Wymowa i transkrypcja języka francuskiego: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
WP:SK, drobne techniczne
Linia 1:
== Wymowa ==
{{Main|Język francuski}}
Do graficznego zapisu wymowy stosuje się znaki [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|międzynarodowego alfabetu fonetycznego]] (MAF), umieszczane między nawiasami kwadratowymi<ref>wg Henryk Łebek, Zarys gramatyki francuskiej, PWN Warszawa 1967, s. 15-98; wg Kazimierz Kupisz, Bolesław Kielski, Podręczny Słownik Francusko-Polski, Wiedza Powszechna, 1971, wyd II, s. XVIII-XXVIII; [http://www.lexilogos.com/francais_langue_dictionnaires.htm słowniki w Internecie]; wg Le Nouveau Petit Robert, wyd. Dictinnaires Lerobert, Paryż, 1994, s. XXII; [http://www.lexilogos.com/francais_langue_dictionnaires.htm słowniki w Internecie].</ref> <br />Uwaga 1. W języku francuskim [[akcent wyrazowy|akcent toniczy]] pada zawsze na ostatnią sylabę<ref>W transkrypcji ogólnej czasem stawia się przed nią znak [']. Podawanie tego oznaczenia w języku francuskim nie jest obowiązkowe a nawet może być mylące, ponieważ postawiony za literą oznacza [[Spółgłoska zwarta ejektywna dwuwargowa|spółgłoskę ejektywną]], np. [pʼ] i graficznie przypomina znak ['].</ref>. <br />Uwaga 2. Dwukropek po literze oznacza jej wydłużenie, np. âne [ɑ:n] - ''osioł''.<br />Uwaga 3. Dla oznaczenia podziału na sylaby stosuje się kropkę (np. Amérique [a.me.ʀik]).<br />
Wzór wymowy można znależć na różnych witrynach internetowych, np. tu: [http://www.youtube.com/watch?v=RJVxe4inqyg], a całych wyrazów tu: [http://swac-collections.org/?lang=fra]<ref>W witrynie [http://swac-collections.org/?lang=fra]należy wpisać dowolne słowo, np. wskazane w tym artykule</ref><br /> Artykuł [[Klasyfikacja spółgłosek]] omawia spółgłoski w przekroju międzynarodowym, a [[Klasyfikacja samogłosek]] omawia samogłoski w przekroju międzynarodowym, odsyła do przykładów w kilku językach<ref>Brak wzorów wymowy czysto francuskiej, ale przybliżenie jest wystarczająco bliskie standardów francuskich, co można zauważyć przez porównanie z [http://www.youtube.com/watch?v=RJVxe4inqyg] lub inną prezentacją w Internecie</ref>.
 
== Transkrypcja języka francuskiego według [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|MAF]] ==
* a – wymowa [a] , występuje częściej niż [ɑ]<ref>wg. Kazimierz Kupisz, Bolesław Kielski, Podręczny Słownik Francusko-Polski, Wiedza Powszechna, 1971, wyd II, s. XVIII</ref>np. – avoir [avwa:ʀ] - ''mieć'', bal [bal] - ''bal''
** a – [ɑ], np. bas - [bɑ] lub [ba]<ref>Wzor wymowy: [http://swac-collections.org/?lang=fra] Frank Denis wymawia [ɑ], natomiast Vion Nicolas - [ba]</ref> - ''niski'', [bɑ:s] - ''niska'', patte [pat] - ''łapa (zwierzęcia)''
** à – [a], np. voilà [vwala] - ''oto''
** â – [ɑ], np. âge [ɑ:ʒ] - ''wiek'', pâte [pɑ:t] - ''ciasto (surowe)''
** ai – [ɛ], ("e" [[samogłoska|półotwarte]]) np. j'aime [ʒε:m] - ''kocham''
** ai – [e]<ref>Ułożyć usta do "y", wypowiedzieć "e"</ref>, ("e" [[samogłoska|półprzymknięte]]) np.j'ai [ʒe] - ''ja mam''<ref>Wzor wymowy mieszanej: aimer [eme] (Vion Nicolas) lub [ɛme] (Frank Denis): [http://swac-collections.org/?lang=fra] - ''kochać''</ref>
** aï – [ai], np. haïr [ai:ʀ] - ''nienawidzić''<ref>w grupie dwuliterowej służy do oddzielenia wymowy samogłosek a-i, porównaj: maïs [mais] - ''kukurydza'', mais [mɛ] - ''ale''</ref>
** ail, aille – [aj], [ɑj]<ref>Gdy występuje na fonetycznym końcu wyrazu, np. rail [ʀɑ:j], [ʀaj] - ''szyna'' lub przed samogłoską, np. travailler, travaillons, (je, tu) travaillerais [tʀavaje], [tʀavajɔ̃], ([ʒə], [ty]) [tʀavajʀɛ] </ref>, np. bail [baj] - ''umowa najmu'', paille [pɑ:j] - ''słoma''
** aim, ain – [ɛ̃] (''e'' [[Samogłoska nosowa|nosowe]]), np. main [mε̃] - ''dłoń'', nain [nε̃] - ''krasnoludek''
** am, an – [ɑ̃] ("a" [[Samogłoska nosowa|nosowe]]), camp [kɑ̃] - ''obóz'', banque [bɑ̃:k] - ''bank''
** au – [ɔ] ("o" [[Samogłoska półprzymknięta tylna zaokrąglona|półotwarte]] ), np. auto [ɔtɔ] - ''auto'', lub [o] ("o" [[Samogłoska półprzymknięta tylna zaokrąglona|półprzymknięte]]), np. baume [bo:m] - ''maść (balsam)''
** ay – [ɛ], [εi], [ei], [ɛj], np. saynète [sεnεt] - ''skecz'' (lub ''scenka''), pays [pei] lub [pεi] - ''kraj'', crayon [kʀɛjɔ̃] - ''ołówek<br/br>
* b – [b]<ref> [[spółgłoska dwuwargowa]]</ref>, Barbie [baʀbi] - ''(lalka) Barbie''
* c – [k] - przed a, o, u, spółgłoską i na końcu wyrazu<ref> wyjątkowo wymawia się -ct końcowe [kt], np. correct [kɔ(r)rεkt] - ''poprawny''</ref>, np. cave [ka:v] - ''piwnica'', code [kɔd] - ''kod'', culte [kylt] - ''kult'', nocturne [nɔktyʀn] ''nokturn'', bloc [blɔk] - ''blok (bryła nieforemna)''
** c – [s] - przed e, é, è, i, y, np. mécène [mesɛn] - ''mecenas''
** ç – [s], np. ça [sa] - ''to'' (skrócone cela [səla] - ''to'')
** ch – [ʃ], np. chat [ʃa] - ''kot'', chien [ʃjɛ̃] ''pies''<ref>wyjątki, np. chaos [kao] grupa -ch- wymawia się [k] : ,,w niektórych słowach pochodzenia greckiego lub łacińskiego: chalazion, chalcis, chalybé, chanérops, chamédrys, chaos, chaotique, charax, cheiranthus, cheiromys, chélidon, chemosis, chermés, chétodon, chi, chiasma, chionis, chiton, choléra, chorus, itd. (w wyd. Fouché "Prononction", 1959, s. 271</ref>
* d – [d] na początku i w środku wyrazu, np. date [dat] - ''data'', nie wymawia się na końcu wyrazu, np. nid [ni] - ''gniazdo''
** dd – addition [addisiɔ̃] - ''rachunek, dodawanie''
* e – [ɛ], w sylabie akcentowanej (końcowej) przed spółgłoską wymawianą, np. bec [bεk] - ''dziób'' i w części niewymawianych, np. ballet [balε] - ''balet'', mets [mε] - ''włóż'',
** e – [e], w sylabie akcentowanej (końcowej) przed spółgłoską niewymawianą '''r''' i '''z''', np. aller [ale] - ''iść'', chez [ʃe] - ''u'' (przyimek)
** e – [e], zawsze w krótkich słowach, gdy e poprzedzone jest spłógłoską, np. je [ʒə] - ''ja'', le (rodzajnik określony męski), de [də] - (przyimek), me [mə] - ''mnie, mi'' itd.
** e – niewymawiane, niemal niewymawiane lub [ə]<ref>Usta ułożyć do "a", wymówić "e"</ref>, w sylabie nieakcentowanej, między spółgłoskami, np. petit [pəti] lub [p'ti]<ref>Forma krótsza występuje najczęściej w wyrazach złożonych lub mowie potocznej</ref> - ''mały'', roulement [ʀulmɑ̃] - ''obrót'', attachement [ataʃmɑ̃] - ''przywiązanie''
** e – [e] lub [ɛ] przed podwojoną spółgłoską<ref>[e] przed podwojoną spółgłoską np. "c", "f", "r" itd.: effet [e.fε] - ''skutek'', Cebbala [sebala] - miasto w [[Tunezja|Tunezji]], terrasse [teʀas] - ''taras''; ale przed podwojonym "r" czasem obowiązuje wymowa [ε], np. terre [tεʀ] - ''ziemia'', a nawet mogą wystąpić obie wymowy: terrible [tεʀibl], [teʀibl; przed podwojonym "t" zawsze [ɛ], np. muette [mɥεt] lub [myεt] - ''niema'' (przymiotnik). Wg. Kazimierz Kupisz, Bolesław Kielski, Podręczny Słownik Francusko-Polski, Wiedza Powszechna, 1971, wyd II, s. XX</ref>
** é – [e], zawsze wymawiane, np. allée [ale] - ''aleja'', orienté [ɔʀjɑ̃te] - ''skierowany'', parlé [paʀle] - ''mówiony''
** è – [ɛ], zawsze wymawiane, np. photosphère [fotosfɛʀ] - ''[[fotosfera]]'', accès [aksε] - ''dostęp''
** ê – [ɛ], np. gêne [ʒɛn] - ''żenada''
** ë – [ɛ], np. Noël [noɛl] - (''Boże Narodzenie'')
** eau – [o], np. beau [bo] - ''piękny''
** ei, eî – [ɛ], neige [nε:ʒ] - ''śnieg''<ref>W sylabie nieakcentowanej, jeśli w sylabie akcentowanej występuje "e", "i" "u" [y]</ref>
** eil – [ɛj], soleil [sɔlεj] - ''słońce''
** eim, ein – [ɛ̃], np. [[Reims]] [ʀε̃s], peintre [pε̃:tʀ] - ''malarz''
** em, en – [ɑ̃], np. temps [tɑ̃] - ''czas'', entendre [ɑ̃tɑ̃:dʀ] - ''słyszeć''
** en – [ɛ̃], np. mien [mjɛ̃] - ''mój''
** enne – [ɛn], np. mienne [mjɛn] - ''moja''
** eu – [ø], np. bleu [blø] - ''niebieski''
** euil, euille, eur – [œ], np. chevreuil [ʃəvʀœj] - ''sarna'', feuille [fœj] - ''liść'', valeur [valœ:ʀ] - ''wartość''
** exa, exe, exi – początkowe [gz], np. examen [εgzamε̃] lub [egzamε̃] - ''egzamin'', exercice [εgzεʀsis] - ''ćwiczenie'', exister [εgziste] - ''istnieć''
* f – [f], np. mafia, maffia [mafja] - ''mafia''
* g – [g], przed spółgłoską oraz samogłoskami: a, o. u, np. Ganymède [Gɑnimɛd] ''[[Ganimed]]'', égal [egal] - ''równy'', gothique [gɔtik] - ''gotyk'', aigu [egy] lub [εgy] - ''ostry''
** g – [ʒ] , przed e, i, y - géant [ʒeɑ̃] - ''ogromny'', ''gigantyczny'', tige [tiʒ] - ''łodyga'', gymnastique [ʒimnastik] - ''gimnastyka''
** gn – [ɳ], magnifique [maɳifik] - ''cudowny'', Pologne [poloɳ] - ''Polska''
* h – nie wymawiane<ref>"h nieme" podlega łączeniu międzywyrazowemu, co można podkreślić w transkrypcji znakiem ‿, np. les hommes [lez‿ɔm]; "h przydechowe" nie dopuszcza takiego łączenia ani elizji, np. le héros [le eʀo] - ''bohater''; wg Henryk Łebek, Zarys gramatyki francuskiej, PWN Warszawa 1967, s. 77 </ref>
* i – [i] w funkcji sylabicznej: np. ici [i.si] - ''tutaj'' oraz w sylabie akcentowanej, gdy jest fonetycznie końcowe, np. vie [vi] - ''życie'', préavis [pʀe.a.vi] - ''wymówienie'', ''zawiadomienie (z góry)''
** i – [j] w funkcji niesylabicznej lub przed samogłoską, np aïeul [ajœl] - ''przodek''
** i, ï – [j] bez względu na położenie, jeśli pisane jest przed samogłoską, np. miel [mjεl] - ''miód'', hiérarchie [je.ʀaʀ.ʃi]
** i – [ij] gdy jest poprzedzone grupą liter zakończoną "l" lub "r", oublier [ublije] - ''zapomnieć'', trier [tʀije] - ''układać'' (coś wg kategorii)
** ill – [ij] po spółgłosce lub przed samogłoską, np. million [miljɔ̃] - ''milion'', tilleul [tijœl] - ''lipa (roślina)'', rouille [ʀuj] - ''rdza''<ref>Francuski zna trzy wyjątki od tej zasady: mille, ville, tranquille [mil], [vil], [tʀɑ̃kil] - ''tysiąc'', ''miasto'', ''spokojny''</ref>
** ill – [il] na początku wyrazu, np. illusion [ilyziɔ̃] - ''złudzenie''
** im, in – [ε̃] końcowe lub przed spółgłoską, np. impôt [ε̃po] - ''podatek'', cumin [kymε̃] - ''[[kmin rzymski]]''
** im, in – [im], [in] przed samogłoską, np. mime [mim] - ''mim'', cinéma [sinema] - ''kino''
* j – [ʒ], np. [[Jupiter]] [ʒypitɛʀ]
* l – [l], np. couleur [kulœ:ʀ] - ''kolor''
* m – [m], np. mamie [mami] ''babcia''; (grupy aim, am, aim, em, um - omówione przy odpowiednich samogłoskach początkowych)
* n – [n] , np. neige [nε:ʒ] - ''śnieg'', canine [kanin] - ''kieł''; (grupy an, ain, en, enne, un - omówione przy odpowiednich samogłoskach początkowych)
* o – [o] lub [ɔ], opis wymowy, patrz wyżej: "au", przykłady wymowy: pot [po]<ref>wymowa: [http://swac-collections.org/?lang=fra]</ref> - ''garnek'', moment [mɔmɑ̃] - ''chwila''
** œ – [œ] , np. œuvre [oe:vʀ] - ''dzieło''
** oi, oy – [wa] , np. boisson [bwasɔ̃] - ''napój'', royal [ʀwajal] - ''królewski''
** om, on – [ɔ̃] przed spółgłoską lub fonetycznie końcowe, np. tombe [tɔ̃:b] - ''grób'', laiton [lεtɔ̃] - ''mosiądz''
** om, on – [om], [ɔm], [on], [ɔn] przed samogłoską, np. atome [ato:m] - ''atom'', tome [to:m] lub [tɔm] ''tom'', cyclone [siklo:n] - ''[[cyklon]]'', ''niż'', tonalité [tɔnalite] - ''[[tonacja]]''
** ou, où, oû – [u] , np. (la) tour [tu:ʀ] ''wieża'', où [u] - ''gdzie' dokąd'', goûter [gute] - ''podwieczorek'', voûte [vut] - ''sklepienie''
* p – [p], np. prendre [pʀɑ̃:dʀ] - ''brać''
** ph – [f], np. phare [fa:ʀ] - ''latarnia morska''
** pt – [t] w ramach jednej sylaby, [pt] w sybalach sąsiadujących, np. sculpture[skyl.ty:ʀ] - ''rzeźba'', septembre [sεp.tɑ̃:bʀ] - ''wrzesień''
 
* q – [k], np. cinq [sε̃k] - ''pięć'', cinquième [sε̃kjεm] - ''piąty''
* r – [ʀ], np. terrain [tεʀε̃] - ''teren''
* s – [s] początkowe i przed samogłoską lub spółgłoską, np. Slave, reste [ʀεst] - ''reszta'', salle [sal] - ''sala''
** s – [z] między samogłoskami, np. prison [pʀizɔ̃] - ''więzienie''
* t – [t], sottise [sɔti:z] - ''głupota''
** tion [sjɔ̃], np. émotion [emosjɔ̃] - emocja
* u – [y]<ref> wymowa zbliżona do niemieckiego ü, wzór wymowy wg [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|MAF]] dżwięku [y:] tutaj [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ea/Close_front_rounded_vowel.ogg]</ref><ref>W serwisie [http://swac-collections.org/?lang=fra] można wpisać dowolne słowo zawierające "u", np. "menu", "amuser", "accusation"</ref>
** ui – [ɥ], np. nuire [nɥi:ʀ] ''szkodzić''<ref>W serwisie [http://swac-collections.org/?lang=fra] można wpisać dowolne słowo zawierające "ui", np. "puisque", "huit"</ref>
** um, un – [œ̃], np. parfum [paʀfœ̃] ''zapach'', brin [bʀœ̃] ''źdźbło''
** um – [ɔm] w niektórych słowach pochodzenia łacińskiego, np. forum [fɔʀɔm], muzeum [myzeɔm]<ref>w znaczeniu specjalnym (antyk; obecnie we Francji: muzem przyrodnicze o charakterze muzeum i uczelni), powszechne określenie ''muzeum'': musée [myze]</ref>
* v – [v], np. venir [vəni:ʀ] - ''przychodzić''
* w – [v], np. wagon [vagɔ̃] - ''wagon''
** w – [w], np. tramway - [tʀamwε]<ref>Wymowa jak w w "louis" [lwi] lub "oui" [wi]</ref>
* x – [ks] wewnątrz i na końcu wyrazu, np. taxi [taksi] - ''taksówka'', vexer [vεkse] - ''obrazić'', thorax [tɔʀaks] - ''klatka piersiowa''<ref>w niektórych słowach "x' końcowe nie jest wymawiane, np. paix [pε] - ''pokój'', taux [to] - ''taryfa, kurs [walutowy], poziom podatkowy''</ref>
** x – [gz] gdy x występuje przed "a" lub "e" na początku wyrazu, np. xénophobie [gzenɔfɔbi] - ''[[ksenofobia]]'', Xavier [gzavie] - ''Ksawery'' oraz w słowie hexagone [εgzagɔn] - ''sześciobok''
* y – [j] payer [peje]; [pεje] - ''płacić''
** ym, yn – [ε̃], np. symbole [sε̃bɔl] - ''symbol'', lynch [lε̃:ʃ] - ''samosąd''
* [z] – [z] na początku wyrazu, np. zèbre [zε:bʀ] - ''zebra''
** * [z] – niewymawiane na końcu wyrazu, np. assez [ase] - ''dość''
 
{{Przypisy}}
<references/>
 
[[Kategoria:Języki romańskie]]