|
[[Plik:Ppsd - logo.gif|thumb|right|Logo.]]
'''Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego''', do [[1897]] '''Galicyjska Partia Socjaldemokratyczna''', zwana też Socjaldemokratyczną Partią Galicji. Legalna [[partia polityczna|partia]] [[Socjalizm|socjalistyczna]], utworzona w [[1892]] we [[Lwów|Lwowie]]. Formalnie stanowiła krajową organizację [[Socjaldemokratyczna Partia Austrii|Socjaldemokratycznej Partii Austrii]], choć w rzeczywistości powiązania z nią były luźne. W 1919 połączyła się z partiami innych zaborów w jednolitą [[Polska Partia Socjalistyczna|Polską Partię Socjalistyczną]].
== Historia ==
Powstała [[7 listopada]] [[1890]] r., na bazie pism "Praca" i "Robotnik" ze [[Lwów|Lwowa]] jako "Partia Robotnicza", (lub "Galicyjska Partia Robotnicza"). W [[1891]] r. partia uczestniczyła już II kongresie [[Socjaldemokratyczna Partia Austrii|austriackiej socjaldemokracji]], oraz [[Druga Międzynarodówka|Kongresie Socjalistycznym]] w [[Bruksela|Brukseli]]. Na Kongresie utworzono wspólną delegację polską obejmująca trzy zabory.
W dniach [[31 stycznia]] - [[2 lutego]] [[1892]] r. we [[Lwów|Lwowie]] odbył się pierwszy zjazd galicyjskich socjalnych demokratów z udziałem 48 delegatów. Partii nadano nazwę "Socjalno-Demokratyczna Partia w Galicji", tym samym była to wówczas partia krajowa a nie narodowa. Jednak na III Kongresie [[Socjaldemokratyczna Partia Austrii|austriackiej socjaldemokracji]] w czerwcu [[1892]] r., [[Ignacy Daszyński]] z delegacji galicyjskiej złożył oświadczenie:<blockquote>"''{{cytat|Delegaci polscy uznają potrzebę organizacji austriackiej socjalnej demokracji w myśl towarzyszy wiedeńskich i uważają ją za niezbędną do dalszego rozwoju partii, wobec jednak szczególnego położenia naszego kraju, którego granice polityczne nie odpowiadają stosunkom faktycznym i językowym, dalej ze względu na rodaków żyjących poza granicami państwa, a oczekujących naszej pomocy, oświadczają, iż pomimo obustronnych życzeń, nie mogą tak ściśle związać się z organizacją austriacką,jak to czynić mogą i powinny inne narodowości. O ile jednak stosunki nasze na to pozwalają, walczyć będziemy w ramach programu i organizacji austriackiej socjalnej demokracji w interesie międzynarodowej demokracji socjalnej''"<ref>W.Najdus,Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Sląska 1890-1919, Warszawa 1983, s. 153</ref> </blockquote>}}Oznaczało to, że pomimo uchwał zjazdowych deklarowano funkcjonowanie partii jako narodowej.
Na II Zjeździe w marcu [[1893]] r., zgodnie z zaleceniami zjazdu austriackiej socjaldemokracji zaczęła się kształtować struktura partyjna. Powołano Komitety Agitacyjne dla [[Galicja Zachodnia|Galicji Zachodniej]] (przewodniczący Leon Misiołek, zecer), oraz dla [[Galicja Wschodnia|Galicji Wschodniej]] (przewodniczący Kornel Żelaszkiewicz, kamieniarz). Powołano również dawa odrębne Komitety Redakcyjne.
[[Plik:Daszyński ulotka wyborcza.jpg|150px|thumb|rght|Ulotka wyborcza Ignacego Daszyńskiego]]
Po raz pierwszy socjaliści galicyjscy przystąpili do wyborów parlamentarnych w [[1891]] r. agitując za demokratą Karolem Lewakowskim. Samodzielnie przystąpili do wyborów w [[1897 ]], po reformie wyborczej umożliwiającej częściowo powszechne głosowanie. Wystawiono wówczas siedmiu kandydatów w [[Galicja|Galicji]] oraz wsparli dwóch kandydatów na Śląsku. Ostatecznie do [[Rada Państwa (Austria)|austriackiej Rady Państwa]] weszli: [[Ignacy Daszyński]] i [[Jan Kozakiewicz]]<ref>Do Rady Państwa weszło wówczas 15 socjalistów: siedmiu niemieckich, sześciu czeskich i dwóch polskich, którzy utworzyli Związek Posłów Socjalistycznych. Prezesem wybrano Ignacego Daszyńskiego</ref>. ▼
Na V Zjeździe Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska postanowiono przyjąć wniosek, iż po wyodrębnieniu się partii ukraińskiej organizacja utworzy polską partię. W 1899, zaczęto stosować w pismach partyjnych nazwę "Polska Partia Socyalno-Demokratyczna". ▼▲Po raz pierwszy socjaliści galicyjscy przystąpili do wyborów parlamentarnych w [[1891]] r. agitując za demokratą Karolem Lewakowskim. Samodzielnie przystąpili do wyborów w [[1897]] po reformie wyborczej umożliwiającej częściowo powszechne głosowanie. Wystawiono wówczas siedmiu kandydatów w [[Galicja|Galicji]] oraz wsparli dwóch kandydatów na Śląsku. Ostatecznie do [[Rada Państwa (Austria)|austriackiej Rady Państwa]] weszli: [[Ignacy Daszyński]] i [[Jan Kozakiewicz]]<ref>Do Rady Państwa weszło wówczas 15 socjalistów: siedmiu niemieckich, sześciu czeskich i dwóch polskich, którzy utworzyli Związek Posłów Socjalistycznych. Prezesem wybrano Ignacego Daszyńskiego</ref>.
W wyborach do [[Rada Państwa (Austria)|austriackiej Rady Państwa]] w [[1900 ]] r., PPSD wystąpiła wspólnie z Ukraińską Partią Socjalno-Demokratyczną wystawiając kandydatów w siedmiu okręgach (na piętnaście) w kurii V, czterech kandydatów w kurii III(miejskiej) oraz dwóch kandydatów w kurii III (wiejskiej). Mandaty uzyskali jedynie [[Ignacy Daszyński]] i wspierany przez PPSD na [[Śląsk Cieszyński|Śląsku Cieszyńskim]] czeski socjalista [[Piotr Cingr]]<ref>Tym razem do Rady Państwa weszło 10 socjalistów</ref>. ▼▲Na V Zjeździe Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska postanowiono przyjąć wniosek, iż po wyodrębnieniu się partii ukraińskiej organizacja utworzy polską partię.
W [[1899]] r. zaczęto stosować w pismach partyjnych nazwę "Polska Partia Socyalno-Demokratyczna".
W maju [[1907 ]] r., po kolejnej reformie prawa wyborczego [[Rada Państwa (Austria)|Rady Państwa]] weszło sześciu przedstawicieli PPSD: [[Herman Diamand]] i [[Józef Hudec]] ze [[Lwów|Lwowa]], [[Herman Lieberman]] z [[Przemyśl]]a, [[Jędrzej Moraczewski (polityk)|Jędrzej Moraczewski]] ze [[Stryj (miasto)|Stryja]], [[Tadeusz Reger]] z okręgu [[Frysztat|frysztacko]] - [[Bogumin|bogumińskiego]] oraz [[Ryszard Kunicki]] z okręgu [[Cieszyn|cieszyńsko]] - jabłonkowskiego. Mandatu nie otrzymał natomiast [[Ignacy Daszyński]]<ref>Ogółem do Rady Państwa wybrano 87 socjlaistów, z czego 49 Niemców, 24 Czechów, 6 Polaków, 5 Włochów, 2 Ukraińców i 1 Rumun</ref>. [[Tadeusz Reger]], by umożliwić Daszyńskiemu uzyskanie mandatu, złożył swój mandat. W uzupełniających wyborach w grudniu [[1907]] r. [[Ignacy Daszyński]] został wybrany na posła z okręgu [[Frysztat|frysztacko]]-[[Bogumin|bogumińskiego]]. PPSD w tych wyborach uzyskała 78.790 głosów na 35 kandydatów. ▼▲W wyborach do [[Rada Państwa (Austria)|austriackiej Rady Państwa]] w [[1900]] r. PPSD wystąpiła wspólnie z Ukraińską Partią Socjalno-Demokratyczną wystawiając kandydatów w siedmiu okręgach (na piętnaście) w kurii V, czterech kandydatów w kurii III(miejskiej) oraz dwóch kandydatów w kurii III (wiejskiej). Mandaty uzyskali jedynie [[Ignacy Daszyński]] i wspierany przez PPSD na [[Śląsk Cieszyński|Śląsku Cieszyńskim]] czeski socjalista [[Piotr Cingr]]<ref>Tym razem do Rady Państwa weszło 10 socjalistów</ref>.
W wyborach w [[1911 ]] r., PPSD wprowadziła [[Rada Państwa (Austria)|Rady Państwa]]: [[Herman Diamand|Hermana Diamanda]] i [[Józef Hudec|Józefa Hudeca]] ze [[Lwów|Lwowa]], [[Ignacy Daszyński|Ignacego Daszyńskiego]], [[Zygmunt Marek|Zygmunta Marka]] z [[Kraków|Krakowa]], [[Zygmunt Klemensiewicz|Zygmunta Klemensiewicza]] z okręgu podkrakowskiego (wybory wygrał tu również [[Ignacy Daszyński]] i przekazał swój mandat kolejnemu kandydatowi), [[Herman Lieberman|Hermana Liebermana]] z [[Przemyśl]]a, [[Jędrzej Moraczewski (polityk)|Jędrzeja Moraczewskiego]] ze [[Stryj (miasto)|Stryja]]. Mandat na [[Śląsk Cieszyński|Śląsku Cieszyńskim]] odzyskał [[Tadeusz Reger]], utracił go natomiast [[Ryszard Kunicki]]. W wyborach uzupełniających w [[1913 ]] r., w okręgu [[Podgórze]] - [[Wieliczka]] mandat uzyskał [[Emil Bobrowski]]. Tym samym PPSD posiadała 9 posłów. Wspierali ich: czeski socjalista [[Piotr Cingr]] oraz [[Semen Wityk]] z Ukraińskiej Partii Socjalno-Demokratycznej. PPSD uzyskała 70.653 głosy na 23 kandydatów. ▼▲W maju [[1907]] r. po kolejnej reformie prawa wyborczego [[Rada Państwa (Austria)|Rady Państwa]] weszło sześciu przedstawicieli PPSD: [[Herman Diamand]] i [[Józef Hudec]] ze [[Lwów|Lwowa]], [[Herman Lieberman]] z [[Przemyśl]]a, [[Jędrzej Moraczewski (polityk)|Jędrzej Moraczewski]] ze [[Stryj (miasto)|Stryja]], [[Tadeusz Reger]] z okręgu [[Frysztat|frysztacko]] - [[Bogumin|bogumińskiego]] oraz [[Ryszard Kunicki]] z okręgu [[Cieszyn|cieszyńsko]] - jabłonkowskiego. Mandatu nie otrzymał natomiast [[Ignacy Daszyński]]<ref>Ogółem do Rady Państwa wybrano 87 socjlaistów, z czego 49 Niemców, 24 Czechów, 6 Polaków, 5 Włochów, 2 Ukraińców i 1 Rumun</ref>. [[Tadeusz Reger]], by umożliwić Daszyńskiemu uzyskanie mandatu, złożył swój mandat. W uzupełniających wyborach w grudniu [[1907]] r. [[Ignacy Daszyński]] został wybrany na posła z okręgu [[Frysztat|frysztacko]]-[[Bogumin|bogumińskiego]]. PPSD w tych wyborach uzyskała 78.790 głosów na 35 kandydatów.
Ostatni sukces PPSD uzyskała w niepodległej Polsce. W [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1919 roku|wyborach parlamentarnych w 1919 roku do Sejmu Ustawodawczego]]. W zachodnie części [[Galicja|Galicji]] PPSD uzyskała 174.417 głosów (18% głosów ogółem i 39% głosów w miastach), wprowadzając do [[Sejm Ustawodawczy (1919-1922)|Sejmu Ustawodawczego]] 14 posłów (na ogólną liczbę 69 wybranych). Ponadto na mocy Dekretu Tymczasowego Naczelnika Państwa z [[29 listopada ]] [[1918 ]] r. do Sejmu weszli z [[Galicja Wschodnia|Galicji wschodniej]] byli członkowie [[Rada Państwa (Austria)|Rady Państwa]], w tym 3 członków PPSD, oraz zgodnie z dekretem z [[14 marca ]] [[1919 ]] r., 4 posłów wyłonionych jako uzgodniona lista. Tym samym PPSD wyłoniła 21 posłów (35 osobowym klubie Związku Polskich Posłów Socjalistycznych). ▼▲W wyborach w [[1911]] r. PPSD wprowadziła [[Rada Państwa (Austria)|Rady Państwa]]: [[Herman Diamand|Hermana Diamanda]] i [[Józef Hudec|Józefa Hudeca]] ze [[Lwów|Lwowa]], [[Ignacy Daszyński|Ignacego Daszyńskiego]], [[Zygmunt Marek|Zygmunta Marka]] z [[Kraków|Krakowa]], [[Zygmunt Klemensiewicz|Zygmunta Klemensiewicza]] z okręgu podkrakowskiego (wybory wygrał tu również [[Ignacy Daszyński]] i przekazał swój mandat kolejnemu kandydatowi), [[Herman Lieberman|Hermana Liebermana]] z [[Przemyśl]]a, [[Jędrzej Moraczewski (polityk)|Jędrzeja Moraczewskiego]] ze [[Stryj (miasto)|Stryja]]. Mandat na [[Śląsk Cieszyński|Śląsku Cieszyńskim]] odzyskał [[Tadeusz Reger]], utracił go natomiast [[Ryszard Kunicki]]. W wyborach uzupełniających w [[1913]] r. w okręgu [[Podgórze]] - [[Wieliczka]] mandat uzyskał [[Emil Bobrowski]]. Tym samym PPSD posiadała 9 posłów. Wspierali ich: czeski socjalista [[Piotr Cingr]] oraz [[Semen Wityk]] z Ukraińskiej Partii Socjalno-Demokratycznej. PPSD uzyskała 70.653 głosy na 23 kandydatów.
▲Ostatni sukces PPSD uzyskała w niepodległej Polsce. W [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1919 roku|wyborach parlamentarnych w 1919 roku do Sejmu Ustawodawczego]]. W zachodnie części [[Galicja|Galicji]] PPSD uzyskała 174.417 głosów (18% głosów ogółem i 39% głosów w miastach), wprowadzając do [[Sejm Ustawodawczy (1919-1922)|Sejmu Ustawodawczego]] 14 posłów (na ogólną liczbę 69 wybranych). Ponadto na mocy Dekretu Tymczasowego Naczelnika Państwa z [[29 listopada]] [[1918]] r. do Sejmu weszli z [[Galicja Wschodnia|Galicji wschodniej]] byli członkowie [[Rada Państwa (Austria)|Rady Państwa]], w tym 3 członków PPSD, oraz zgodnie z dekretem z [[14 marca]] [[1919]] r. 4 posłów wyłonionych jako uzgodniona lista. Tym samym PPSD wyłoniła 21 posłów (35 osobowym klubie Związku Polskich Posłów Socjalistycznych).
== Cele działania ==
Ostatecznym celem PPSD była odbudowa niepodległego państwa polskiego o ustroju socjalistycznym. PPSD dążyła do poprawy położenia ekonomicznego robotników i do wprowadzenia ustroju socjalistycznego w drodze reform. Prowadziła akcje oświatowe, zwalczała [[klerykalizm]] i [[konserwatyzm]].
Od [[1904]] ściśle współpracowała z [[Polska Partia Socjalistyczna|PPS]]. W trakcie rewolucji w latach [[1905]] -[[ 1907]] organizowała akcje solidarnościowe. Wspierała powstawanie polskich organizacji wojskowo-niepodległościowych w [[Galicja (region w Europie Środkowej)|Galicji]]. W [[1912]] współtworzyła Komisję Tymczasową Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, a w [[1914]] [[Naczelny Komitet Narodowy]] i [[Legiony Polskie 1914-1918|Legiony Polskie]].
W marcu [[1918]], opowiedziała się za odbudową niepodległej Polski jako państwa [[Demokracja parlamentarna|demokracji parlamentarnej]] z rozbudowanym ustawodawstwem socjalnym i reformą rolną. W październiku 1918 współorganizowała w [[Kraków|Krakowie]] [[Polska Komisja Likwidacyjna|Polską Komisję Likwidacyjną]], a w listopadzie w [[Lublin]]ie [[Rząd Ignacego Daszyńskiego|Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej]] (przywódca partii [[Ignacy Daszyński]] został premierem).
PPSD liczyła ok. 15 tys. członków (głównie robotników i inteligentów), zorganizowanych w 6 okręgach i kierowanych przez Komitet Wykonawczy. W [[1919]] r. liczebność partii szacowano już na 35 tys.
Patronowała działalności wielu organizacji społecznych, kulturalno-oświatowych i zawodowych (Siła, Bruderlichkeit). W kwietniu [[1919]], wraz z [[Polska Partia Socjalistyczna - Frakcja Rewolucyjna|PPS - Frakcją Rewolucyjną]] i [[Polska Partia Socjalistyczna Zaboru Pruskiego|PPS zaboru pruskiego]], połączyła się w [[Polska Partia Socjalistyczna|Polską Partię Socjalistyczną]].
| 