Akrokantozaur: Różnice pomiędzy wersjami

{{Medal}}

{{Zwierzę infobox

| infragromada = [[archozauromorfy]]

| nadrodzina = [[allozauroidy]]

}}

'''Akrokantozaur''' (''Acrocanthosaurus'') – [[rodzaj (biologia)|rodzaj]] [[teropody|teropoda]] z nadrodziny [[allozauroidy|allozauroidów]] (Allosauroidea) żyjącego na obecnych terenach [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]] w połowie okresu [[kreda (okres)|kredowego]], około 125–100 milionów lat temu. Jak większość znanych rodzajów [[dinozaury|dinozaurów]], ''Acrocanthosaurus'' jest [[takson monotypowy|taksonem monotypowym]], czyli obejmującym jeden [[gatunek (biologia)|gatunek]] – ''Acrocanthosaurus atokensis''. Jego skamieniałości odnajdowano głównie w stanach [[Oklahoma]] i [[Teksas]] w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]], jednak [[zęby]] przypisywane akrokantozaurowi znaleziono również w położonym dalej na wschód stanie [[Maryland]].

Odkryte dotąd skamieniałości wyjaśniły wiele szczegółów anatomicznych akrokantozaura, pozwalając na specjalistyczne badania struktury jego [[kresomózgowie|mózgu]] oraz funkcji kończyn przednich. Jego pokrewieństwo [[ewolucja|ewolucyjne]] pozostaje jednak przedmiotem debat – obecnie większość naukowców zalicza go do rodziny [[karcharodontozaury|karcharodontozaurów]] (Carcharodontosauridae), jednak niektórzy sugerowali jego przynależność do [[allozaury|allozaurów]] (Allosauridae). ''Acrocanthosaurus'' był największym teropodem w swoim [[ekosystem]]ie i prawdopodobnie dominującym drapieżnikiem polującym na duże [[zauropody]] i [[ornitopody]].

 

[[Plik:Acrocanthosaurus size comparison.svg|thumb|left|Porównanie wielkości akrokantozaura i człowieka]]

[[Plik:Acrocanthosaurus head BW.jpg|thumb|left|Głowa akrokantozaura]]

 

 

Najbardziej charakterystyczną cechą akrokantozaura był rząd wysokich wyrostków kolczystych kręgów [[kręgosłup]]a, ciągnący się od szyi przez grzbiet i biodra aż po ogon. Wyrostki te mogły być dwuipółkrotnie dłuższe od trzonu kręgu<ref name=StovallLangston>{{Cytuj pismo |nazwisko=Stovall |imię=J. Willis |nazwisko2=Langston |imię2=Wann |rok=1950 |tytuł=</em>Acrocanthosaurus atokensis<em>, a new genus and species of Lower Cretaceous Theropoda from Oklahoma |czasopismo=American Midland Naturalist |wolumin=43 |strony=696–728 |doi=10.2307/2421859 |język=en}}</ref>. Niektóre inne dinozaury również miały podobnie wydłużone wyrostki kręgów, czasami znacznie bardziej niż ''Acrocanthosaurus''. U bliżej niespokrewnionego z nim [[spinozaur]]a wyrostki kolczyste osiągały niemal dwa metry wysokości – jedenastokrotnie więcej niż trzon kręgu<ref name=MolnarKurzanovDong>{{Cytuj książkę |nazwisko r=Molnar |imię r=Ralph E. |nazwisko2 r=Kurzanov |imię2 r=Sergei M. |autor3 r=[[Dong Zhiming]] |rok=1990 |rozdział=Carnosauria |nazwisko=Weishampel |imię=David B. |nazwisko2=Dodson |imię2=Peter |nazwisko3=Osmólska (red.) |imię3=Halszka |tytuł=The Dinosauria |wydanie=pierwsze |miejsce=Berkeley |wydawca=University of California Press |strony=169–209 |isbn=0-520-06727-4}}</ref>. Niższe kolce u akrokantozaura nie służyły raczej jako wsparcie dla skórzastego żagla, jak u spinozaura, lecz jako miejsca przyczepu silnych mięśni; podobnie jak u współczesnych [[ssaki|ssaków]] – [[żubr]]ów i [[bizon]]ów – tworzyły wysoki garb ciągnący się wzdłuż grzbietu<ref name=StovallLangston/>. Funkcja wyrostków kolczystych pozostaje nieznana – mogły one być wykorzystywane do komunikowania się, jako miejsce odkładania zapasów [[tłuszcze|tłuszczów]] lub do kontrolowania ciepłoty ciała. Wszystkie kręgi szyjne i grzbietowe cechowały się dużymi wgłębieniami (pleurocelami) po bokach, podczas gdy kręgi ogonowe mniejszymi. Cecha ta bardziej upodabnia akrokantozaura do karcharodontozaurydów niż allozaura<ref name=Harris>{{Cytuj pismo |nazwisko=Harris |imię=Jerald D. |rok=1998 |tytuł=A reanalysis of </em>Acrocanthosaurus atokensis<em>, its phylogenetic status, and paleobiological implications, based on a new specimen from Texas |czasopismo=New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin |wolumin=13 |strony=1–75 |język=en}}</ref>.

== Historia odkryć i nazwa ==

[[Plik:Acrocanthosaurusskeleton.jpg|thumb|Szkielet akrokantozaura (NCSM 14345) w North Carolina Museum of Natural Science]]

 

[[Holotyp]] i [[paratyp]] ([[Sam Noble Oklahoma Museum of Natural History|OMNH]] 10146 i OMNH 10147), opisane w 1950, zawierają dwa niekompletne szkielety i fragment czaszki z formacji Antlers w Oklahomie<ref name=StovallLangston/>. Dwa znacznie bardziej kompletne okazy zostały opisane w latach 90. Pierwszy z nich ([[Southern Methodist University|SMU]] 74646) to fragmentaryczny szkielet nieobejmujący większości czaszki, wydobyty z formacji Twin Mountains w Teksasie, obecnie znajdujący się w [[Fort Worth Museum of Science and History]]<ref name=Harris/>. Jeszcze bardziej kompletny okaz ([[North Carolina Museum of Natural Sciences|NCSM]] 14345, o przydomku „Fran”) został odkryty w formacji Antlers przez prywatnych kolekcjonerów, wypreparowany przez Black Hills Institute w [[Dakota Południowa|Dakocie Południowej]], a obecnie przechowuje się go w North Carolina Museum of Natural Sciences w [[Raleigh (Karolina Północna)|Raleigh]]. Jest to największy znany szkielet akrokantozaura i jedyny zawierający kompletną czaszkę i kończyny przednie. Fragmenty szkieletu OMNH 10147 są niemal tej samej wielkości, co odpowiadające im kości NCSM 14345. Oznacza to, że zwierzęta te były podobnych rozmiarów, podczas gdy holotyp i SMU 74646 są znacznie mniejsze<ref name=CurrieCarpenter/>.

 

 

== Paleobiologia ==

 

== Paleoekologia ==

 

[[Plik:Acrocantosaurus4.jpg|thumb|Para akrokantozaurów]]

 

{{Przypisy|2}}