Akrokantozaur: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
poprawne zaokrąglenie masy
6177 kg to ponad 6,1 t, ale _poniżej_ 6,2 t
Linia 3:
| nazwa zwyczajowa = Akrokantozaur
| łacińska = ''Acrocanthosaurus''
| zoolog = [[J. Willis Stovall|Stovall]] &i [[Wann Langston Jr|Langston]], 1950
| typ = [[strunowce]]
| podtyp = [[kręgowce]]
Linia 18:
| rodzaj = '''akrokantozaur'''
| ranga podtaksonu = [[Gatunek (biologia)|Gatunki]]
| podtaksony = * ''A. atokensis'' <small>Stovall &i Langston, 1950</small>
| grafika = Acrocanthosaurus skeleton (1).jpg
| wikispecies = Acrocanthosaurus
Linia 30:
 
== Morfologia ==
[[Plik:Acrocanthosaurus_size_comparisonAcrocanthosaurus size comparison.svg|thumb|left|Porównanie wielkości akrokantozaura i człowieka]]
[[Plik:Acrocanthosaurus head BW.jpg|thumb|left|Głowa akrokantozaura]]
Mimo iż nieco mniejszy od swego olbrzymiego krewnego [[giganotozaur]]a, ''Acrocanthosaurus'' to wciąż jeden z największych teropodów, jakie kiedykolwiek stąpały po ziemi. Najdłuższy znany osobnik mierzył 11,5 m od czubka pyska do koniuszka ogona, zaś jego masę szacuje się na 2400 kg. Sama [[czaszka]] mierzyła ponad 130 cm długości<ref name=CurrieCarpenter>{{Cytuj pismo |nazwisko=Currie |imię=Philip J. |autor link=Philip J. Currie |nazwisko2=Carpenter |imię2=Kenneth |rok=2000 |tytuł=A new specimen of ''</em>Acrocanthosaurus atokensis''<em> (Theropoda, Dinosauria) from the Lower Cretaceous Antlers Formation (Lower Cretaceous, Aptian) of Oklahoma, USA |czasopismo=Geodiversitas |wolumin=22 |wydanie=2 |strony=207–246 |url=http://www.mnhn.fr/publication/geodiv/g00n2a3.pdf |język=en}}</ref>. Nowsze analizy wykorzystujące obrazowanie laserowe sugerują jednak, że jego masa dochodziła do ponadniemal 6,2 t<ref name=BMHS09>{{Cytuj pismo |imię=Karl T. |nazwisko=Bates |imię2=Phillip L. |nazwisko2=Manning |imię3=David |nazwisko3=Hodgetts |imię4=William I. |nazwisko4=Sellers |tytuł=Estimating Mass Properties of Dinosaurs Using Laser Imaging and 3D Computer Modelling |czasopismo=PLoS ONE |woluminoznaczenie=4 |wydanie=(2): |strony=e4532 |rok=2009 |doi=10.1371/journal.pone.0004532 |język=en}}</ref>.
 
Akrokantozaur, jak większość innych allozauroidów, miał długą, niską i prostą czaszkę. [[Okno przedoczodołowe]], zmniejszające ciężar czaszki, było stosunkowo duże – zajmowało ponad ćwierć długości i dwie trzecie wysokości czaszki. Zewnętrzna powierzchnia [[szczęka|szczęki]] oraz górna powierzchnia [[kość nosowa|kości nosowej]] na czubku pyska nie były tak chropowate, jak u giganotozaura czy [[karcharodontozaur]]a. Długie, niskie grzebienie wyrastały z kości nosowej i biegły wzdłuż pyska aż do oczu, gdzie przechodziły w [[kość łzowa|kość łzową]]<ref name=CurrieCarpenter/>. Jest to [[synapomorfia|cecha wspólna]] wszystkich allozauroidów<ref name=HoltzMolnarCurrie>{{Cytuj książkę |nazwisko r=Holtz |imię r=Thomas R. |nazwisko2 r=Molnar |imię2 r=Ralph E. |nazwisko3 r=Currie |imię3 r=Philip J. |rok=2004 |rozdział=Basal Tetanurae |nazwisko=Weishampel |imię=David B. |nazwisko2=Dodson |imię2=Peter |nazwisko3=Osmólska (red.) |imię3=Halszka |tytuł=The Dinosauria |wydanie=drugie |miejsce=Berkeley |wydawca=University of California Press |strony=71–110 |isbn=0-520-24209-2}}</ref>. W odróżnieniu od [[allozaur]]a nie było wydatnych grzebieni na kości łzowej, przed okiem. Kości łzowa i zaoczodołowa tworzyły grubą kostną „brew” nad okiem. Cecha ta występowała u karcharodontozaurów i niespokrewnionych z nimi [[abelizaury|abelizaurów]] (Abelisauridae). W obu kościach szczękowych znajdowało się po dziewiętnaście zakrzywionych, piłkowanych [[zęby|zębów]]; wzór zębowy dla [[żuchwa|żuchwy]] nie został jednak opublikowany. Zęby akrokantozaura były szersze niż karcharodontozaura i nie miały tak pofałdowanej struktury jak zęby karcharodontozaurydów. Kość zębowa na czubku pyska miała kwadratowy kształt, podobnie jak u giganotozaura, a szczęki były dość płytkie, podczas gdy w dalszej części stawały się bardzo głębokie. Zarówno giganotozaur, jak i akrokantozaur miały gruby kostny wzgórek na zewnętrznej powierzchni kości kątowej górnej, jednej z kości żuchwy<ref name=CurrieCarpenter/>.
 
Najbardziej charakterystyczną cechą akrokantozaura był rząd wysokich wyrostków kolczystych kręgów [[kręgosłup]]a, ciągnący się od szyi przez grzbiet i biodra aż po ogon. Wyrostki te mogły być dwuipółkrotnie dłuższe od trzonu kręgu<ref name=StovallLangston>{{Cytuj pismo |nazwisko=Stovall |imię=J. Willis |nazwisko2=Langston |imię2=Wann |rok=1950 |tytuł=''</em>Acrocanthosaurus atokensis''<em>, a new genus and species of Lower Cretaceous Theropoda from Oklahoma |czasopismo=American Midland Naturalist |wolumin=43 |strony=696–728 |doi=10.2307/2421859 |język=en}}</ref>. Niektóre inne dinozaury również miały podobnie wydłużone wyrostki kręgów, czasami znacznie bardziej niż ''Acrocanthosaurus''. U bliżej niespokrewnionego z nim [[spinozaur]]a wyrostki kolczyste osiągały niemal dwa metry wysokości – jedenastokrotnie więcej niż trzon kręgu<ref name=MolnarKurzanovDong>{{Cytuj książkę |nazwisko r=Molnar |imię r=Ralph E. |nazwisko2 r=Kurzanov |imię2 r=Sergei M. |autor3 r=[[Dong Zhiming]] |rok=1990 |rozdział=Carnosauria |nazwisko=Weishampel |imię=David B. |nazwisko2=Dodson |imię2=Peter |nazwisko3=Osmólska (red.) |imię3=Halszka |tytuł=The Dinosauria |wydanie=pierwsze |miejsce=Berkeley |wydawca=University of California Press |strony=169–209 |isbn=0-520-06727-4}}</ref>. Niższe kolce u akrokantozaura nie służyły raczej jako wsparcie dla skórzastego żagla, jak u spinozaura, lecz jako miejsca przyczepu silnych mięśni; podobnie jak u współczesnych [[ssaki|ssaków]] – [[żubr]]ów i [[bizon]]ów – tworzyły wysoki garb ciągnący się wzdłuż grzbietu<ref name=StovallLangston/>. Funkcja wyrostków kolczystych pozostaje nieznana – mogły one być wykorzystywane do komunikowania się, jako miejsce odkładania zapasów [[tłuszcze|tłuszczów]] lub do kontrolowania ciepłoty ciała. Wszystkie kręgi szyjne i grzbietowe cechowały się dużymi wgłębieniami (pleurocelami) po bokach, podczas gdy kręgi ogonowe mniejszymi. Cecha ta bardziej upodabnia akrokantozaura do karcharodontozaurydów niż allozaura<ref name=Harris>{{Cytuj pismo |nazwisko=Harris |imię=Jerald D. |rok=1998 |tytuł=A reanalysis of ''</em>Acrocanthosaurus atokensis''<em>, its phylogenetic status, and paleobiological implications, based on a new specimen from Texas |czasopismo=New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin |wolumin=13 |strony=1–75 |język=en}}</ref>.
 
Oprócz kręgów szkielet akrokantozaura był zbudowany w sposób typowy dla allozauroidów. Teropod ten poruszał się dwunożnie, długi ciężki ogon równoważył głowę i tułów, zapewniając [[środek masy|środek ciężkości]] na wysokości bioder. Kończyny przednie były stosunkowo krótsze i bardziej masywne niż u allozaura, jednak do pewnego stopnia podobne – każda miała trzy palce z pazurami. W odróżnieniu od wielu mniejszych, szybko biegających dinozaurów, [[kość udowa]] była dłuższa od [[kość piszczelowa|piszczeli]] i [[śródstopie|śródstopia]]<ref name=CurrieCarpenter/><ref name=Harris/>, co sugeruje, że ''Acrocanthosaurus'' nie biegał szybko<ref name=Naishetal>{{Cytuj książkę |nazwisko=Naish |imię=Darren |nazwisko2=Hutt |imię2=Stephen |nazwisko3=Martill |imię3=David M. |rok=2001 |rozdział=Saurischian Dinosaurs 2: Theropods |tytuł=Dinosaurs of the Isle of Wight |miejsce=Londyn |wydawca=The Palaeontological Association. |strony=242–309 |isbn=978-0901702722}}</ref>. Maksymalną prędkość akrokantozaura oszacowano na 6,8–7,5 [[metr na sekundę|m/s]]. Optymalna prędkość chodu wynosi 2,3–2,7 m/s – jej koszt [[metabolizm|metaboliczny]] jest zbliżony do tego u współczesnych zwierząt dwunożnych<ref name=KB09>{{Cytuj pismo |nazwisko=Bates |imię=Karl T. |tytuł=Predicting speed, gait and metabolic cost of locomotion in the large predatory dinosaur ''</em>Acrocanthosaurus''<em> using evolutionary robotics |czasopismo=Journal of Vertebrate Paleontology |wolumin=29 |wydanie=3 |strony=59A |rok=2009 |język=en}}</ref>. Kości kończyn tylnych były proporcjonalnie bardziej masywne niż u jego nieco mniejszego krewnego allozaura. Na obu stopach miał po cztery palce, przy czym pierwszy z nich był mniejszy od pozostałych i nie pełnił funkcji podporowych<ref name=CurrieCarpenter/><ref name=Harris/>.
 
== Klasyfikacja ==
''Acrocanthosaurus'' klasyfikowany jest w [[nadrodzinarodzina (biologia)|nadrodzinie]] Allosauroidea należącej do grupy [[tetanury|tetanurów]]. Przedstawiciele wymienionej nadrodziny charakteryzowali się m.in. parą wzgórków na kościach łzowej i nosowej na czubku pyska oraz wysokimi wyrostkami kolczystymi kręgów kręgosłupa<ref name=HoltzMolnarCurrie/>. Początkowo został włączony do rodziny Allosauridae wraz z allozaurem<ref name=StovallLangston/>, co wsparły niektóre późniejsze klasyfikacje<ref name=CurrieCarpenter/>. Inni naukowcy uznają jednak akrokantozaura za przedstawiciela Carcharodontosauridae – rodziny blisko spokrewnionej z allozaurami<ref name=HoltzMolnarCurrie/><ref name=Harris/><ref name=Serenoetal>{{Cytuj pismo |nazwisko=Sereno |imię=Paul |autor link=Paul Sereno |autor2=Didier B. Dutheil, M. Iarochene, Hans C. E. Larsson, Gabrielle H. Lyon, Paul M. Magwene, Christian A. Sidor, David J. Varricchio i, Jeffrey A. Wilson |rok=1996 |tytuł=Predatory dinosaurs from the Sahara and Late Cretaceous faunal differentiation |czasopismo=Science |wolumin=272 |wydanie=5264 |strony=986–991 |doi=10.1126/science.272.5264.986 |pmid=8662584 |język=en}}</ref>.
 
W momencie odkrycia ''Acrocanthosaurus'', jak większość innych dużych teropodów, znany był jedynie z fragmentarycznych skamieniałości, co prowadziło do częstych zmian w jego klasyfikacji. [[J. Willis Stovall]] i [[Wann Langston Jr]] pierwotnie przypisali go do „Antrodemidae” – będącej odpowiednikiem Allosauridae – jednak [[Alfred Romer]] zaklasyfikował go w 1956 do [[megalozaury|Megalosauridae]], pełniącej wówczas funkcję „taksonu-kosza na śmieci” (taksonu, do którego włączano większość gatunków dinozaurów drapieżnych o niepewnej klasyfikacji)<ref name=Romer>{{Cytuj książkę |nazwisko=Romer |imię=Alfred S. |rok=1956 |tytuł=Osteology of the Reptiles |miejsce=Chicago |wydawca=University of Chicago Press |strony=772 |isbn=0-89464985-X}}</ref>. Niektórym autorom wysokie wyrostki kolczyste kręgów sugerowały pokrewieństwo akrokantozaura i spinozaura<ref name=Walker>{{Cytuj pismo |nazwisko=Walker |imię=Alick D. |rok=1964 |tytuł=Triassic reptiles from the Elgin area: ''Ornithosuchus'' and the origin of carnosaurs |czasopismo=Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series B, Biological Sciences |wolumin=248 |strony=53–134 |doi=10.1098/rstb.1964.0009 |język=en}}</ref><ref name=Romer2>{{Cytuj książkę |nazwisko=Romer |imię=Alfred S. |rok=1966 |tytuł=Vertebrate Paleontology |wydanie=trzecie |miejsce=Chicago |wydawca=University of Chicago Press |strony=468 |isbn=0-7167-1822-7}}</ref>. Interpretacja akrokantozaura jako [[spinozaury]]da utrzymywała się do lat 80.<ref name=Carroll>{{Cytuj książkę |nazwisko=Carroll |imię=Robert L. |rok=1988 |tytuł=Vertebrate Paleontology and Evolution |wydawca=W. H. Freeman and Company |isbn=0716718227}}</ref> i została powtórzona w wielu popularnonaukowych książkach o dinozaurach z tamtego okresu<ref name=Lambert>{{Cytuj książkę |nazwisko=Lambert |imię=David |autor2=Diagram Group |rok=1983 |rozdział=Spinosaurids |tytuł=A Field Guide to Dinosaurs |miejsce=New York |wydawca=Avon Books |strony=84–85 |isbn=0-380-83519-3}}</ref><ref name=Norman>{{Cytuj książkę |nazwisko=Norman |imię=David B. |autor link=David B. Norman |rok=1985 |rozdział=Carnosaurs |tytuł=The Illustrated Encyclopedia of Dinosaurs: An Original and Compelling Insight into Life in the Dinosaur Kingdom |miejsce=New York |wydawca=Crescent Books |strony=62–67 |isbn=0-517-468905}}</ref>.
Linia 49:
Jeśli akrokantozaur należał do Allosauridae, był najbliżej spokrewniony z [[jura]]jskimi rodzajami, takimi jak ''Allosaurus''<ref name=Lambertpol>{{Cytuj książkę |nazwisko=Lambert |imię=David |tytuł=Księga dinozaurów |miejsce=Warszawa |wydawca=ZETDEZET |rok=1994 |strony=160 |isbn=83-85056-26-2}}</ref> i ''[[zaurofaganaks|Saurophaganax]]''<ref name=CurrieCarpenter/>. Analizy [[kladystyka|kladystyczne]] klasyfikujące go jako karcharodontozauryda przeważnie wykazywały, że jest formą bardziej [[klad bazalny|bazalną]] niż [[afryka]]ński ''Carcharodontosaurus'' i [[Ameryka Południowa|południowoamerykański]] ''Giganotosaurus''<ref name=HoltzMolnarCurrie/><ref name=Harris/>. Odkryty w Anglii [[neowenator]] jest często uważany za jeszcze bardziej pierwotnego karcharodontozauryda<ref name=HoltzMolnarCurrie/><ref name=Harris/><ref name=Naishetal/>. To sugerowałoby, że rodzina powstała w [[Europa|Europie]], a następnie [[dyspersja biologiczna|rozprzestrzeniła]] się na kontynenty południowe (będące wówczas częścią superkontynentu [[Gondwana|Gondwany]]). Jeśli akrokantozaur był karcharodontozaurydem, wówczas [[zasięg (biogeografia)|zasięg występowania]] członków tej rodziny objąłby również [[Ameryka Północna|Amerykę Północną]]<ref name=Harris/>. Nowsze analizy sugerują jednak, że ''Neovenator'' nie należy do karcharodontozaurów, lecz ich grupy siostrzanej – [[Neovenatoridae]]<ref name=BCB09>{{Cytuj pismo |imię=Roger B. J. |nazwisko=Benson |imię2=Matthew T. |nazwisko2=Carrano |imię3=Stephen L. |nazwisko3=Brusatte |tytuł=A new clade of archaic large-bodied predatory dinosaurs (Theropoda: Allosauroidea) that survived to the latest Mesozoic |czasopismo=Naturwissenschaften |wolumin=97 |wydanie=1 |strony=71–78 |rok=2010 |doi=10.1007/s00114-009-0614-x |język=en}}</ref>. Wszyscy znani przedstawiciele Carcharodontosauridae żyli w środku okresu kredowego<ref name=HoltzMolnarCurrie/>.
 
Nowsze analizy [[kladystyka|kladystyczne]] wspierają hipotezę o przynależności akrokantozaura do Carcharodontosauridae – jest on w nich umieszczany jako bazalny karcharodontozauryd, stanowiący [[grupa siostrzana|takson siostrzany]] opisanej w 2008 roku [[eokarcharia|eokarcharii]]<ref name=eok>{{Cytuj pismo |nazwisko=Sereno |imię=Paul C. |nazwisko2=Brusatte |imię2=Stephen L. |rok=2008 |url=http://www.app.pan.pl/archive/published/app53/app53-015.pdf |tytuł=Basal abelisaurid and carcharodontosaurid theropods from the Lower Cretaceous Elrhaz Formation of Niger |czasopismo=Acta Palaeontologica Polonica |wolumin=53 |wydanie=1 |strony=15–46 |doi=10.4202/app.2008.0102 |język=en}}</ref><ref name=phyloall>{{Cytuj pismo |nazwisko=Brusatte |imię=Stephen L. |nazwisko2=Sereno |imię2=Paul C. |tytuł=Phylogeny of Allosauroidea (Dinosauria: Theropoda): comparative analysis and resolution |czasopismo=Journal of Systematic Palaeontology |wolumin=6 |strony=155–182 |rok=2008 |doi=10.1017/S1477201907002404 |język=en}}</ref><ref name=NWS>{{Cytuj pismo |nazwisko=Brusatte |imię=Stephen L. |nazwisko2=Benson |imię2=Roger B. J. |nazwisko3=Chure |imię3=Daniel J. |autor4=Xu Xing |nazwisko5=Sullivan |imię5=Corwin |nazwisko6=Howe |imię6=David W. E. |tytuł=The first definitive carcharodontosaurid (Dinosauria: Theropoda) from Asia and the delayed ascent of tyrannosaurids |czasopismo=Naturwissenschaften |wolumin=96 |wydanie=9 |strony=1051–1058 |rok=2009 |doi=10.1007/s00114-009-0565-2 |język=en}}</ref>.
 
== Historia odkryć i nazwa ==
[[Plik:Acrocanthosaurusskeleton.jpg|thumb|right|Szkielet akrokantozaura (NCSM 14345) w North Carolina Museum of Natural Science]]
''Acrocanthosaurus'' zawdzięcza swą nazwę wysokim wyrostkom kolczystym kręgosłupa – pochodzi ona od [[język grecki klasyczny|greckich]] słów {{grc|ακρα}}/''akra'' („wysoki”), {{grc|ακανθα}}/''akantha'' („kolec”) oraz {{grc|σαυρος}}/''sauros'' („jaszczur”)<ref name=Liddell>{{Cytuj książkę |nazwisko=Liddell |imię=Henry George |imię2=Robert |nazwisko2=Scott |rok=1980 |tytuł=Greek–English Lexicon, Abridged Edition |miejsce=Oxford |wydawca=Oxford University Press |isbn=0-19-910207-4}}</ref>. W skład rodzaju wchodzi jeden gatunek – ''Acrocanthosaurus atokensis'', nazwany od [[Atoka County]] w stanie [[Oklahoma]], gdzie odnaleziono pierwsze jego skamieniałości. Nazwa ''Acrocanthosaurus'' została ukuta w 1950 przez amerykańskich paleontologów J. Willisa Stovalla i Wanna Langstona Juniora<ref name=StovallLangston/>. Langston zaproponował „Acracanthus atokaensis” jako nazwę dla gatunku w niepublikowanej pracy [[magister]]skiej z 1947<ref name=Langston>{{Cytuj książkę |nazwisko=Langston |imię=Wann R. |rok=1947 |tytuł=A new genus and species of Cretaceous theropod dinosaur from the Trinity of Atoka County, Oklahoma. Unpublished M.S. thesis |wydawca=University of Oklahoma}}</ref><ref name=Czaplewskietal>{{Cytuj pismo |nazwisko=Czaplewski |imię=Nicholas J. |nazwisko2=Cifelli |imię2=Richard L. |nazwisko3=Langston Jr |imię3=Wann R. |rok=1994 |tytuł=Catalog of type and figured fossil vertebrates. Oklahoma Museum of Natural History |czasopismo=Oklahoma Geological Survey Special Publication |wolumin=94 |wydanie=1 |strony=1–35 |język=en}}</ref>, jednak została zmieniona na ''Acrocanthosaurus atokensis'' w formalnej publikacji.
 
Linia 62:
=== Funkcje kończyn przednich ===
[[Plik:Acrocanthosaurus BW.jpg|thumb|Rekonstrukcja]]
Jak u większości teropodów, kończyny przednie nie miały u akrokantozaura kontaktu z podłożem i nie były wykorzystywane do lokomocji, pomagały jednak w polowaniu. Odkrycie kompletnej kończyny przedniej (NCSM 14345) pozwoliło na przeprowadzenie pierwszych analiz funkcji i zakresu ruchu rąk akrokantozaura. Zbadano powierzchnie kości stykających się z innymi w celu ustalenia, jak daleko [[staw (anatomia)|stawy]] mogły się poruszać bez dyslokacji. W wielu stawach kości nie przylegały dokładnie, co wskazuje na obecność dużej ilości [[chrząstka|chrząstki]] w stawach, podobnie jak u wielu współczesnych [[gady naczelnearchozaury|archozaurów]]. Badania sugerowały również, że w pozycji spoczynkowej kończyny przednie były lekko ugięte ku tyłowi, mogły zwisać ze stawu barkowego z kością ramienną odgiętą nieco do tyłu, z ugiętym łokciem i pazurami skierowanymi do wnętrza dłoni<ref name=SenterRobins>{{Cytuj pismo |nazwisko=Senter |imię=Phil |nazwisko2=Robins |imię2=James H. |rok=2005 |tytuł=Range of motion in the forelimb of the theropod dinosaur ''</em>Acrocanthosaurus atokensis''<em>, and implications for predatory behaviour |czasopismo=Journal of Zoology |wolumin=266 |wydanie=3 |strony=307–318 |doi=10.1017/S0952836905006989 |język=en}}</ref>.
 
Ruchomość ramienia akrokantozaura w porównaniu z ramieniem [[człowiek rozumny|człowieka]] była ograniczona. Nie mogło ono zakreślić pełnego okręgu, mogło jednak odginać się do tyłu o 109° od pionu tak, że [[kość ramienna]] mogła odgiąć się delikatnie do góry. [[Protrakcja]] była ograniczona tylko do 24° stopni w pionie. Ramię było niezdolne do osiągnięcia pionu podczas [[addukcja|przywodzenia]], ale mogło być [[abdukcja (biologia)|odwodzone]] do 9° ponad pozycję horyzontalną. Ruch łokcia także był ograniczony w porównaniu z ludzkim – zakres ruchu dochodził do 57°. Ramię nie mogło się całkowicie wyprostować ani wygiąć bardzo daleko, gdyż kość ramienna była niezdolna nawet do stworzenia kąta prostego z przedramieniem. [[Kość promieniowa]] i [[kość strzałkowa|strzałkowa]] były połączone w ten sposób, że zwierzę – w przeciwieństwie do człowieka – nie miało możliwości [[pronacja|pronacji]] i [[supinacja|supinacji]]<ref name=SenterRobins/>.
Linia 71:
 
=== Mózg i struktura ucha wewnętrznego ===
[[Plik:Acroc.jpg|thumb|right|Czaszka akrokantozaura]]
W 2005 roku naukowcy przy wykorzystaniu [[tomografia komputerowa|tomografii komputerowej]] wykonali replikę jamy czaszki akrokantozaura w celu przeanalizowania przestrzeni w puszce mózgowej holotypu (OMNH 10146). Za życia zwierzęcia większość tych przestrzeni wypełniały – oprócz samego [[kresomózgowie|mózgu]] – [[opony mózgowo-rdzeniowe]] i [[płyn mózgowo-rdzeniowy]]. Ogólne cechy mózgu i [[nerwy czaszkowe|nerwów czaszkowych]] mogą być jednak ustalone na podstawie badania odlewu jamy czaszki i porównań z analogicznymi replikami innych teropodów. Mózg przypominał budową mózgi allozauroidów – bardziej karcharodontozaura i giganotozaura niż allozaura i [[sinraptor]]a, co wspiera hipotezę, że ''Acrocanthosaurus'' był karcharodontozaurydem<ref name=FranzosaRose>{{Cytuj pismo |nazwisko=Franzosa |imię=Jonathan |nazwisko2=Rowe |imię2=Timothy |rok=2005 |tytuł=Cranial endocast of the Cretaceous theropod dinosaur ''</em>Acrocanthosaurus atokensis''<em> |czasopismo=Journal of Vertebrate Paleontology |wolumin=25 |wydanie=4 |strony=859–864 |doi=10.1671%2F0272/0272-4634%282005%29025(2005)025%5B0859%3ACEOTCT:CEOTCT%5D2.0.CO%3B2;2 |język=en}}</ref>.
 
Mózg był lekko sigmoidalny (S-kształtny), bez wyraźnego podziału na [[półkula mózgu|półkule]], bardziej przypominał przez to mózg [[krokodyle|krokodyla]] niż [[ptaki|ptaka]]. Jest to zgodne z ogólną ewolucyjną zachowawczością przejawiającą się w mózgach teropodów nienależących do [[celurozaury|celurozaurów]]. Akrokantozaur miał duże i silnie pofałdowane [[węchomózgowie#Opuszka węchowa|opuszki węchowe]], co dowodzi dobrze rozwiniętego zmysłu [[węch|powonienia]]. Rekonstrukcja [[kanały półkoliste|kanałów półkolistych]] w uchu, odpowiadających za [[zmysł równowagi|równowagę]], dowodzi, że głowa była trzymana pod kątem 25° w stosunku do poziomu. Zostało to określone na podstawie ułożenia jamy czaszki tak, że kanał półkolisty boczny był ustawiony równolegle do podłoża, co często ma miejsce, gdy zwierzę jest zaniepokojone<ref name=FranzosaRose/>.
Linia 79:
 
=== Tropy ===
W formacji Glen Rose w środkowym Teksasie zachowało się wiele tropów dinozaurów, w tym duże odciski trójpalczastych stóp teropodów. Najbardziej znane zostały odkryte wzdłuż Paluxy River w [[Dinosaur Valley State Park]] – część z nich jest obecnie wystawiana w [[Amerykańskie Muzeum Historii Naturalnej|Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej]] w [[Nowy Jork|Nowym Jorku]]<ref name=Bird>{{Cytuj pismo |nazwisko=Bird |imię=Roland T. |rok=1941 |tytuł=A dinosaur walks into the museum |czasopismo=Natural History |wolumin=43 |strony=254–261 |url=http://www.naturalhistorymag.com/picks-from-the-past/081795/a-dinosaur-walks-into-the-museum |język=en}}</ref> – chociaż opisano również inne stanowiska zawierające skamieniałe tropy dinozaurów z tamtego rejonu<ref name=Rogers>{{Cytuj pismo |nazwisko=Rogers |imię=Jack V. |rok=2002 |tytuł=Theropod dinosaur trackways in the Lower Cretaceous (Albian) Glen Rose Formation, Kinney County, Texas |czasopismo=Texas Journal of Science |wolumin=54 |wydanie=2 |strony=133–142 |język=en}}</ref><ref name=Hawthorne>{{Cytuj pismo |nazwisko=Hawthorne |imię=J. Michael |nazwisko2=Bonem |imię2=Rena M. |nazwisko3=Farlow |imię3=James O. |nazwisko4=Jones |imię4=James O. |rok=2002 |tytuł=Ichnology, stratigraphy and paleoenvironment of the Boerne Lake Spillway dinosaur tracksite, south-central Texas |czasopismo=Texas Journal of Science |wolumin=54 |wydanie=4 |strony=309–324 |język=en}}</ref>. Nie jest możliwe określenie, jakie zwierzę pozostawiło te ślady, ponieważ nie odnaleziono kości które by im odpowiadały. Naukowcy uznają jednak za prawdopodobne, że ślady stóp należą do akrokantozaura<ref name=Langston74>{{Cytuj pismo |nazwisko=Langston |imię=Wann |rok=1974 |tytuł=Non-mammalian Comanchean tetrapods |czasopismo=Geoscience and Man |wolumin=3 |strony=77–102 |język=en}}</ref>. W 2001 porównano tropy z Glen Rose ze śladami stóp różnych teropodów, jednak nie udało się przypisać ich z całą pewnością do żadnego konkretnego rodzaju. W badaniu zauważono jednak, że ślady te były podobnej wielkości i zbliżonego kształtu do tropów, jakich spodziewano się w przypadku akrokantozaura. Ponieważ formacja Glen Rose znajduje się niedaleko formacji Antlers i Twin Mountains i zawiera osady pochodzące z tego samego okresu, a jedynym dużym teropodem tam występującym był akrokantozaur, uważa się za najbardziej prawdopodobne, że to właśnie on pozostawił te ślady<ref name=Farlow>{{Cytuj książkę |nazwisko r=Farlow |imię r=James O. |rozdział=''Acrocanthosaurus'' and the maker of Comanchean large-theropod footprints |nazwisko=Tanke |imię=Darren |nazwisko2=Carpenter (red.) |imię2=Kenneth |tytuł=Mesozoic Vertebrate Life |miejsce=Bloomington |wydawca=Indiana University Press |strony=408–427 |isbn=978-0253339072}}</ref>. Przypuszczalna prędkość z jaką poruszał się akrokantozaur odpowiada tej, z którą przemieszczał się teropod, do którego należą ślady z Paluxy River, co także wspiera hipotezę, iż pozostawił je ''Acrocanthosaurus''<ref name=KB09/>.
 
[[Plik:Paluxy River.jpg|thumb|Tropy teropoda w Paluxy River]]
Najbardziej znany szlak tropów na wystawie w nowojorskim muzeum zawiera odciski stóp kilku teropodów podążających w tym samym kierunku, co liczące do dwunastu osobników stado zauropodów. Ślady teropodów są niekiedy odnajdowane na śladach zauropodów, co dowodzi, że powstały później. Zostało to uznane za dowód, że niewielka grupa akrokantozaurów śledziła stado wielkich roślinożerców<ref name=Bird/>. Mimo iż koncepcja ta brzmi wiarygodnie, jej udowodnienie jest trudne. Kilka samotnych teropodów także mogło podążać w tym samym kierunku, co wcześniej zauropody, które być może również nie tworzyły stada<ref name=Lockley>{{Cytuj książkę |nazwisko=Lockley |imię=Martin G. |rok=1991 |tytuł=Tracking Dinosaurs: A New Look at an Ancient World |miejsce=Cambridge |wydawca=Cambridge University Press |strony=252 |isbn=978-0521394635}}</ref>. W miejscu, w którym tropy zauropoda i teropoda się krzyżują, brak odcisku stopy teropoda, co zostało odebrane jako dowód ataku<ref name=ThomasFarlow>{{Cytuj pismo |nazwisko=Thomas |imię=David A. |nazwisko2=Farlow |imię2=James O. |rok=1997 |tytuł=Tracking a dinosaur attack |czasopismo=Scientific American |wolumin=266 |wydanie=6 |strony=48–53 |url=http://www.sciamdigital.com/index.cfm?fa=Products.ViewIssuePreview&ARTICLEID_CHAR=EAFAB367-180D-4967-949F-08C24B1B0B1 |język=en}}</ref>. Niektórzy naukowcy wątpią jednak w poprawność takiej interpretacji, ponieważ zauropod nie zmienił kierunku ruchu, czego można by oczekiwać, gdyby rzeczywiście został zaatakowany przez kilkutonowego drapieżnika<ref name=Lockley/>.
 
== Paleoekologia ==
Skamieniałości akrokantozaurów odnajdowano w formacji Twin Mountains w północnym Teksasie oraz formacji Antlers w południowej Oklahomie. Wiek osadów z tych [[formacja (geologia)|formacji geologicznych]] nie został oceniony przy wykorzystaniu [[datowanie izotopowe|datowania izotopowego]], jednak naukowcy ustalili go przy wykorzystaniu biostratygrafii. Bazując na zmianach w składzie gatunkowym [[amonity (zwierzęta)|amonitów]], granica pomiędzy [[apt (geologia)|aptem]] a [[alb (geologia)|albem]] została umiejscowiona w formacji Glen Rose w Teksasie, zawierającej skamieniałe ślady stóp prawdopodobnie pozostawione przez akrokantozaura, leżącej tuż nad formacją Twin Mountains. Oznacza to, że osady formacji Two Mountains należą w całości do aptu, trwającego od 125 do 112 milionów lat temu<ref name=Jacobsetal>{{Cytuj pismo |nazwisko=Jacobs |imię=Louis L. |nazwisko2=Winkler |imię2=Dale A. |nazwisko3=Murry |imię3=Patrick A. |rok=1991 |tytuł=On the age and correlation of Trinity mammals, Early Cretaceous of Texas, USA |czasopismo=Newsletter of Stratigraphy |wolumin=24 |strony=35–43 |język=en}}</ref>. Formacja Antlers zawiera skamieniałości [[deinonych]]ów i [[tenontozaur]]ów, dwóch dinozaurów odnalezionych również w formacji Cloverly w stanie [[Montana]], datowanej izotopowo na apt i alb, co sugeruje podobny wiek dla Antlers<ref name=Brinkmanetal>{{Cytuj pismo |nazwisko=Brinkman |imię=Daniel L. |nazwisko2=Cifelli |imię2=Richard L. |nazwisko3=Czaplewski |imię3=Nicholas J. |rok=1998 |tytuł=First occurrence of ''Deinonychus antirrhopus'' (Dinosauria: Theropoda) from the Antlers Formation (Lower Cretaceous: Aptian – Albian) of Oklahoma |czasopismo=Oklahoma Geological Survey Bulletin |wolumin=146 |strony=1–27 |język=en}}</ref>. Dlatego przyjmuje się, że akrokantozaur żył 125–100 mln lat temu<ref name=CurrieCarpenter/>.
 
[[Plik:Acrocantosaurus4.jpg|thumb|Para akrokantozaurów]]
W tym czasie tereny będące obecnie częścią formacji Twin Mountains i Antlers były dużą [[obszar zalewowy|równiną zalewową]], powstałą po wyschnięciu płytkiego [[morze epikontynentalne|morza epikontynentalnego]]. Kilka milionów lat później morze to rozszerzy swój zasięg w kierunku północnym, stając się Morzem Środkowego Zachodu i dzieląc Amerykę Północną na dwie części na niemal całą [[kreda późna|późną kredę]]. Formacja Glen Rose reprezentuje środowisko nadmorskie, z przypuszczalnymi tropami akrokantozaura zachowanymi w równinach błotnych położonych wzdłuż prehistorycznego wybrzeża. Ponieważ akrokantozaur był dużym drapieżnikiem, prawdopodobnie żył w otoczeniu obfitującym w potencjalną zdobycz i wiele różnych [[ekosystem]]ów<ref name=Farlow/>. Ofiarami akrokantozaura mogły padać zauropody takie jak [[paluksizaur]]<ref name=Rose>{{Cytuj pismo |nazwisko=Rose |imię=Peter J. |rok=2007 |tytuł=A new titanosauriform sauropod (Dinosauria: Saurischia) from the Early Cretaceous of central Texas and its phylogenetic relationships |czasopismo=Palaeontologia Electronica |wolumin=10 |wydanie=2 |strony=65 |url=http://palaeo-electronica.org/2007_2/00063/index.html |język=en}}</ref>, a być może nawet olbrzymi [[zauroposejdon]]<ref name=Wedel>{{Cytuj pismo |nazwisko=Wedel |imię=Mathew J. |nazwisko2=Cifelli |imię2=Richard L. |nazwisko3=Sanders |imię3=R. Kent |rok=2000 |tytuł=''</em>Sauroposeidon proteles''<em>, a new sauropod from the Early Cretaceous of Oklahoma |czasopismo=Journal of Vertebrate Paleontology |wolumin=20 |wydanie=1 |strony=109–114 |doi=10.1671%2F0272/0272-4634(2000)020%5B0109%3ASPANSF:SPANSF%5D2.0.CO%3B2;2 |url=http://sauroposeidon.net/Wedel-et-al_2000a_sauroposeidon.pdf |język=en}}</ref>, oraz duże ornitopody z rodzaju ''Tenontosaurus''<ref name=Winkleretal>{{Cytuj pismo |nazwisko=Winkler |imię=Dale A. |nazwisko2=Murry |imię2=Phillip A. |nazwisko3=Jacobs |imię3=Louis L. |tytuł=A new species of ''</em>Tenontosaurus''<em> (Dinosauria: Ornithopoda) from the Early Cretaceous of Texas |czasopismo=Journal of Vertebrate Paleontology |rok=1997 |wolumin=17 |wydanie=2 |strony=330–348 |url=http://www.jstor.org/stable/4523810 |język=en}}</ref>. Na tych terenach żył również inny teropod – ''Deinonychus'' – jednak mierząc zaledwie 3 metry długości nie stanowił konkurencji dla akrokantozaura<ref name=Brinkmanetal/>.
 
{{Przypisy|2}}
Linia 99:
[[Kategoria:Dinozaury kredy]]
 
{{Linklink FA|el}}
{{Linklink FA|sq}}
{{link FA|ca}}
{{link FA|en}}
{{link FA|hu}}
 
{{link GA|es}}
{{link GA|zh}}