Cytrus: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Kenraiz (dyskusja | edycje)
rozszerzenie
Kenraiz (dyskusja | edycje)
drobne merytoryczne
Linia 22:
[[Plik:Unreife Zitrone am Baum.JPG|thumb|[[cytryna zwyczajna|Cytryna]]]]
[[Plik:Citrus aurantifolia bonsai at the BBG, August 2, 2008.jpg|thumb|''[[Citrus auratifolia]]'' jako [[bonsai]]]]
'''Cytrus''' (''Citrus'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[rodzaj (biologia)|rodzaj]] [[rośliny|roślin]] z rodziny [[rutowate|rutowatych]]. Wśród taksonomów trwają spory co do definiowania rodzaju, przy czym badania molekularne w XXI wieku wskazują raczej na potrzebę scalenia w ramach tego rodzaju kilku dawniej wyodrębnianych [[takson]]ów<ref name="bayer">{{cytuj pismo|autor=Randall J. Bayer, David J. Mabberley, Cynthia Morton, Cathy H. Miller, Ish K. Sharma, Bernard E. Pfeil, Sarah Rich, Roberta Hitchcock, Steve Sykes|tytuł=A molecular phylogeny of the orange subfamily (Rutaceae: Aurantioideae) using nine cpDNA sequences|czasopismo=American Journal of Botany|wydawca=Botanical Society of America, Inc.|wolumin=96|strony=668-685|data=2009|url=http://www.amjbot.org/cgi/content/abstract/96/3/668}}</ref>. Problemy w klasyfikacji rodzaju powoduje też łatwość z jaką należące tu gatunki mieszają się, zdolność do rozmnażania [[apomiksja|apomiktycznego]]<ref name="china">{{cytuj stronę|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=107164|tytuł=Citrus|praca=Flora of China|opublikowany=eFloras.org|język=en|data dostępu=2010-12-19}}</ref> oraz trwająca od tysięcy lat ich hodowla<ref name="jadalne">{{cytuj książkę|autor=Vaughan J.G., Geissler C.A.|tytuł=Rośliny jadalne|wydawca=Prószyński i S-ka|miejsce=Warszawa|data=2001|strony=90–95|isbn=83-7255-326-2}}</ref>. Zalicza się tu co najmniej 20–25 gatunków występujących w [[Azja|Azji]] południowej, wschodniej i południowo-wschodniej, w [[Australia|Australii]] i wyspach południowo-zachodniego [[Ocean Spokojny|Pacyfiku]]<ref name=china/>. [[gatunek typowy|Gatunkiem typowym]] jest '' [[Cytron|Citrus medica]]'' L.<ref name=A>{{Cytuj stronę |url=http://botany.si.edu/ing/ |tytuł=Index Nominum Genericorum|data dostępu =2009-01-24}}</ref> [[Owoc]]e tych roślin zwane cytrusami uważane są za jedne z najważniejszych owoców tropikalnych i subtropikalnych. W dokumentach chińskich znajdują się dowody na ich uprawę już 2200 lat p.n.e., wiele gatunków na półkulę zachodnią trafiło dopiero w XIX i XX wieku<ref name=jadalne/>.
 
=== Morfologia ===
; Pokrój: Zwykle wiecznie zielone, rzadko zrzucające liście [[krzew]]y lub niewysokie [[drzewo|drzewa]] dorastające do 5–15 m, o gęstej, foremnej koronie. Młode [[pęd (botanika)|pędy]] zielone, często są spłaszczone lub kanciaste. U wielu gatunków występują [[cierń|ciernie]]<ref name=china/>.
; [[Liść|Liście]]: Zwykle pojedyncze, wyjątkowo ([[poncyria trójlistkowa]]) trójlistkowe. Ogonki liściowe często oskrzydlone. Blaszka liściowa skórzasta, lśniąca, silnie pachnąca (liczne komórki wydzielnicze z [[Olejek eteryczny|olejkami eterycznymi]]) zwykle [[kształt liścia|eliptyczna]], na brzegu całobrzega lub karbowana<ref name=china/>.
; [[Kwiat]]y: Wyrastają pojedynczo lub w niewielkich skupieniach w kątach liści. Są obupłciowe lub męskie, pachnące. [[Kielich (botanika)|Kielich]] kubkowaty z 3–5 ząbkami (działkami). Białych, grubych płatków [[korona kwiatu|korony kwiatu]] jest od 4 (rzadko od 3) do 5 (rzadko do 8). [[Pręcik (botanika)|Pręcików]] jest zwykle 4 razy więcej niż płatków, są one wolne lub u nasady złączone. Na dnie kwiatu dysk [[miodnik]]owy. [[Zalążnia]] wielokomorowa (od 5 do 14, rzadko do 18 komór), w każdej komorze z kilkoma [[zalążek|zalążkami]], [[znamię (botanika)|znamię]] duże<ref name=china/>.
; [[Owoc]]e: Charakterystyczne, znane jako '''owoce cytrusowe''' lub '''cytrusy'''. Mięsiste [[Jagoda (botanika)|jagody]], w kolorze od zielonego po ciemnopomarańczowy. U wielu gatunków w młodych owocach dominuje [[chlorofil]], później zwiększa się udział żółtych lub pomarańczowych [[Karotenoidy|karotenoidów]]<ref name=jadalne/>. [[Owocnia]] otaczająca nasiona składa się ze skórki i miąższu. Skórka ma dwie warstwy: zewnętrzna (flawedo) jest cienka, barwna i zawiera [[Olejek eteryczny|olejki eteryczne]], wewnętrzna (albedo) jest biała, gąbczasta i bogata w [[kwas askorbinowy]] i [[pektyny]]. Miąższ wewnątrz jagód powstaje z wyrostków komórek wewnętrznej części owocni. Wyrostki te, maczugowatego kształtu, stłoczone, wypełniają gęsto stłoczone wnętrze rozrośniętych komór [[zalążnia|zalążni]] i zawierają duże [[wakuola|wakuole]] z sokiem komórkowym. Owoce długo dojrzewają na gałęziach, tak że często na jednym drzewie wiszą owoce w różnej fazie dojrzałości i równocześnie pojawiają się kolejne kwiaty<ref name=szwey>{{cytuj książkę|autor=Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.) |tytuł=Słownik botaniczny |edycja=wydanie II, zmienione i uzupełnione |miejsce=Warszawa |rok=2003 |wydawca=Wiedza Powszechna |isbn = 83-214-1305-6}}</ref>. [[Nasiono|Nasiona]] okryte są gładką lub pomarszczoną [[Łupina nasienna|łupina nasienną]], często zawierają wiele [[zarodek|zarodków]], które podobnie jak [[liścień|liścienie]] są mleczno białe lub zielone, rzadko żółte<ref name=china/>. U niektórych odmian owoce są beznasienne ponieważ powstają bez zapłodnienia ([[partenokarpia|owoce partenokarpiczne]])<ref name=jadalne/>.
 
=== Systematyka ===
Łatwość z jaką gatunki cytrusów tworzą mieszańce, zdolność do rozmnażania [[apomiksja|apomiktycznego]] i w końcu co najmniej trwająca od kilku tysięcy lat hodowla sprawiają wiele kłopotów z klasyfikacją systematyczną roślin tego rodzaju. W zależności od autora w przeszłości wyodrębniano w tym rodzaju od 1 do 162 gatunków. W drugiej połowie XX wieku przyjmowano zwykle klasyfikację [[Walter Tennyson Swing|Waltera Tennysona Swinga]]<ref>Swingle, W. T. 1943. The botany of ''Citrus'' and its wild relatives of the orange subfamily. In L. D. Batchelor and H. J. Webber, The citrus industry, 1st ed., vol. 1, History, world distribution, botany, and varieties, 129 – 474. University of California, Berkeley, California, USA.</ref>, który wyróżnił w obrębie rodzaju 16 gatunków<ref name=bayer/>. Od końca XX wieku kolejne prace systematyczne bazujące na kompleksowej analizie cech [[morfologia roślin|morfologicznych]] i [[Chemotaksonomia|chemotaksonomicznych]] wskazywały na niewłaściwe wyodrębnianie takich rodzajów jak ''Eremocitrus'', ''Fortunella'', ''Microcitrus'' i ''Poncirus''. Prace bazujące na analizie budowy molekularnej [[Chloroplastowe DNA|DNA chloroplastowego]] potwierdziły zagnieżdżenie tych drobnych rodzajów w obrębie innych przedstawicieli rodzaju ''Citrus'', co więcej w obrębie [[klad]]u ''Citrus'' najwyraźniej znajdują się także rodzaje ''Clymenia'' i ''Oxanthera''<ref name=bayer/>.
 
; [[synonim|Synonimy taksonomiczne]]<ref name=A/><ref name =grin>{{Cytuj stronę |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/genus.pl?2640 |tytuł=Germplasm Resources Information Network (GRIN) |opublikowany=United States Department of Agriculture |data dostępu = 2010-03-10}}</ref>:
''Afraurantium '' A. Chev., ''Aurantium'' Mill., ''Limon'' Mill., ''Pleurocitrus '' Tanaka
; Pozycja systematyczna wg [[Angiosperm Phylogeny Website|APweb]] (2001...aktualizowany [[system APG III]] z 2009):
Rodzaj należący do rodziny [[Rutowate|rutowatych]] (''Rutaceae'' Juss), rzędu [[Mydleńcowce|mydleńcowców]] (''Sapindales'') Dumort., [[różowe|kladu różowych]] (''rosids'')<ref name=apweb/>. W obrębie rutowatych należy do podrodziny ''Aurantioideae'', plemienia ''Citreae'', podplemienia ''Citrinae''<ref name=grin/>.
; Pozycja rodzaju w [[system Reveala|systemie Reveala]] (1993-1999):