Jan Kościelecki (zm. 1600): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m kat., drobne techniczne |
Poszerzenie treści, nowe źródło, infobox, szablon |
||
Linia 1:
{{Rycerz infobox
'''Jan (Janusz) Kościelecki''' herbu [[Ogończyk (herb szlachecki)|Ogończyk]] (zm. [[1600]] r.) – [[kasztelania międzyrzecka|kasztelan międzyrzecki]] od 1584, wcześniej [[kasztelania biechowska|biechowski]] od 1573, [[Starostowie bydgoscy|starosta bydgoski]] (od 1565) i [[Gniewków|gniewkowski]]. ▼
|imię = Jan Janusz Kościelecki
|portret =
|opis portretu =
|herbu = [[Ogończyk (herb szlachecki)|Ogończyk]]
|herb = POL COA Ogończyk.svg
|zawołanie =
|data urodzenia = [[1544]]
|miejsce urodzenia =
|data śmierci = [[1600]]
|miejsce śmierci = [[Bydgoszcz]]
|ród = [[Kościeleccy herbu Ogończyk]]
|ojciec = [[Jan Janusz Kościelecki (zm. 1564)|Jan Janusz Kościelecki]]
|matka = Gertruda z Danaberskich
|małżonka = Dorota Spławska
|dzieci = Janusz, Wojciech, Gertruda, Katarzyna, Anna
|wojny i bitwy =
|administracja kasztelan [[Biechowo (województwo wielkopolskie)|biechowski]]<br/>kasztelan [[Międzyrzecz|międzyrzecki]]<br/>starosta [[Gniewkowo|gniewkowski]]<br/>[[Starostowie bydgoscy|starosta bydgoski]]}}
▲'''Jan (Janusz) Kościelecki''' herbu [[Ogończyk (herb szlachecki)|Ogończyk]] (ur. [[1544]], zm. 2 kwietnia [[1600]] r. w [[Bydgoszcz]]y) – [[
Towarzyszył [[Zygmunt August|Zygmuntowi Augustowi]] w podróży we Włoszech oraz [[Stefan Batory|Stefanowi Batoremu]] w Gdańsku podczas tłumienia buntu mieszczan. Od stycznia do marca [[1577]] r. przez trzy miesiące gościł [[Stefan Batory|Stefana Batorego]] na [[Zamek w Bydgoszczy|bydgoskim zamku]]. Monarcha właśnie tutaj urządził swoją zimową siedzibę, aby kontrolować z bliska konflikt z [[Gdańsk]]iem.▼
== Biografia ==
Jan Kościelecki zmarł w 1600 r. Pochowano go w [[Kościół pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju w Bydgoszczy|kościele bernardynów]] w Bydgoszczy.▼
Urodził się około [[1544]] r. Był drugim synem [[Jan Janusz Kościelecki (zm. 1564)|Janusza]], [[wojewodowie sieradzcy|wojewody sieradzkiego]], starosty generalnego wielkopolskiego, [[Starostowie bydgoscy|starosty bydgoskiego]] i Gertrudy Danaborskiej. Wraz z bratem Stanisławem podjął w [[1556]] r. studia na [[Europejski Uniwersytet Viadrina|uniwersytecie]] we [[Frankfurt nad Odrą|Frankfurcie nad Odrą]]. Latem [[1557]] r. uczestniczył w [[Wojna litewsko-rosyjska 1558-1570|wyprawie poswolskiej]]. Potem studiował w uniwersytetach w [[Wittenberga|Wittenberdze]] ([[1559]]), [[Lipsk]]u ([[1560]]) i [[Bolonia|Bolonii]] ([[1564]]). Jego pobyt i studia w protestanckich uczelniach niemieckich budziły zaniepokojenie w kołach katolickich. Posądzano go nawet o przyjęcie wyznania luterańskiego.
Po śmierci stryja [[Andrzej Kościelecki (wojewoda poznański)|Andrzeja]], wojewody poznańskiego, otrzymał 15 kwietnia [[1565]] r. nominację na stanowisko [[Starostowie bydgoscy|starosty bydgoskiego]]. W [[1569]] r. posłował z województwa poznańskiego na [[Unia Lubelska|sejm lubelski]]. W [[1572]] r. otrzymał kasztelanię [[Biechowo (województwo wielkopolskie)|biechowską]]. Po śmierci [[Zygmunt August|Zygmunta Augusta]] był zwolennikiem kandydatury [[Henryk Walezy|Henryka Walezego]] i podpisał akt jego obioru w [[1573]] r. Po podwójnej elekcji w [[1575]] był obok Potulickiego, kasztelana przemyskiego, jedynym senatorem obecnym na sejmiku w [[Środa Wielkopolska|Środzie]] w styczniu [[1576]] r. Apelował wówczas do prymasa o zgodę. Nieco później na sejmie koronacyjnym pomawiano go nawet o zajmowanie stanowiska neutralistycznego.
26 sierpnia [[1584]] r. otrzymał kasztelanię [[Międzyrzecz|międzyrzecką]]. Po obiorze [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III]] sejmik średzki z września [[1587]] r. nakazał mu, by ruszył zbrojnie ku granicy i bronił arcyksięciu [[Maksymilian III Habsburg|Maksymilianowi]] wstępu do Polski. W związku z tym zwołał [[pospolite ruszenie]] województwa poznańskiego pod [[Jutrosin]] (październik [[1587]]), gdzie też postanowiono iść wraz z wojewodą kaliskim pod [[Piotrków]] do króla [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III]]. Był posłem na [[sejm pacyfikacyjny]] w [[1586]] r. W sierpniu [[1590]] r. brał udział w rokoszowym zjeździe części szlachty wielkopolskiej w [[Koło (województwo wielkopolskie)|Kole]] i jeździł stamtąd w poselstwie do króla. Na sejmiku nadzwyczajnym 1 października [[1594]] r. został wybrany w skład delegacji, mającej odwieźć królowi pieniądze na obronę od [[Tatarzy|Tatarów]]. Sejm warszawski w [[1596]] r. wyznaczył go na deputata z senatu do odbierania [[Kwarta (podatek)|kwarty]].
▲
▲Jan Kościelecki zmarł na [[Zamek w Bydgoszczy|zamku bydgoskim]] 2 kwietnia [[1600]] r. Pochowano go w [[Kościół pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju w Bydgoszczy|kościele bernardynów]] w Bydgoszczy. W tym kościele niegdyś znajdowało się epitafium poświęcone jego pamięci.
== Rodzina ==
Jan Kościelecki był żonaty z Dorotą Spławską, córką Stanisława, kasztelana międzyrzeckiego. Posiadał synów: Janusza i Wojciecha oraz córki: Gertrudę zamężną z Andrzejem Rozrażewskim, Katarzynę, zamężną Wyrzyską oraz Annę, zamężną Sadowską i Kurowską.
== Przegląd działalności jako starosty bydgoskiego ==
Starostwo bydgoskie Jan Kościelecki otrzymał w [[1565]] r. po
Podczas swego urzędowania uczestniczył w sporze mieszczaństwem bydgoskim o wolność wyboru [[Prezydenci Bydgoszczy|burmistrza i rajców]]. Spór ten rozgorzał w [[1568]] r., kiedy to król [[Zygmunt August]] na prośbę mieszczan wydał przywilej przyznający znaczne uprawnienia [[Pospólstwo|pospólstwu]] i ograniczający dotychczasową władzę starościńską. Corocznie 3 lutego pospólstwo oraz przedstawiciele cechów miejskich mieli wybierać sześciu kandydatów, spośród których starosta był zobowiązany mianować [[burmistrz]]a i pięciu rajców. Ponadto mieli oni prawo wybierać ośmiu kandydatów, spośród których rada miejska mianowała czterech [[ławnik]]ów.
Starosta popierany przez część [[patrycjat]]u bydgoskiego, rozpoczął na dworze królewskim starania o unieważnienie otrzymanego przez miasto przywileju. Doprowadziło to do wydania przez króla kolejnego przywileju (7 czerwca [[1570]] r.) przywracającego staroście dawniejsze uprawnienia w zakresie wyboru burmistrza i rajców. Jednak ostateczne rozstrzygnięcie przyniósł dopiero wyrok sądu królewskiego z 4 września [[1570]] r., który był korzystny dla samorządu miejskiego. Na mocy wyroku sądowego pospólstwo miasta miało prawo corocznie wybierać 16 kandydatów, spośród których starosta był zobowiązany mianować burmistrza i rajców. Ponadto wybierano 16 kandydatów, a z nich starzy i nowi rajcowie mianowali ośmiu ławników.
Zimą [[1577]] r. Jan Kościelecki podejmował króla [[Stefan Batory|Stefana Batorego]], który zatrzymał się na [[Zamek w Bydgoszczy|zamku bydgoskim]]. Pobyt Batorego w [[Bydgoszcz]]y zaowocował wystawieniem szeregu przywilejów dla [[Bydgoszcz]]y i [[Fordon (dzielnica Bydgoszczy)|Fordonu]], spośród których szczególne znaczenie miały postanowienia w sprawie wolności żeglugi na [[Brda|Brdzie]].
W okresie walki o tron królewski miedzy [[Zygmunt III Waza|Zygmuntem III Wazą]], a [[Maksymilian III Habsburg|Maksymilianem Habsburgiem]] Bydgoszcz odmówiła zapłacenia podatków, uchwalonych przez szlachtę kujawską na sejmiku radziejowskim. Miasto zostało pozwane przed sąd grodzki przez instygatora, który przedstawił pismo starosty Kościeleckiego, grożącego mieszczanom surowymi karami pieniężnymi za odmowę zapłacenia podatków. Ostatecznie władze miejskie w wyniku zakulisowych rokowań, zgodziły się na zapłacenie poboru.
Jan Kościelecki rozwinął żywą działalność gospodarczą i przyczynił się do wzrostu znaczenia [[Bydgoszcz]]y i [[Starostowie bydgoscy|starostwa bydgoskiego]] w końcu [[XVI wiek]]u. W czasie jego urzędowania [[Zygmunt III Waza|Zygmunt III Waza]] przeniósł miejsce pobierania cła na [[Wisła|Wiśle]] z [[Biała Góra (województwo pomorskie)|Białej Góry]] nad [[Nogat]]em do [[Fordon (dzielnica Bydgoszczy)|Fordonu]] ([[1594]]). W tym samym czasie zaczęła funkcjonować [[Mennica w Bydgoszczy|mennica bydgoska]]. Starosta prowadził również działalność osadniczą, obsadzając pustki kolonistami olęderskimi. Pierwsi [[olędrzy]] osiedli w [[1594]] r. [[Przyłubie (województwo kujawsko-pomorskie)|Przyłubiu]], a do [[1600]] r. starosta osadził kolejne rodziny holenderskie na nizinie nadwiślańskiej między [[Solec Kujawski|Solcem Kujawskim]], a ujściem [[Brda|Brdy]] ([[Otorowo (województwo kujawsko-pomorskie)|Otorowo]], [[Łęgnowo]], Fordonek)
Dbał o rozwój gospodarczy miasta i starostwa, jak również o rozwój kultury. W [[1574]] r. przeznaczył całoroczne dochody z tartaku na potrzeby [[Biblioteka Bernardynów w Bydgoszczy|biblioteki bernardynów]] oraz ozdobienie wnętrz [[Kościół pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju w Bydgoszczy|kościoła konwentualnego bernardynów]]. Jego żona Dorota przyczyniła się natomiast do ufundowania bractwa św. Anny w tamtejszym kościele. 3 października [[1569]] r. starosta zatwierdził statut cechu piekarzy, 31 stycznia [[1591]] r. statut cechu sterników, zaś przed [[1600]] r. cechu bednarzy.
{{władca|
kolor=blue|
grafika= POL Bydgoszcz COA.svg|
rozmiar=50|
poprzednik='''[[Andrzej Kościelecki (wojewoda poznański)|Andrzej Kościelecki]]'''<br /> ([[1545]] do [[1565]])|
lata=|
funkcja='''[[Starostowie bydgoscy|Starosta bydgoski]]''' <br/>([[1565]]–[[1600]])|
następca='''[[Maciej Smogulecki]]''' <br /> ([[1600]] do [[1617]])}}
== Zobacz też ==
Linia 15 ⟶ 62:
== Bibliografia ==
{{ Bibliografia start}}
* Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom VI. Bydgoszcz 2000. ISBN 83-85327-58-4, str. 49-57
* Podgóreczny Józef, ''Niepospolici ludzie Kujaw i Pomorza'', Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne. Bydgoszcz 1967.
{{ Bibliografia stop}}
{{DEFAULTSORT:Kościelecki Jan Janusz}}
[[Kategoria:Kasztelanowie biechowscy]]
[[Kategoria:Kasztelanowie międzyrzeccy]]
Linia 23 ⟶ 73:
[[Kategoria:Starostowie bydgoscy]]
[[Kategoria:Starostowie gniewkowscy]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1544]]
[[Kategoria:Zmarli w 1600]]
[[Kategoria:Polska szlachta]]
| |||