Powstanie kwietniowe: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:April Uprising 1876small8ur.jpg|right|thumb|350px|Obszary objęte powstaniami kwietniowym i [[powstanie starozagorskie|starozagorskim]]. Przedstawione granice Bułgarii były przedmiotem obrad [[konferencja w Konstantynopolu|konferencji w Konstantynopolu]] w 1877 roku.]]

'''Powstanie kwietniowe''' ([[język bułgarski|bułg.]] Априлско въстание) – największe [[Powstanie|powstanie narodowe]] [[Bułgaria|Bułgarów]] przeciwko [[Imperium osmańskie]]mu ([[Turcja|Turcji]]). Za datę rozpoczęcia powstania przyjmuje się [[20 kwietnia]] [[1876]] roku, kiedy to wybuchły walki w [[Kopriwsztica|Kopriwszticy]]. Data ta odnosi się do [[Kalendarz juliański|kalendarza juliańskiego]] obowiązującego w Bułgarii do [[1916]] roku. Według używanego obecnie [[Kalendarz gregoriański|kalendarza gregoriańskiego]] powstanie wybuchło [[2 maja]] 1876 roku.

Od [[1396]] roku Bułgaria była częścią państwa osmańskiego. Z powodu uciążliwych represji stosowanych przez Turków wobec ludności bułgarskiej polegających m.in. na przymusowym nawracaniu z [[prawosławie|prawosławia]] na [[islam]], wcielaniu chłopców do [[Janczarzy|oddziałów janczarskich]] itd., utrzymywała się silna niechęć tej ostatniej do zwierzchnictwa osmańskiego. Od roku [[1828]] Turcja przeżywała zewnętrzny i wewnętrzny kryzys, który nasilił się w połowie lat 70. [[XIX wiek]]u. Z uwagi na wizję [[bankructwoUpadłość|bankructwa]] państwa, w [[1875]] roku zwiększono podatki od ludności niemuzułmańskiej, co było jedną z przyczyn powstań w [[powstanie w Hercegowinie|Hercegowinie]] oraz [[powstanie starozagorskie|Starej Zagorze]]. Kłopoty Turcji ze stłumieniem tego pierwszego utwierdziły Bułgarów w przekonaniu o możliwości zbrojnego wywalczenia niepodległości. Szczególną rolę w rozbudzeniu aspiracji niepodległościowych Bułgarów odegrał [[Wasyl Lewski]].

W listopadzie [[1875]] roku doszło do zebrania aktywistów Bułgarskiego Centralnego Komitetu Powstańczego w [[Giurgiu]]. Podczas spotkania zdecydowano o utworzeniu na terenie Bułgarii pięciu okręgów (komitetów) powstańczych:

* w [[Welkie Tyrnowo|Wielkim Tyrnowie]] (pod przewodnictwem "apostołów" (agitatorów) Stefana Stambołowa, Georgiego Izmirliewa, Christy Karamnikowa, Christy Iwanowa Golemija i innych),

W toku przygotowań do powstania zaniechano rozwijania komitetu w Sofii z powodu bardzo trudnej sytuacji jego członków, a także przeniesiono IV okręg z Płowdiwu do [[Panagjuriszte]].

Po ogłoszeniu powstania, w Panagjuriszte ('''IV okręg powstańczy''') sformowano Radę Wojskową (nazywaną także Rządem Tymczasowym), na czele której stanął [[Paweł Bobekow]]. Okręg podzielono na dwa rejony: wschodni (obejmujący Kopriwszticę, [[Klisura|Klisurę]] oraz [[Karłowo (Bułgaria)|Karłowo]]), do którego skierowali się powstańcy (zgrupowani w tzw. [[czeta|czetę]]) pod przywództwem Panajota Wołowa i Georgiego Ikonomowa oraz zachodni (wsie Oboriszte, Poibrene, Bania i inne), w którym walczył Georgi Benkowski dowodzący oddziałem konnym. Inna czeta, pod przywództwem Orczy Wojwody, działała w okolicach [[Strełcza|Strełczy]]. [[22 kwietnia]] w Panagjuriszte ogłoszono niepodległość i uroczyście poświęcono sztandar uszyty przez [[Rajna Kniaginia|Rajnę Kniaginię]].

W odpowiedzi na powstanie Turcy skierowali do walki regularną armię liczącą około 10 000tys. żołnierzy i wyposażoną w [[artyleria|artylerię]] oraz nieregularne wojska, które tworzyli tzw. [[baszybuzucy]], w sile 80 000tys. Powstańców, w większości słabo uzbrojonych, było zaledwie 88–10 000 - 10 000tys. Już [[26 kwietnia]] padła Klisura, zaatakowana przez dwutysięczną armię Tosuna Beja. Obóz powstańczy na wzgórzu Eledżik, zaatakowany przez wojska Hasana Paszy, bronił się zaciekle do [[1 maja]]. Po zdobyciu obozu Turcy zamordowali zgromadzonych w nim Bułgarów, włącznie z kobietami i dziećmi. [[30 kwietnia]] Hafyz Pasza zajął Panagjuriszte, które następnie zostało podpalone. Kopriwsztica uniknęła tego samego losu dzięki zapłaceniu ogromnego okupu. [[2 maja]] wojska Reszida Paszy zajęły miasto [[Perusztica]], [[4 maja]] Ahmed Barutanlijata dowodzący dziesięciotysięczną armią zdobył miasto [[Batak (Bułgaria)|Batak]], po czym wymordował jego mieszkańców, którzy schronili się w [[cerkiew (budynek)|cerkwi]]. [[Bracigowo]] upadło [[7 maja]], kiedy dotarła tam regularna armia Hasana Paszy.

W '''pozostałych okręgach''' powstanie wybuchło w znacznie mniejszej skali i było prowadzone przez oddzielne, zwykle kilkudziesięcioosobowe czety. Wybuch powstania w '''I okręgu''' znacznie utrudniły masowe aresztowania członków komitetu powstańczego. 26 kwietnia do aresztu trafili Georgi Izmirliew i Iwan Panow, którzy zostali później straceni przez powieszenie. W tej sytuacji Stefan Stambołow zdecydował o rozpoczęciu powstania, ale nie stanął na jego czele. Brak jednolitego dowództwa spowodował, że walki w okręgu miały charakter lokalny. [[29 kwietnia]] we wsi Musina [[pop (kapłan)|pop]] Hariton z pomocą [[Baczo Kiro|Baczy Kiry]] i Christy Karamnikowa sformował czetę liczącą ponad 200 osób, z którą dotarł do [[Drianowski monaster|Drianowskiego]] [[monaster]]u. Monaster został wkrótce okrążony przez dziesięciotysięczną armię turecką pod przywództwem Fazły Paszy. Po dziewięciu dniach, nocą 7 maja, powstańcy podjęli próbę przedarcia się przez oblężenie, jednak większość z nich zginęła. Podobny los spotkał i inne oddziały powstańców, wśród nich i czetę [[Christo Botew|Christa Botewa]], jednego z najsłynniejszych bułgarskich poetów, który zginął od kuli w górach [[Stara Płanina]].

Powstanie zostało brutalnie spacyfikowane przez wojska osmańskie. Choć dokładna liczba zabitych (zarówno uczestników walk jak i [[cywil]]nych ofiar represji) nie jest znana, powszechnie przypuszcza się, że przekracza ona 12 000 tys.<ref> Robert Seton-Watson, ''Disraeli, Gladstone and the Eastern Question: a study in diplomacy and party politics'', (London: Macmillan, 1935), str. 58 </ref>, jakkolwiek niektórzy badacze uważają, że było ich około 3 000 tys.<ref> Richard Millman, "The Bulgarian Massacres Reconsidered," w ''The Slavonic and East European Review'', Vol. 58, No. 2, (April, 1980), str. 230 </ref>. Około 80 wsi i miast zostało spalonych, zaś 200 splądrowanych. Największe prześladowania dotknęły obszar północnych [[Rodopy|Rodopów]]. Kilka tysięcy mieszkańców Bataka zostało zabitych przez nieregularnych żołnierzy osmańskich, w większości wywodzących się z [[Pomacy|Pomaków]]. Okrucieństwa dokonane przez Turków zostały opisane przez zagranicznych dziennikarzy, którzy przybyli na tereny Bułgarii po powstaniu <ref> J. A. MacGahan on Turkish Atrocities in Bulgaria. The London Daily News (August 22, 1876) </ref>. Ich relacje odbiły się szerokim echem w Europie. Wielu polityków (np. [[William Ewart Gladstone]]), uczonych (np. [[Charles Darwin|Karol Darwin]]), pisarzy (np. [[Oscar Wilde]] i [[Victor Hugo|Wiktor Hugo]]) i rewolucjonistów (np. [[Giuseppe Garibaldi]]) publicznie wyraziło swoje oburzenie z powodu brutalnych represji tureckich względem ludności bułgarskiej.

Choć powstanie zakończyło się klęską Bułgarów, przyciągnęło uwagę mocarstw europejskich na położenie narodów [[Bałkany|bałkańskich]] okupowanych przez Turcję. W roku [[1877]] w [[Stambuł|Konstantynopolu]] odbyła się [[konferencja w Konstantynopolu|konferencja]], z udziałem Turcji, [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]], [[Królestwo Prus|Prus]], [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]], [[Francja|Francji]], [[Włochy|Włoch]] i [[Rosja|Rosji]], na której usiłowano m.in. uzgodnić nadanie Bułgarii autonomii. Sprzeciw Turcji doprowadził do wybuchu [[X wojna rosyjsko-turecka|wojny rosyjsko-tureckiej]] w [[1877]] roku, w efekcie której Bułgaria odzyskała niepodległość.