Egipt w średniowieczu: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →Kalifat Fatymidów (969-1169): drobne redakcyjne |
rozwinięcie działu: Burdżyci |
||
Linia 51:
==== Bajbars ====
Wstąpienie na tron Bajbarsa zapoczątkowało rządy pierwszej "dynastii" mameluckiej - Bahrytów. Nazwa ta oznaczała niewolników "morskich" od wyspiarskiego garnizonu w jakim służyli pochodzący z tej dynastii władcy<ref name=Baczkowski />. Bajbars okazał się władcą energicznym i wkrótce rozpoczął scalanie ziem należących wcześniej do Ajjubidów, a więc Palestyny i Syrii. Po przywróceniu władzy Kairu nad terenami muzułmańskimi zaatakował znacznymi siłami ostatnie punkty oporu krzyżowców. W [[1265]] roku opanował [[Cezarea (Izrael)|Cezareę]], [[Hajfa|Hajfę]] i [[Arsuf]]. W kolejnych latach zdobył [[Jaffa|Jaffę]] i [[Antiochia|Antiochę]] ([[1268]]), oraz siedziby zakonów rycerskich: należący do [[Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników św. Jana z Jerozolimy z Rodos i z Malty|Joannitów]] [[Krak des Chevaliers]] oraz [[Zakon krzyżacki|krzyżacki]] zamek [[Montfort (Galilea)|Montfort]] ([[1271]]). Przy czym w odróżnieniu od Ajjubidów Bajbars rozkazał mordować ludność chrześcijańską, a niektóre miasta (np. Cezareę) zrównano z ziemią. Bezwzględna walka z niewiernymi dała wśród muzułmanów początek legendzie o wzorowym władcy bojowniku za wiarę<ref name=Baczkowski />.
[[Plik:BattleOfHoms1299.JPG|thumb|250px|Jazda mamelucka i mongolska w bitwie pod Homs.]]
==== Apogeum państwa Bahrytów, upadek enklaw chrześcijańskich ====
Następcy Bajbarsa prowadzili jego politykę bezwzględnej walki z krzyżowcami. Sułtan [[Kalawun|Kalawun al-Alfi]] (1279-1290) zdobył ważne miasto-twierdzę [[Trypolis]] (1289). Umocnił on też znacznie pozycję Egiptu wśród państw muzułmańskich pokonując w roku [[1281]] w [[Bitwa pod Himsem (1281)|bitwie pod Homs]] armię mongolską. Zwycięstwo to zapewniło Mamelukom władzę zwierzchnią nad całą Syrią aż po [[Eufrat]]. Kalawun zmarł wyruszając na czele armii pod [[Akka|Akkę]]. Wyprawę tę kontynuował jego syn i następca [[Al-Aszraf Chalil]] (1290-93). Po półtoramiesięcznym oblężeniu zdobył on [[18 maja]] [[1291]] roku Akkę, a po tym sukcesie w jego ręce w krótkim czasie wpadły pozostałe posiadłości chrześcijańskie - [[Tyr]], [[Sydon]], [[Bejrut]] i [[Hajfa|Hajfę]]. Położyło to kres istnieniu posiadłości krzyżowców w Palestynie.
{{main|Zdobycie Akki przez Mameluków}}
Al-Aszraf Chalil zaatakował wkrótce (1293) także [[Armenia Mała|Królestwo Armenii Mniejszej]] odbierając jej szereg twierdz przygranicznych. W tym samym roku został jednak zamordowany przez przeciwników restrykcyjnej polityki fiskalnej jego [[wezyr]]a. Al-Aszraf zapisał się w historii stworzeniem nowej gwardii mameluckiej złożonej z [[Czerkiesi|Czerkiesów]] - tzw. Burdżytów, którzy w [[XIV wiek]]u przejęli rządy po kipczackich Bahrytach. Śmierć Al-Aszrafa wywołała kilkuletni kryzys polityczny i walkę o tron sułtański. Wyścig o władzę wygrał ostatecznie syn Kalawuna, [[An-Nasir Muhammad]], który obejmował tron aż trzy razy (panował w latach 1293-94, 1299-1309 i 1310-1341). Za jego rządów odparto ostatnie ataki mongolskie ze strony Hulagidów ([[Bitwa pod Mardż al-Saffar|zwycięstwo pod Mardż al-Saffar]] w [[1303]]). Gdy An-Nasir ostatecznie zdobył pełnię władzy w [[1310]] zainaugurował silne, autorytarne rządy usuwając wszystkich popleczników kontrkandydatów do tronu. Był on ostatnim sułtanem bahryckim cieszącym się
[[Plik:Three Mamelukes with lances on horseback.jpg|thumb|200px|left|Jazda mamelucka, rycina z XVI wieku.]]▼
====Upadek Bahrytów====
Mimo usilnych starań An-Nasira Muhammada nie utrwaliły się w Egipcie Mameluków rządy dziedziczne. Wprawdzie przez 40 lat po jego śmierci tron sułtański przypadał jego potomkom, to jednak w praktyce obejmujący władzę sułtani musieli podpisywać układy intronizacyjne, które przedkładali im możni mameluccy<ref name=Baczkowski />. Osłabiało to w wyraźny sposób pozycję władcy i doprowadzało do częstych rewolt i uzurpacji. W drugiej połowie XIV wieku wielkim ciosem dla autorytetu państwa mameluckiego było zdobycie i złupienie Aleksandrii przez [[Władcy Cypru|króla Cypru]] [[Piotr I Cypryjski|Piotra I
▲[[Plik:Three Mamelukes with lances on horseback.jpg|thumb|200px|left|Jazda mamelucka, rycina z XVI wieku.]]
=== [[Burdżyci]] (1382-1517) ===
====Barkuk i jego następcy====
Ostateczny upadek Bahrytów nastąpił gdy władzę przejął czerkieski Mameluk o imieniu [[Barkuk]]. Zdobył on władzę w wyniku intrygi pałacowej w listopadzie [[1382]] roku. Przyjąwszy tytuł Al-Malik az-Zahir rozpoczął ponad stuletnie rządy Czerkiesów w Egipcie. Władza Barkuka była silna i zdołał on zapewnić następstwo swym synom i oficerom swojej gwardii, którzy rządzili Egiptem po jego śmierci w latach [[1399]]-[[1461]]. Mimo pozornej stabilizacji politycznej nie powstała w Egipcie monarchia dziedziczna i ustrój oligarchii wojskowej utrzymał się także pod panowaniem quasi-dynastii Burdżytów. Sułtanat egipski w tym czasie przeżywał zastój gospodarczy, a jego pozycja polityczna w regionie znacznie osłabła. Wyrazem bezsilności władz w Kairze był najazd [[Timur Chromy|Timura]], który w [[1400]] roku zrównał z ziemią [[Aleppo]] i nie niepokojony przez wojska mameluckie zmusił do poddania się i ograbił Damaszek (styczeń 1401). Wkrótce ruszył do [[Anatolia|Anatolii]] - celu swej wyprawy, a Mamelucy zdołali przywrócić swe zwierzchnictwo nad północną Syrią tylko dzięki zaangażowaniu Timura w walkę z Turkami i jego rychłej śmierci (1405)<ref name=Baczkowski />. W trakcie walk o władzę po śmierci [[An-Nasir Faradż|An-Nasira Faradża]] na kilka miesięcy roku [[1412]] władzą sułtańską obdarzony został abbasydzki kalif, [[Al-Musta'in]]. Jakkolwiek nieudana, ta próba przywrócenia realnej władzy kalifom świadczyła o niskim prestiżu sułtanów mameluckich. Z drugiej strony jednak militarna siła Mameluków uniemożliwiała utrzymanie się przy władzy ludziom nie wywodzącym się z ich kręgu.
[[Plik:Barsbay gold ashrafi 1422 1438.jpg|thumb|140px|Złota moneta Barsbaja.]]
====Barsbaj====
Jedynym znaczącym władcą mameluckim wywodzącym się z otoczenia Barkuka był jeden z jego byłych niewolników, [[Barsbaj]] (1422-1438). Zdołał on złamać przewagę łacinników na morzu i w wyniku kilku wypraw morskich na Cypr sprowadził ten kraj do rzędu podległego. W trakcie jednej z wypraw Mamelucy złupili [[Nikozja|Nikozję]] i uprowadzili cypryjskiego króla [[Janus Cypryjski|Janusa]] (1426). Barsbaj przywrócił też realną i ściślejszą kontrolę Mameluków nad [[Al-Hidżaz]]em i świętymi miastami islamu. Silna kontrola wybrzeży [[Morze Czerwone|Morza Czerwonego]] i Śródziemnego umożliwiła również czerpanie zysków z handlu [[Europa|Europy]] z [[Indie|Indiami]]. Widząc rosnącą potęgę [[Imperium osmańskie|Turków Osmańskich]] podporządkował Barsbaj Mamelukom szereg państewek i ziem w północnej Syrii, wschodniej Anatolii i Cylicji. Stały się one buforem między wpływami obydwu państw i aż do początku XVI wieku ochraniały Mameluków przed inwazją turecką.
====Ka'itbaj====
Ostatnim znaczącym władcą Mameluckim był [[Ka'itbaj]] (1468-1496), który musiał militarnie stawić czoła zagrożeniu osmańskiemu. Obrany władcą w wieku ok. 50 lat, w wyniku kompromisu pomiędzy zwalczającymi się frakcjami, stał się wzorem umiarkowanego i rozsądnego władcy. W odróżnieniu od swych poprzedników starał się wzmocnić autorytet sułtana nie tylko wśród samych Mameluków, ale także wśród ludności cywilnej Egiptu i ziem podległych. Wiele podróżował odwiedzając miasta swego rozległego państwa. [[Plik:Anonymous Venetian orientalist painting, The Reception of the Ambassadors in Damascus', 1511, the Louvre.jpg|thumb|260px|left|Damaszek otoczony murami Ka'itbaja.]]Ka'itbaj doglądał liczne budowy przez siebie zarządzone i wsławił się hojnymi darami wobec ubogich. Jego stabilne rządy nie zapewniły jednak spokoju u jego granic. W pierwszych latach rządów musiał zwalczać rebelię turkmeńską na północnych krańcach państwa. Przywódca rebeliantów, Szah Suwar najeżdżał mamelucką Syrię. Zwyciężono go ostatecznie w roku [[1473]]. Znacznie poważniejszym przeciwnikiem sułtanatu egipskiego w tym regionie stała się ottomańska Turcja. Wojna turecko-mamelucka (1485-1491) stała się wielkim sprawdzianem siły dla obydwu państw. Turcy rozpoczęli inwazję od strony lądu i morza. Mimo przewagi na morzu i zajęciu [[Adana|Adany]] ulegli w polu ciężkiej jeździe mameluckiej dwukrotnie (1486 i 1488). Jednak sukcesy te nie wystarczyły Mamelukom by osłabić potęgę Turków, a ich kontrofensywa w Anatolii okazała się fiaskiem (1490). Ostatecznie pokój zawarty w roku [[1491]] utrzymał dotychczasową granicę. Było to mimo wszystko prestiżowe zwycięstwo sędziwego Ka'itbaja, który pod koniec życia był uważany za największego władcę ówczesnego świata islamu. Wojna z Turcją wyczerpała jednak skarb sułtanatu i pozwoliła [[Republika Wenecka|Wenecjanom]] zająć płacący Mamelukom trybut Cypr (1489).
====Upadek państwa Mameluków====
Świetność dworu Ka'itbaja i renesans gospodarczy jego rządów nie okazały się symptomami trwałej potęgi Egiptu. Sułtanat mimo swej potęgi militarnej miał przestarzałą armię pozbawioną artylerii. Wkrótce też zaczęły się problemy gospodarcze. Rządy wojskowe wprowadzone przez Mameluków nie sprzyjały rozwojowi własnej wytwórczości, a bogactwo rządzących w znacznej mierze wynikało z wyzysku licznych chłopów i przede wszystkim z kontroli handlu tranzytowego. Handel ze wschodem wkrótce miał przeżyć wstrząsy po tym gdy do wybrzeży Indii dopłynęli pierwsi [[Portugalia|Portugalczycy]] (1498). Wkrótce aktywność kupców portugalskich doprowadziła do wybuchu wojny na [[Ocean Indyjski|Oceanie Indyjskim]] (1505). Mamelucy mimo wsparcia Wenecjan i lokalnych sułtanatów indyjskich nie zdołali usunąć przybyszów, którzy zdobywali kolejne bazy w Indiach, [[Afryka Wschodnia|Afryce Wschodniej]] i [[Oman]]ie. Wyczerpujący konflikt doprowadził do całkowitego załamania się handlu tranzytowego. To osłabienie państwa nastąpiło w obliczu kolejnej inwazji tureckiej. Sułtan turecki, [[Selim I Groźny|Selim I]] po pokonaniu perskich [[Safawidzi|Safawidów]] zwrócił swą armię przeciw Mamelukom. W [[Bitwa pod Mardż Dabik|bitwie pod Mardż Dabik]] (24 sierpnia 1516) tradycyjna armia mamelucka została całkowicie rozbita przez wyposażoną w artylerię i arkebuzy armię turecką. W bitwie tej zginął również sułtan egipski, [[Kansuh al-Ghauri]]. Dzięki temu zwycięstwu Turcy bez oporu opanowali Syrię po czym skierowali się do Palestyny, gdzie ponownie pokonali armię mamelucką. Tymczasem nowy sułtan egipski, [[Tumanbaj]] uzbroił kolejną armię powołując pod broń nawet [[Beduini|Beduinów]]. W armii tej znalazła się niewielka liczba dział i arkebuzów dostarczonych przez Wenecjan. Jednak słabo wyszkolone i zdemoralizowane ogromem klęsk wojska egipskie ponownie uległy przewadze tureckiej ([[bitwa pod Ar-Rajdanijją]], 22 stycznia 1517). Spowodowało to wkrótce upadek Kairu (30 stycznia 1517) i ostateczną klęskę Tumanbaja, którego schwytano i stracono w kwietniu tego roku.
Upadek państwa mameluckiego kończy umownie historię średniowiecznego Egiptu. Inwazja turecka otwiera jednocześnie prawie 300-letni okres w historii tego kraju w którym Egipt nie był ośrodkiem niezależnego państwa, a jedynie mniej lub bardziej podległą prowincją obcego imperium.
{{Przypisy}}
| |||