Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (1918–1945): Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
→‎Organy podległe: drobne redakcyjne
uzupełnienia, poprawa dat, dodanie przypisów
Linia 1:
'''Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (M.S.W., MSW)''' – urząd [[Administracja rządowa w Polsce|administracji rządowej]] funkcjonujący w [[II Rzeczpospolita|Polsce]] w czasie [[Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce|dwudziestolecia międzywojennego]]. Był to jeden z najważniejszych i najbardziej rozbudowanych resortów, do jego głównych zadań należały następujące sprawy: utrzymywanie porządku i bezpieczeństwa publicznego, ogólny zarząd w kraju, nadzór nad samorządem terytorialnym oraz statystyka administracyjna.
 
== Początki resortu w Królestwie Polskim ([[1916]]-[[1918]]) ==
Pierwsze struktury zostały utworzone jeszcze podczas trwania [[I wojna światowa|I wojny światowej]]. Po ogłoszeniu przez [[Cesarstwo Niemieckie|Niemcy]] i [[Austro-Węgry]] [[Akt 5 listopada|aktu 5 listopada 1916 r.]], rozpoczęła działalność [[Tymczasowa Rada Stanu]] (później zastąpiona [[Komisja Przejściowa Tymczasowej Rady Stanu|Komisją Przejściową]]). W jej ramach, w [[styczeń|styczniu]] [[1917]] r. utworzono Wydział Wykonawczy. Jedną z jego komórek był '''Departament Spraw Wewnętrznych''', którym kierował [[Michał Łempicki]]. Głównymi zadaniami departamentu była organizacja administracji terenowej i statystycznej oraz powszechnej służby zdrowia, a także opracowanie przepisów ordynacji wyborczej dla samorządu miejskiego.
 
[[Rada Regencyjna]], po przejęciu kompetencji Komisji Przejściowej Tymczasowej Rady Stanu, powołała [[7 grudnia]] [[1917]] r. [[Rząd Jana Kucharzewskiego]], w którym na czele Departamentu Spraw Wewnętrznych stanął [[Jan Stecki]] w randze ministra. W kolejnych gabinetach i prowizoriach rządowych resortem kierowali ministrowie lub tymczasowi kierownicy.
 
Na podstawie dekretu Rady Regencyjnej z [[3 stycznia]] [[1918]] r. o tymczasowej organizacji władz naczelnych w [[Królestwo Polskie (1916-1918)|Królestwie Polskim]],<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1918|numer=1|pozycja=1}}</ref> departamenty przekształcono w ministerstwa. UtworzonePrzepisy weszły w życie [[1 lutego]] [[1918]] r., zgodnie z nimi utworzone zostało '''Ministerstwo Spraw Wewnętrznych''', któremu podlegały następujące sprawy:
 
* ogólny zarząd krajowy i samorząd lokalny
Linia 12:
* służba zdrowia
* budownictwo i odbudowa kraju
* transport wodny
* koncesjonowanie i zarząd transportu wodnego
* zawiadywaniedrogi dróg lądowych, poczt, telegrafówlądowe i środkówśrodki komunikacji
* poczty i telegrafy
* sprawy naturalizacji państwowej i statystyki ogólnej
* naturalizacja państwowa
* zarząd ubezpieczeń państwowych
* statystyka ogólna
* ubezpieczenia państwowe
* nadzór nad prasą
 
W pierwszej połowie [[1918]] r. została ustalona struktura wewnętrzna M.S.W.MSW, która opierała się na wcześniejszej organizacji Departamentu Spraw Wewnętrznych. Przedstawiała się ona następująco:
 
* '''Sekcja Administracyjna'''
Linia 46 ⟶ 48:
Siedzibą ministerstwa od [[1918]] r. był [[Pałac Zamoyskich w Warszawie (Nowy Świat)|Pałac Zamoyskiego]] przy [[Ulica Nowy Świat w Warszawie|ul. Nowy Świat 69]] w [[Warszawa|Warszawie]]. W tym samym budynku znajdowała się centrala służb policyjnych (pod adresem Nowy Świat 67).
 
Minister Spraw Wewnętrznych był jednym z najważniejszych urzędników administracji rządowej. Jego pozycja w organach władzy państwowej była silna zarówno w okresie demokracji parlamentarnej jak i systemu autorytarnego. O dużej randze politycznej resortu świadczy fakt, że w szczególnie trudnych chwilach dla administracji państwowej,państwa teka ministra była obejmowana przez szefów rządu.
 
W przypadku nieobecności [[Prezes Rady Ministrów|Prezesa Rady Ministrów]], szef M.S.W.MSW stawał się najczęściej jego nieformalnym zastępcą poprzez przejęcie kierowania pracą całego gabinetu. Jego podpis na dokumentach państwowych znajdował się zaraz za podpisem premiera. Ponadto ministerMinister był także zwierzchnikiem administracji ogólnej w terenie, sprawując ogólny nadzór nad działalnością władz administracyjnych III instancji ([[starostawojewoda|starostówwojewodów]]) i III instancji ([[wojewodastarosta|wojewodówstarostów]]). Na przestrzeni dwudziestolecia wchodził on również w skład takich struktur jak: [[Rada Obrony Państwa]], [[Komitet Ekonomiczny Ministrów]], [[Komitet Obrony Rzeczypospolitej]].
 
Biorąc pod uwagę kwestie finansowe, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych z budżetem na poziomie ok. 8 % ogólnych wydatków państwa, ustępowało jedynie [[Ministerstwo Spraw Wojskowych|Ministerstwu Spraw Wojskowych]] oraz [[Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego|Ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego]].
 
=== Organy podległe ===
Oprócz resortu, będącego urzędem pomocniczym, Ministrowi Spraw Wewnętrznych podlegały również następującedwa urzędy strukturycentralne:
 
* '''[[Główny Urząd Statystyczny]]''' – utworzony reskryptem Rady Regencyjnej z [[13 lipca]] [[1918]] r.<ref name="GUS1">{{cytuj stronę |url=http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/POZ_historia_gus_reskrypt.jpg|tytuł=M. P. z 1918 r. Nr 100}}</ref> na bazie Wydziału Statystycznego Sekcji Ogólnej MMSW.S Zgodnie z ustawą z [[21 października]] [[1919]] r.W.,<ref>{{Dziennik początkowoUstaw|rok=1919|numer=85|pozycja=464}}</ref> nadzorowany bezpośrednio przez Radę Ministrów, odpo wejściu w życie ustawy z [[1 czerwca]] [[1923]] r.<ref name="GUS2">{{Dziennik Ustaw|rok=1923|numer=60|pozycja=436}}</ref> podporządkowany resortowi spraw wewnętrznych.
* '''[[Policja Państwowa]]''' – utworzona ustawą z [[24 lipca]] [[1919]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1919|numer=61|pozycja=363}}</ref> w wyniku unifikacji służb policyjnych na terenie całego kraju. Wcześniej ministrowi podlegały: [[Milicja Ludowa]] (utworzona przepisami z [[5 grudnia]] [[1918]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1918|numer=19|pozycja=53}}</ref> i dekretem z [[7 lutego]] [[1919]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1919|numer=14|pozycja=153}}</ref>) oraz [[Policja Komunalna]] (utworzona dekretem z [[9 stycznia]] [[1919]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1919|numer=5|pozycja=98}}</ref>). Autonomiczną jednostką była [[Policja Województwa Śląskiego]] (utworzona rozporządzeniem Wojewody Śląskiego z [[17 czerwca]] [[1922]] r.). W okresie od [[18 kwietnia]] [[1921]] r. do [[28 grudnia]] [[1922]] r. Komenda Główna Policji Państwowej bezpośrednio wchodziła w skład resortu jako departament o specjalnym zakresie działania. AutonomicznąNowelizacja jednostkąprzepisów byłao policji została dokonana na mocy rozporządzenia Prezydenta z [[Policja6 Województwa Śląskiegomarca]] (utworzona [[22 czerwca1928]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1928|numer=28|pozycja=257}}</ref> W [[19221939]] r.) KG PP nadzorowała działalność następujących jednostek terenowych: Komenda m. st. Warszawy, 15 Komend Wojewódzkich, 16 Urzędów Śledczych, 225 Komend Powiatowych, 17 Komend Miejskich, 61 Wydziałów Śledczych, 156 Komisariatów, 2729 Posterunków, 8 Oddziałów Rezerwy.
* '''[[Korpus Ochrony Pogranicza]]''' – utworzony [[12 września]] [[1924]] r., podporządkowany M.S.W. w kwestiach budżetowych i ochrony granicy wschodniej (pozostałe sprawy nadzorowało Ministerstwo Spraw Wojskowych). Wcześniej podobne zadania w ramach resortu spraw wewnętrznych wykonywały: Bataliony Celne (od [[10 września]] [[1921]] r.), Straż Graniczna (od [[9 listopada]] [[1922]] r.), Policja Państwowa (od [[1 lipca]] [[1923]] r.).
* '''[[Straż Graniczna II RP|Straż Graniczna]]''' – utworzona [[22 marca]] [[1928]] r., podporządkowana M.S.W. w kwestiach ochrony granicy północnej, zachodniej i południowej (pozostałe sprawy pozostawały pod kontrolą Ministerstwa Skarbu oraz Ministerstwa Spraw Wojskowych).
 
Szef MSW sprawował także częściowy nadzór nad formacjami zorganizowanymi na zasadach wojskowych:
Inne urzędy i instytucje kontrolowane przez ministerstwo:
 
* '''[[Korpus Ochrony Pogranicza]]''' – utworzony rozkazem Ministra Spraw Wojskowych z [[12 września]] [[1924]] r., podporządkowany M.S.W.MSW w kwestiach budżetowych i ochrony granicy wschodniej (pozostałe sprawy nadzorowałonadzorował MinisterstwoMinister Spraw Wojskowych). Wcześniej podobne zadania w ramach resortu spraw wewnętrznych wykonywały: Bataliony Celne (od [[10 września]] [[1921]] r.), Straż Graniczna (od [[910 listopada]] [[1922]] r.), Policja Państwowa (od [[1 lipca]] [[1923]] r.).
* '''Tymczasowy Wydział Samorządowy we Lwowie''' – utworzony [[30 stycznia]] [[1920]] r., rozwiązany [[16 stycznia]] [[1928]] r.
* '''[[Straż Graniczna II RP|Straż Graniczna]]''' – utworzona rozporządzeniem Prezydenta z [[22 marca]] [[1928]] r.,<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1928|numer=37|pozycja=349}}</ref> podporządkowana M.S.W.MSW w kwestiach ochrony granicy północnej, zachodniej i południowej (pozostałe sprawy pozostawały pod kontroląnadzorem MinisterstwaMinistra Skarbu oraz MinisterstwaMinistra Spraw Wojskowych).
* '''Wojewódzkie Sądy Administracyjne w Poznaniu i Toruniu''' – utworzone [[21 lutego]] [[1920]] r.
* '''Naczelny Nadzwyczajny Komisarz do Walki z Epidemiami''' – powołany [[14 lipca]] [[1920]] r. Od [[18 stycznia]] [[1924]] r. jego zadania wykonywał szef M.S.W. [[21 lutego]] [[1935]] r. urząd komisarza zlikwidowano.
* '''[[Tymczasowy Zarząd Terenów Przyfrontowych i Etapowych]]''' – utworzony [[9 września]] [[1920]] r., rozwiązany [[20 grudnia]] [[1920]] r.
* '''Urząd Spraw Mniejszości na Śląsku''' – utworzony [[3 listopada]] [[1922]] r., rozwiązany [[15 lipca]] [[1937]] r.
* '''Nadzwyczajny Komisarz do Walki z Drożyzną''' – powołany [[1 lutego]] [[1923]] r., urząd zlikwidowano [[30 czerwca]] [[1924]] r.
* '''Państwowy Zakład Higieny''' – utworzony [[10 czerwca]] [[1927]] r. Został przekazany Ministerstwu Pracy i Opieki Społecznej [[21 czerwca]] [[1932]] r.
* '''Państwowe Zakłady Badania Żywności i Przedmiotów Użytku''' – utworzone [[22 marca]] [[1928]] r. Zostały przekazane Ministerstwu Opieki Społecznej [[28 grudnia]] [[1934]] r..
* '''Państwowe Zakłady Przemysłowo-Zbożowe''' – od [[18 czerwca]] [[1928]] r. podporządkowane M.S.W. [[26 czerwca]] [[1936]] r. zostały przekazane Ministerstwu Rolnictwa i Reform Rolnych.
* '''Państwowe Zakłady Wodociągowe na Górnym Śląsku''' – od [[5 lipca]] [[1928]] r. podporządkowane M.S.W.
* '''Przedsiębiorstwo państwowe "Gazeta Administracji i Policji Państwowej"'''
 
Od [[1918]] r. trwał proces stopniowego ujednolicania organizacji władz administracji ogólnej. Ostatecznie zasady te zostały uporządkowane rozporządzeniem Prezydenta z [[19 stycznia]] [[1928]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1928|numer=11|pozycja=86}}</ref> Na jego podstawie w terenie funkcjonowały:
M.S.W. nadzorowało również działalność struktur terenowych. Po ujednoliceniu były to:
 
* '''Wojewódzkie władze administracji ogólnej''' – wojewodowie i Komisarz Rządu m. st. Warszawy mianowani przez Prezydenta, podlegający pod względem personalnym Ministrowi Spraw Wewnętrznych. W [[1939]] r. istniało 17 Urzędów Wojewódzkich, autonomiczną pozycję posiadał Wojewoda Śląski na mocy przepisów [[Statut Organiczny Województwa Śląskiego|Statutu Organicznego Województwa Śląskiego]].
* '''Jednostki samorządu terytorialnego:'''
* '''Powiatowe władze administracji ogólnej''' – starostowie mianowani przez Ministra Spraw Wewnętrznych, podlegający pod względem personalnym wojewodom. W [[1939]] r. istniało 241 Starostw Powiatowych oraz 23 Starostwa Grodzkie w powiatach miejskich.
** Urzędy Wojewódzkie
** Starostwa Powiatowe i Grodzkie
** Zarządy Miejskie i Gmin Wiejskich
 
Inne urzędy i instytucje kontrolowanepodporządkowane przezresortowi ministerstwoto:
* '''Jednostki Komendy Głównej Policji Państwowej:'''
 
** Komendy Wojewódzkie oraz Urzędy Śledcze
* '''Tymczasowy Wydział Samorządowy we Lwowie''' – utworzony ustawą z [[30 stycznia]] [[1920]] r.,<ref>{{Dziennik rozwiązanyUstaw|rok=1920|numer=11|pozycja=61}}</ref> zlikwidowany na podstawie rozporządzenia Prezydenta z [[16 stycznia]] [[1928]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1928|numer=7|pozycja=40}}</ref>
** Komendy Powiatowe i Miejskie oraz Wydziały Śledcze
* '''Wojewódzkie Sądy Administracyjne w Poznaniu i Toruniu''' – utworzone rozporządzeniem [[Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej|Ministra byłej Dzielnicy Pruskiej]] z [[21 lutego]] [[1920]] r.
** Komisariaty i Posterunki
* '''Naczelny Nadzwyczajny Komisarz do Walki z Epidemiami''' – urząd powołany ustawą z [[14 lipca]] [[1920]] r.,<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1920|numer=61|pozycja=388}}</ref> pozostający pod nadzorem Ministra Zdrowia Publicznego, od [[28 stycznia]] [[1924]] r. podporządkowany MSW,<ref name="zdrowie1">{{Dziennik Ustaw|rok=1924|numer=9|pozycja=86}}</ref> zlikwidowany w związku z wejściem w życie ustawy z [[21 lutego]] [[1935]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1935|numer=27|pozycja=198}}</ref>
** Oddziały Rezerwy
* '''[[Tymczasowy Zarząd Terenów Przyfrontowych i Etapowych]]''' – utworzony rozkazem [[Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych|Naczelnego Wodza]] z [[9 września]] [[1920]] r., zlikwidowany na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z [[27 listopada]] [[1920]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1920|numer=115|pozycja=762}}</ref>
* '''Urząd dla Spraw Mniejszości w Katowicach''' – utworzony rozporządzeniem Rady Ministrów z [[3 listopada]] [[1922]] r.,<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1922|numer=98|pozycja=900}}</ref> zlikwidowany zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z [[12 lipca]] [[1937]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1937|numer=52|pozycja=408}}</ref>
* '''Nadzwyczajny Komisarz do Walki z Drożyzną''' – urząd powołany uchwałą Rady Ministrów z [[1 lutego]] [[1923]] r., zlikwidowany uchwałą Rady Ministrów z [[23 czerwca]] [[1924]] r., następnie jego kompetencje przejął Wydział Aprowizacyjny resortu spraw wewnętrznych.
* '''Państwowe Zakłady Wodociągowe na Górnym Śląsku''' – utworzone rozporządzeniem Ministra Robót Publicznych z [[27 lipca]] [[1924]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1924|numer=67|pozycja=654}}</ref> i pozostające pod jego nadzorem, od [[1 lipca]] [[1932]] r. podporządkowane MSW.<ref name="roboty">{{Dziennik Ustaw|rok=1932|numer=51|pozycja=479}}</ref>
* '''[[Państwowy Zakład Higieny]]''' – utworzony rozporządzeniem Prezydenta z [[10 czerwca]] [[1927]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1927|numer=54|pozycja=477}}</ref> w wyniku połączenia w jedną instytucję Państwowego Zakładu Higieny, Państwowego Zakładu Badania Surowic oraz Państwowego Instytutu Farmakologicznego, podlegał resortowi spraw wewnętrznych do [[1 lipca]] [[1932]] r., następnie został włączony do zakresu działania Ministra Pracy i Opieki Społecznej.<ref name="zdrowie2">{{Dziennik Ustaw|rok=1932|numer=52|pozycja=493}}</ref>
* '''Państwowe Zakłady Badania Żywności i Przedmiotów Użytku''' – utworzone rozporządzeniem Prezydenta z [[22 marca]] [[1928]] r.,<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1928|numer=36|pozycja=343}}</ref> podporządkowane MSW do [[1 kwietnia]] [[1935]] r., następnie zostały włączone do Państwowego Zakładu Higieny podlegającego Ministrowi Opieki Społecznej.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1934|numer=110|pozycja=977}}</ref>
* '''Państwowe Zakłady Przemysłowo-Zbożowe''' – utworzone rozporządzeniem Rady Ministrów z [[18 czerwca]] [[1928]] r.,<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1928|numer=68|pozycja=623}}</ref> były nadzorowane przez resort spraw wewnętrznych do [[3 września]] [[1936]] r., następnie przekazano je Ministrowi Rolnictwa i Reform Rolnych.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1936|numer=67|pozycja=489}}</ref>
* '''Przedsiębiorstwo państwowe "Gazeta Administracji i Policji Państwowej"''' – wydawanie publikacji książkowych i czasopism. Głównym pismem resortu była: "Gazeta Policji Państwowej (od [[1919]] r.), "Gazeta Administracji i Policji Państwowej" (od [[1922]] r.), "Gazeta Administracji" (od [[1936]] r.). Inne wydawnictwa to: "Na Posterunku" (od [[1920]] r.), "Przegląd Policyjny" (od [[1936]] r.).
 
=== Najważniejsze zmiany w strukturze i zakresie działania resortu ===
W ciągu całego [[Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce|dwudziestolecia międzywojennego]] Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ulegało wielokrotnym przeobrażeniom i reorganizacjom (było ich około 30). Z zakresu działania resortu, wyposażonego w dosyć szerokie kompetencje, wyłączano kolejne sprawy, które przekazywano innym urzędom w tworzącej się i ciągle ewoluującej administracji państwowej. W początkowych latach działalności z M.S.W.MSW wydzielono: służbę zdrowia ([[415 kwietniamaja]] [[1918]] r.),<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1918|numer=5|pozycja=8}}</ref> statystykę ogólną ([[1319 lipca]] [[1918]] r.),<ref name="GUS1"/> aprowizację ([[252 październikalistopada]] [[1918]] r.),<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1918|numer=14|pozycja=30}}</ref> służbę weterynaryjną ([[3113 grudniastycznia]] [[19181919]] r.),<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1919|numer=5|pozycja=92}}</ref> administrację techniczną ([[16 stycznia]] [[1919]] r.),<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1919|numer=8|pozycja=118}}</ref> poczty, telegrafy i telefony ([[57 lutego]] [[1919]] r.).<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1919|numer=13|pozycja=142}}</ref>
 
Wobec trudnej sytuacji wewnętrznej państwa, zarówno struktura M.S.W.MSW jak i innych resortów kształtowana była w sposób doraźny. Okólnikiem nr 295 z [[20 maja]] [[1919]] r. ministerstwo zostało podzielone na sześć sekcji (ogólna, administracji powiatowej, bezpieczeństwa i obyczajności publicznej, samorządowa, ustawodawczo-opiniodawcza, inspektorat). Kolejny okólnik nr 846 z [[2 stycznia]] [[1920]] r. zredukował liczbę sekcji do czterech (ogólna, administracyjna, bezpieczeństwa publicznego i prasy, samorządowa).
 
==== Statut organizacyjny z [[13 stycznia]] [[1921]] r. ====
Na podstawie rozporządzeniaRozporządzeniem Rady Ministrów z [[28 października]] [[1920]] r. ustalonoustalone zostały zasady organizacji i urzędowania ministerstw. RządNa tej podstawie rząd [[13 stycznia]] [[1921]] r. zatwierdził statut resortu, w którym w miejsce sekcji zostały uworzoneutworzone departamenty. Reforma weszła w życie [[1 kwietnia]] [[1921]] r.
 
* '''Departament Prezydialny'''
Linia 117 ⟶ 114:
** Wydział Mieszkaniowy
 
W następnym okresie nastąpiło wiele przekształceń organizacyjnych. [[28 lipca]] [[1921]] r. sprawy ubezpieczeń państwowych przekazano Ministrowi Skarbu.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1921|numer=64|pozycja=395}}</ref> Po zlikwidowaniu Ministerstwa Aprowizacji jego kompetencje ponownie przeniesiono do MSW [[1 stycznia]] [[1922]] r.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1921|numer=106|pozycja=774}}</ref> Z dniem [[28 kwietnia]] [[1922]] r. zakończyło działalność Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej. W związku z tym jego zadania realizowane były od tej pory przez szefów odpowiednich resortów, w tym Ministra Spraw Wewnętrznych, który przejął właściwe sprawy na terenie [[Województwo poznańskie (II Rzeczpospolita)|województwa poznańskiego]] i [[Województwo pomorskie (II Rzeczpospolita)|pomorskiego]]. [[19 czerwca]] [[1923]] r. MSW podporządkowano Główny Urząd Statystyczny.<ref name="GUS2"/>
==== Statut organizacyjny z [[13 lipca]] [[1923]] r. ====
 
[[23 czerwca]] [[1921]] r. sprawy ubezpieczeń państwowych przekazano Ministerstwu Skarbu. Po zlikwidowaniu Ministerstwa Aprowizacji ([[17 grudnia]] [[1921]] r.), jego kompetencje ponownie przekazano M.S.W. ([[1 stycznia]] [[1922]] r.). Kolejne rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie statutu wprowadzało zmiany w postaci utworzenia wydziałów samodzielnych poza strukturami departamentów.
==== Statut organizacyjny z [[1312 lipca]] [[1923]] r. ====
Kolejne rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie statutu z [[12 lipca]] [[1923]] r. wprowadzało m.in. zmiany w postaci utworzenia wydziałów samodzielnych poza strukturami departamentów.
 
* '''Departament Ogólny'''
Linia 151 ⟶ 150:
 
==== Statut organizacyjny z [[3 marca]] [[1924]] r. ====
[[2819 listopadagrudnia]] [[1923]] r. zostało zlikwidowane Ministerstwo Zdrowia Publicznego., co oznaczało powrót do MSW większości zadań związanych ze służbą zdrowia ([[1828 stycznia]] [[1924]] r. do M.S.W).<ref powróciłaname="zdrowie1"/> większość zadańmodyfikację związanychuwzględniono zew służbąnowym zdrowia.statucie Rozporządzeniemzatwierdzonym rozporządzeniem Rady Ministrów z [[3 marca]] [[1924]] r. Na jego mocy utworzono Generalną Dyrekcję Służby Zdrowia na prawach departamentu.
 
* '''Departament Administracyjny'''
Linia 185 ⟶ 184:
 
==== Statut organizacyjny z [[1 lipca]] [[1926]] r. ====
Po zalegalizowaniu [[Przewrót majowy|zamachu majowego]] dokonano znacznych zmian strukturalnych w resorcie w celu ulepszenia jego funkcjonowania resortu. Zgodnie z rozporządzeniem rządu z [[1 lipca]] [[1926]] r. Sprawamisprawami ogólnymi zajął się Departament Organizacyjny, natomiast Departament Polityczny przejął kompetencje związane z bezpieczeństwem państwa.
 
* '''Departament Organizacyjny'''
Linia 218 ⟶ 217:
** Wydział Statystyczny
 
W nowej sytuacji politycznej sprawę zasad organizacji i urzędowania ministerstw regulowało rozporządzenie Rady Ministrów z [[25 sierpnia]] [[1926]] r. Szczegółowy tryb działania resortu spraw wewnętrznych określał regulamin wprowadzony [[2 stycznia]] [[1930]] r. Od [[6 grudnia]] [[1930]] r. w MSW stale funkcjonowało dwóch podsekretarzy stanu. Jeden z wiceministrów odpowiadał za sprawy polityczno-administracyjne, drugi za sprawy samorządowo-gospodarcze.
==== Statut organizacyjny z [[9 września]] [[1931]] r. ====
 
Od [[6 grudnia]] [[1930]] r. w ministerstwie stale funkcjonowało dwóch podsekretarzy stanu. Jeden z wiceministrów odpowiadał za sprawy polityczno-administracyjne, drugi za sprawy samorządowo-gospodarcze. Obwieszczeniem ministra z [[25 września]] [[1931]] r. ogłoszono kolejną reformę struktury, która dokonywała szeregu zmian wewnętrznych w departamentach.
==== Statut organizacyjny z [[925 września]] [[1931]] r. ====
W ciągu 5 lat w ministerstwie zaszło kilka przekształceń i uzupełnień zatwierdzanych kolejnymi rozporządzeniami rządu. Jednolity tekst statutu organizacyjnego MSW został ogłoszony obwieszczeniem ministra z [[25 września]] [[1931]] r.<ref>{{Monitor Polski|rok=1931|numer=229|pozycja=313}}</ref>
 
* '''Departament Organizacyjny'''
Linia 238 ⟶ 239:
 
* '''Departament Administracyjny'''
** Wydział Praw Stanu Cywilnego i Ruchu Ludności
** Wydział Porządku Publicznego
** Wydział Administracyjny
Linia 247 ⟶ 248:
** Wydział Higieny Społecznej
** Wydział Walki z Chorobami Zakaźnymi
** Wydział Zakładów Leczniczych i Uzdrowisk
** Wydział Farmaceutyczny
** Wydział Statystyczny
Linia 258 ⟶ 259:
 
==== Statut organizacyjny z [[25 czerwca]] [[1932]] r. ====
W związku ze zlikwidowaniem [[21 maja]] [[1932]] r. Ministerstwa Robót Publicznych, do M.S.W.MSW przyłączono dział techniczno-budowlany.<ref name="roboty"/> Z kolei służbę zdrowia przekazanopowierzono Ministrowi Pracy i Opieki Społecznej.<ref name="zdrowie2"/> Obie reformy zostały wprowadzone [[211 czerwcalipca]] [[1932]] r. MinisterstwuTego Opiekisamego Społecznej.dnia Departamentmoc Organizacyjnyobowiązującą przemianowanyuzyskała zostałuchwała naRady GabinetMinistrów Ministra.z Uchwałą[[25 Radyczerwca]] Ministrów[[1932]] wprowadzonor.<ref>{{Monitor Polski|rok=1932|numer=148|pozycja=182}}</ref> nadająca resortowi statut organizacyjny bez określenia wewnętrznego podziału departamentów (w praktyce pozostawiono funkcjonujące dotychczas wydziały). Sprawy dotyczące kierownictwa ministerstwa przejął po Departamencie Organizacyjnym nowo utworzony Gabinet Ministra.
 
* '''Departament Polityczny'''
Linia 276 ⟶ 277:
* '''Biuro Aprowizacyjne'''
 
W drugiej połowie [[lata 30. XX wieku|lat 30.]] resort posiadał względnie stabilną strukturę. Bez poważniejszych zmian funkcjonowała ona aż do wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]], dokonano jedynie przekazania nadzoru nad komunalnymi kasami oszczędnościowymi MinisterstwuMinistrowi Skarbu ([[2429 października]] [[1934]] r),<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1934|numer=95|pozycja=860}}</ref> przekształcenia Głównego Inspektoratu Gabinetu Ministra w samodzielne Biuro Inspekcji (okólnik nr 11 z [[18 lutego]] [[1935]] r.) oraz ponownego wyodrębnienia spraw aprowizacyjnych ([[221 lutegomarca]] [[1938]] r.), które przeszły do Ministerstwazakresu działania Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych.<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1938|numer=13|pozycja=89}}</ref>
 
==== MinisterstwoOrganizacja ministerstwa pod koniec [[lata 30. XX wieku|lat 30.]] ====
W [[luty|lutym]] [[1939]] r. M.S.W.MSW składało się z następujących komórek:
 
* '''Gabinet Ministra'''
Linia 344 ⟶ 345:
 
=== Służby specjalne ===
Równolegle z kształtowaniem się [[wywiad wojskowy|wojskowych organów wywiadowczych]] ([[Oddział II Sztabu Generalnego WP]]), w resorcie spraw wewnętrznych podjęto próbę utworzenia odrębnego pionu cywilnych służb w celu zapewnienia bezpieczeństwa odradzającego się państwa polskiego. W drugiej połowie [[1918]] r. w ministerstwie zorganizowano '''Biuro Wywiadowcze'''. Głównym jego zadaniem było przeciwdziałanie wpływom bolszewickim w społeczeństwie oraz kontrola politycznej działalności mniejszości narodowych. Wobec niewielkiej skuteczności, biuro zostało zrozwiązanerozwiązane w [[marzec|marcu]] [[1919]] r. i zastąpione przez '''Wydział Informacyjny''', który również nie spełnił pokładanych w nim nadziei.
 
WobecW faktuzwiązku z faktem, że funkcje informacyjno-polityczne spełniały także struktury Milicji Ludowej ('''Oddział Wywiadowczy''') oraz Policji Komunalnej ('''Inspektorat Defensywy Politycznej'''), podjęto decyzję o zintegrowaniu i usprawnieniu wszystkich służb wywiadu politycznego. Po ostatecznym uformowaniu się jednolitych organów porządku publicznego, w [[październik|październiku]] [[1919]] r. sprawy bezpieczeństwa wewnętrznego przekazano Policji Państwowej, natomiast polityczny nadzór powierzono Sekcji, a później Departamentowi Bezpieczeństwa Publicznego i Prasy. Nowo powstały '''Inspektorat Defensywy Politycznej KG PP''' zajmował się inwigilacją oraz zwalczaniem organizacji i grup społecznych uznawanych za zagrożenie dla państwa. Od [[listopad|listopada]] [[1920]] r. jednostka funkcjonowała pod nazwą '''Wydział IV D KG PP''', stopniowo rozbudowywano również komórki terenowe (ekspozytury i agentury).
 
[[31 maja]] [[1922]] r. ustalone zostały zasady współpracy z Oddziałem II SG WP. Od tej pory całość zadań związanych z bezpieczeństwem i porządkiem publicznym w kraju przejął resort spraw wewnętrznych. Tajne służby wojskowe skupiły się natomiast na sprawach ściśle związanych z obronnością państwa i armią.
 
W celu zwiększenia kontroli policji politycznej przez organy administracji ogólnej, [[26 kwietnia]] [[1923]] r. dokonano wyłączenia tego pionu ze struktur Policji Państwowej. W jego miejsce powołana została '''Służba Informacyjna'''. W terenie zorganizowano specjalne komórki podlegające wojewodom i starostom (Oddziały i Agentury Informacyjne), natomiast pracę w centrali koordynował Oddział Informacyjny w ramach Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego Departamentu Bezpieczeństwa Publicznego i Prasy. Ponieważ przedsięwzięcie zakończyło się niepowodzeniem, szybko powrócono do poprzednich rozwiązań. [[16 czerwca]] [[1924]] r. utworzono '''Wydział V KG PP (Policja Polityczna)'''. W terenie powstały Okręgowe Urzędy oraz Ekspozytury Policji Politycznej.
 
Ostateczną koncepcję rozdzielenia zadań służby bezpieczeństwa pomiędzy urzędników państwowych i funkcjonariuszy organów porządku publicznego wypracowano po [[Przewrót majowy|zamachu majowym]]. [[14 lipca]] [[1926]] r. pion policji politycznej został oficjalnie rozwiązany. Zadania kontroli sytuacji społeczno-politycznej w kraju powierzono wojewodom i starostom (Wydziały i Referaty Bezpieczeństwa Publicznego, od [[1934]] r. Wydziały i Referaty Społeczno-Polityczne) nadzorowanym przez Departament Polityczny. Sprawy walki z działalnością antypaństwową przejął natomiast '''Wydział IV KG PP (Centrala Służby Śledczej)'''.
 
== Kierownictwo M.S.W.MSW ==
=== Ministrowie Spraw Wewnętrznych ===
* [[Jan Stecki]] ([[7 grudnia]] [[1917]] r. – [[27 lutego]] [[1918]] r.)
Linia 389 ⟶ 390:
* [[Stanisław Ustyanowski]] ([[23 maja]] [[1918]] r. – [[15 lutego]] [[1919]] r.)
* [[Norbert Barlicki]] ([[7 stycznia]] [[1919]] r. – [[17 stycznia]] [[1919]] r.)
* [[Józef Alojzy BeckBek|Józef Beck]] ([[31 stycznia]] [[1919]] r. – [[20 lutego]] [[1920]] r.)
* [[Juliusz Dunikowski]] ([[6 marca]] [[1920]] r. – [[23 października]] [[1922]] r.)
* [[Józef Kuczyński (polityk)|Józef Kuczyński]] ([[6 sierpnia]] [[1920]] r. – [[1 listopada]] [[1921]] r.)
Linia 407 ⟶ 408:
 
== Administracja spraw wewnętrznych podczas II wojny światowej ([[1939]]-[[1945]]) ==
Po [[Kampania wrześniowa|ataku III Rzeszy na Polskę]] władze państwowe zostały zmuszone do ewakuacji urzędów. M.S.W.MSW przestało funkcjonować [[17 września]] [[1939]] r. wraz z internowaniem członków [[Rząd Felicjana Sławoja Składkowskiego|rządu Felicjana Sławoja Składkowskiego]] w [[Królestwo Rumunii|Rumunii]]. Formalnie Rada Ministrów działała aż do chwili utworzenia [[Rząd RP na uchodźstwie|rządu emigracyjnego]] w [[Paryż]]u ([[30 września]] [[1939]] r.).
 
Obowiązki Ministra Spraw Wewnętrznych przejął premier i Naczelny Wódz [[Władysław Sikorski]]. Do czasu ukształtowania się resortu, jego funkcje realizowane były poprzez odpowiednie struktury Prezydium Rady Ministrów. M.S.W.MSW zostało utworzone dopiero [[28 sierpnia]] [[1940]] r., po przeniesieniu rządu do [[Londyn]]u. Kontynuowało ono pracę przedwojennego ministerstwa w znacznie ograniczonym stopniu, najważniejszymi jego zadaniami były: nadzór nad cywilnymi strukturami [[Polskie Państwo Podziemne|podziemia]], zapewnienie łączności z krajem poprzez sieć placówek w [[Europa|Europie]] i na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]] oraz kierowanie [[Akcja Kontynentalna|Akcją Kontynentalną]].
 
Na początku M.S.W.MSW podzielono na trzy obszary działania (sprawy krajowe, polityczne i kulturalno-oświatowe). W następnych latach wydzielono Sekretariat i Kancelarię Ogólną, przy ministerstwie funkcjonował również Fundusz Kultury Narodowej. Ostateczny kształt resort uzyskał w [[grudzień|grudniu]] [[1943]] r., gdy statutem organizacyjnym zatwierdzono jego podział na pięć komórek:
 
* Dział Ogólny
Linia 434 ⟶ 435:
* [[Władysław Banaczyk]] ([[14 lipca]] [[1943]] r. – [[24 listopada]] [[1944]] r.)
* [[Zygmunt Berezowski]] ([[29 listopada]] [[1944]] r. – [[2 lipca]] [[1947]] r.)
 
{{Przypisy|2}}
 
== Bibliografia ==