasy, nie dopuszczał importu idei, wymiany korespondencji z zagranicą, wjazdu obcokrajowcom, wyjazdu za granicę obywatelom. Wjazd i wyjazd wymagał osobistego zezwolenia dyktatora. Jedynymi obcokrajowcami, jacy mieli kontakt z Paragwajem, byli handlowcy z Portugalii, Brazylii i (częściowo) La Platy, dla których de Francia otworzył port w [[Itapúa]]. Nawet dostojników kościelnych de Francia mianował sam.

Carlos Antonio López powoli otwierał kraj na świat, ale podobnie jak de Francia, bronił jego niepodległości -– zagrożonej zwłaszcza wtedy, gdy gubernator Buenos Aires, [[Juan Manuel de Rosas]], nie chciał jej uznać, twierdząc, że Argentyna ma prawa do dawnej Prowincji Paragwaj, odziedziczone po dominium hiszpańskim.

Oznaką zmian, jakie zachodziły za rządów Carlosa Lópeza, było utworzenie pierwszego czasopisma paragwajskiego (''El Paraguayo Independiente, de la Flota Mercante y del Ferrocarril''), rozpoczęcie budowy odlewni w Ybycuí i fabryk broni, a także zakontraktowanie 200 inżynierów europejskich w celu modernizacji stolicy i kraju. Carlos López wspierał także rozwój kultury i edukacji. Doceniając jego starania, Kongres wybrał go na 2. i 3. kadencję -– López rządził do śmierci w 1862 roku.

Wówczas, po miesiącu rozmów, na prezydenta wybrano syna Carlosa Lópeza -– 36-letniego [[Francisco Solano López|Francisco Solano]]. W 1853 roku był on wysłany do Europy jako ambasador swojego ojca na półtora miesiąca w celu uzyskania uznania niepodległości swojego kraju. Podpisał traktaty z kompaniami angielskimi (głównie), dzięki którym można było zakupić technologie potrzebne do rozwoju ekonomicznego i przemysłowego na światową skalę -– bez konieczności zwracania się o pożyczkę do kogokolwiek. Był też tym, który zakontraktował owych 200 inżynierów, sprowadzonych do Paragwaju w celu obsługi tych technologii.

Po rozkwitającym państwie epoki Carlosa Lópeza pozostały jedynie ruiny -– zniszczone bogactwa publiczne i prywatne, organizmy prawne i kulturalne, ludność zredukowana do minimum.

Na początku wieku XX wzmagają się spory między [[Boliwia|Boliwią]] a Paragwajem o [[Gran Chaco]]. Władze hiszpańskie zaniedbały regulację administracji tym regionem, dlatego zarówno Boliwia, jak i Paragwaj rościły sobie prawa do niego -– i argumenty obu stron miały dobrą podstawę w prawie międzynarodowym. W roku 1872 Argentyna uznała, że większa część tzw. ''Chaco Boreal'' (tzn. na północ od rzeki Pilcomayo) należy do Paragwaju. Ale w roku 1903 Brazylia zdobyła kosztem Boliwii stan [[Acre]] i "na pocieszenie" w ramach rekompensaty "uznała" w traktacie z Petrópolis prawa Boliwii do Chaco Boreal. Wtedy Boliwia zbudowała tam kilka bunkrów, jak np. Camacho -– obecne [[Mariscal Estigarribia]]. W sumie, do roku 1900 żadne z państw nie sprawowało całkowitej kontroli nad Chaco Boreal z wyjątkiem części pogranicznych. Paragwaj miał tam (obecnie w departamencie [[Presidente Hayes]]) twierdze Olimpo, Villa Occidental i Presidio López (obecnie w ruinie). Kilka firm prywatnych miało tam małe przystanie na brzegu rzeki Paragwaj (np. Puerto Sastre). Trudno mówić o penetracji boliwijskiej terytoriów Chaco Boreal należących do Paragwaju. W rzeczywistości była to ziemia niczyja, zamieszkana przez autochtonów, zwanych w języku guarani ''guaycurúes'' i ''mbayás''. Najpewniejsze jest stwierdzenie, że ze względów geograficznych Paragwaj miał większe prawa do części wschodniej, a Boliwia -– do zachodniej, choć trudno określić konkretne granice, biorąc pod uwagę rzeźbę terenu. Kolejne rządy Paragwaju nie miały siły, aby coś zrobić w tej sprawie, gdyż przez kraj ciągle przetaczały się wojny domowe (np. zamach stanu pułkownika [[Albino Jara]] w roku 1911 i pułkownika [[Adolfo Chirifé]] w roku 1922).

Przez trzy lata konfliktu Paragwaj zdobył znaczne terytoria, ale wstrzymywał się z uznaniem granicy na rzece Parapiti na zachodzie oraz na rzekach Tucavaca i Bambural na północy -– dokąd wojska boliwijskie były zmuszone wycofać się pod naporem wojsk paragwajskich. Dopiero zdecydowane działania argentyńskiego ministra spraw zagranicznych [[Carlos Saavedra Lamas|Carlosa Saavedry Lamasa]] (za co dostał Pokojową Nagrodę Nobla) oraz nacisk USA doprowadziły do wytyczenia w 1939 roku tych granic przez geodetów w takiej postaci, jaka obowiązuje obecnie.

11 stycznia 1947 roku Partia Rewolucyjna wyszła z koalicji i sprzymierzyła się z Partią Liberalną i Partią Komunistyczną przeciw Morínigo. Akcji przewodził Rafael Franco, założyciel Partii Rewolucyjnej i były prezydent Paragwaju. Akcje przekształciły się w wojnę domową, gdy armia Paragwaju, która wcześniej pozostawała lojalna wobec rządu, podzieliła się -– cała marynarka wojenna i część piechoty przeszła na stronę rebeliantów. Dowództwo rebeliantów mieściło się w [[Concepción (miasto w Paragwaju)|Concepción]], które było bezlitośnie bombardowane przez wierne rządowi lotnictwo.

Morínigo przeprowadził kontratak z poparciem Partii Republikańskiej, w której znalazł się najmłodszy generał Ameryki Południowej -– [[Alfredo Stroessner]]. Republikanie, wykorzystując duże nierówności społeczne, zapewnili sobie poparcie klasy niższej (tzw. ''pynandi'' -– bosonogich). ''Pynandi'' zebrali się w Asunción i sformowali 20-tys. wojsko, w pełni uzbrojone (i to całkiem nieźle -– wszak Paragwaj wygrał niedawno wojnę o Chaco), posiadające nawet kilka statków odebranych marynarce i stacjonujących w [[Clorinda]]. ''Pynandi'' zdobyli Concepción, zanim rebelianci znaleźli się w Asunción.

[[Juan Perón|Perón]] wysłał z Argentyny dwa okręty dla Partii Republikańskiej do obrony Asunción: ''Granville'a'' i ''Drummonda''. Dysydenci zostali otoczeni przez bataliony z Asunción i te, które wróciły z Concepción w sierpniu 1947 roku -– i tak skończyła się wojna domowa.

Wojna kosztowała życie 30 tys. cywilów i żołnierzy. Bank Centralny Paragwaju ocenia, że była ona główną przyczyną wielkiej inflacji, rozpoczętej w 1947 roku. Od tego czasu zaczyna się też pełna hegemonia Partii Republikańskiej, która do 1962 roku była jedyną legalną partią w kraju, a do 2008 roku -– partią rządzącą.

W roku 1959 Stroessner rozwiązał Izbę Reprezentantów, obsadzoną wyłącznie przez Republikanów, i rozpisał nowe wybory. Do roku 1989 system władzy przechodził powoli do ograniczonego pluralizmu. W roku 1967 generał zwołał Konwent Narodowy w celu uchwalenia nowej konstytucji. Do Konwentu dopuścił też Partię rewolucyjną i Partię Liberalną. W roku 1963 Stroessner otrzymał mandat na trzecią kadencję, w 1968 -– na czwartą. System wyborczy w roku 1963 przyznawał 2/3 miejsc w parlamencie partii, która zdobyła zwykłą większość głosów. W roku 1977 była konieczna poprawka w konstytucji, aby prezydent mógł być wybierany permanentnie i dożywotnio. W roku 1983 odbyły się wybory generalne, zakończone triumfem Stroessnera, który zdobył 90% głosów.

Kluczem sukcesu generała był pogląd, prezentowany już przez jego poprzedników (Franco, Estigarribia, Morínigo), aby stworzyć szeroki wachlarz władzy obejmujący Zgromadzenie Narodowe, wojsko i rząd, gdzie prezydent jest w centrum -– jako szef rządu, dowódca Sił Zbrojnych i honorowy przewodniczący Partii Republikańskiej. W ciągu całego okresu rządów Stroessner eliminował zarówno w armii, jak i w partii wszelką opozycję wobec swojej osoby. Kraj znajdował się w sytuacji, gdzie korupcja i klientelizm były na porządku dziennym.

Prezydentura Wasmosy'ego nie odcisnęła swojego piętna na historii Paragwaju -– wręcz przeciwnie: była jedną z najsłabszych. W jej trakcie miały miejsce dwa poważne kryzysy finansowe, w r. 1995 i 1997, w których upadły prawie wszystkie firmy lokalne, a które przetrwały prawie wyłącznie firmy pochodzenia zagranicznego. Jednak w latach następnych i te firmy zaczęły wycofywać się z Paragwaju. Kryzys ten dotknął najbardziej klasę średnią i jeszcze do tej pory kraj musi sobie z nim radzić.

Skazanie gen. Oviedo i wycofanie go z prawyborów spowodowało, że -– według prawa -– kandydatem na prezydenta został dotychczasowy kandydat Oviedo na wiceprezydenta -– inżynier [[Raúl Cubas Grau]], zaś nowym kandydatem na wiceprezydenta -– dr [[Luis María Argaña]], rywal polityczny Oviedo, który właśnie przegrał z nim prawybory -– a więc sojusznik Wasmosy'ego. Ten dziwaczny system prawny doprowadził do tego, że na prezydenta startował Cubas, a na wiceprezydenta -– jego główny wróg Argaña, ponieważ był tym startującym w prawyborach, który zdobył drugie miejsce.

Cubas otrzymał w wyborach 54% głosów i wygrał. Trzy dni po objęciu urzędu ułaskawił Oviedo i uwolnił go z więzienia, pomimo ustawy zatwierdzonej w ostatnich dniach urzędowania poprzedniego prezydenta, która miała zapobiec tej możliwości. To, oraz ciągła walka frakcji Luisa Argañii z frakcją gen. Oviedo wewnątrz partii, spowodowało, że nowy rząd prawie nie przyznał tej pierwszej frakcji żadnych stanowisk. Wywoływało to w niej oczywiście silne niezadowolenie. Frakcja Argañii, co prawda, przegrała prawybory (niewielką liczbą głosów), ale w parlamencie stanowiła połowę głosów Partii Republikańskiej. Wraz z tą częścią opozycji, która nie popierała gen. Oviedo za samo bycie wojskowym oraz za domniemany zamach stanu, "arganiści" skierowali wniosek do Sądu Najwyższego o anulowanie ustawy ułaskawiającej Oviedo -– i uzyskali wyrok pozytywny, ale Cubas go nie uznał. Również nie dawały skutku (z powodu wielomiesięcznego braku quorum) próby postawienia sprawy w parlamencie. Jednak w marcu 1999 sytuacja skomplikowała się jeszcze bardziej.

Wydarzenia znane pod nazwą ''Paragwajskiego Marca'' (''El Marzo Paraguayo'') mają swój początek w zabójstwie wiceprezydenta Luisa Maríi Argañi przez oddziały paramilitarne 23 marca 1999 roku. Silnie zdominowana przez rodzinę i przyjaciół Argañi opozycja zrzuciła winę na gen. Oviedo, który wielokrotnie wcześniej twierdził, że nikt nie ma prawa pozbawić go wolności i nie uznawał autorytetu sądów Paragwaju. Opozycja i stronnicy Oviedo zebrali się na placu przed parlamentem. Znaleźli się tam również manifestujący przeciw rządowi oraz za rządem, a w tym czasie Trybunał Stanu kontynuował proces przeciw prezydentowi Cubasowi i przesłał do Izby Deputowanych uchwałę o postawieniu Cubasa w stan oskarżenia -– która miała być głosowana następnego dnia i były duże szanse na jej przejście.

Sytuacja ta wytworzyła kryzys polityczny, który trwał około tygodnia. Opozycja czyniła odpowiedzialnym za śmierć Argañi zarówno prezydenta Cubasa, jak również "silnego człowieka" Paragwaju, gen. Lino Oviedo. Śmierć Argañi wywołała serię demonstracji przeciwników i zwolenników Oviedo i Cubasa, w których zginęło 7 osób -– przeciwników rządu. Stało się to w przeddzień głosowania o odwołanie Cubasa ze stanowiska prezydenta. Wniosek Trybunału przeszedł głównie za sprawą tego wydarzenia, a Cubas uciekł natychmiast za granicę.

Nieudana próba zamachu stanu w maju 2000 roku -– nigdy dokładnie nie wyjaśniona -– była ostatnią akcją wojskową, która miała wpłynąć na życie polityczne Paragwaju.

W początkach roku 2006 wynikł nowy kryzys polityczny, którego przyczyną była kontrowersyjna rezolucja Sądu Najwyższego, która uprawomocniała Frutosa jako przewodniczącego Partii Republikańskiej -– a zgodnie z konstytucją prezydent nie mógł być jednocześnie szefem partii. Już po tym fakcie Frutos zainicjował kampanię w celu zmiany konstytucji po to, aby mógł ponownie startować w wyborach -– co zostało jasno odebrane przez opozycję jako chęć objęcia dyktatury. Mając w pamięci "permanentną dyktaturę" dra de Francii, "dynastii" Lópezów i próbę ustanowienia takowej przez Stroessnera, który forsował kandydaturę swojego syna Gustavo (jak też modyfikacje konstytucji dokonywane przez Stroessnera w celu umożliwienia mu reelekcji), społeczeństwo Paragwaju jest szczególnie wyczulone na tego typu próby.