[[Plik:Tugra Mahmuds II.gif| framethumb|200px|Animacja przedstawiająca powstawanie tradycyjnej tugry [[Mahmud II|Mahmuda II]]. (''Mahmud chan syn Abdülhamida zawsze zwycięski'' .)]] ▼{{próżne wyrażenia}}
[[Plik:Kufi script (E style)Morocco - Qur'anicOrnament verses3.jpg|thumb|Wersy200px|Pismo [[Koran]]uarabskie wjako piśmieelement zdobniczy w kufickimarchitekturze]]
'''Kaligrafia arabska''' ('''خط عربي''' ''chatt arabi'') – [[kaligrafia|zdobnictwo]] oparte na [[alfabet arabski|piśmie arabskim]]. Dla [[islam|religii muzułmańskiej]] pismo ma szczególne znaczenie, ponieważ dzięki niemu przekazuje się treść [[Koran]]u. Stanowi jedną z ważniejszych gałęzi [[sztuki piękne|sztuk pięknych]] w świecie muzułmańskim. ▼
▲'''Kaligrafia arabska''' ('''خط عربي''' ''chatt arabi'') – [[kaligrafia|zdobnictwo]] oparte na [[alfabet arabski|piśmie arabskim]] . Dla [[islam|religii muzułmańskiej]] pismo ma szczególne znaczenie, ponieważ dzięki niemu przekazuje się treść [[Koran]]u. Stanowi jednąjedna z ważniejszych gałęzi [[ sztuki piękneSztuka|sztuk pięknych]] w świecie muzułmańskim.
Początkowo pismo arabskie istniało w dwóch formach.
NatomiastW [[X wiek]]u [[wezyr]] [[Abbasydzi|abbasydzki]] Ibn Mukla ([[886]]-[[940]]) opracował proporcje pisma arabskiego kancelaryjnego [[naschi]], z którego rozwinęły się liczne odmiany pisma o okrągłych kształtach. Do rozwoju pism opierających się na ''naschi'' przyczynił się Dżakuta al-Mustasimil ([[1221]]-[[1298]]), sekretarz [[kalif]]a abbasydzkiego. Drugą odmianą pisma arabskiego było pismo monumentalne [[maszk]], które przekształciło się w [[VIII wiek]]u za sprawą kaligrafów z [[al-Kufa|Kufy]] w odmianę o kwadratowym zarysie , silnie zgeometryzowaną, którą tradycyjne nazywano '''([[pismo kufickie |pismem kufickim]] ''', (''dukt kufi''). Zgodnie z tradycją rezerwowano je dla celów religijnych , (jednakżechociaż od [[XII wiek]]u coraz częściej w Koranie pojawiały się także inne rodzaje pisma ). ''Kufi''Pismo początkowokufickie (VIII-Xz w.) używano w rękopisach, a następnieczasem zaczęło się ono pojawiać jako ornament w architekturze (do [[XIV wiek |XIV]] w.u) oraz na naczyniach i tkaninach. Około [[X wiek]]u wykształciło się tak zwane ''kwieciste kufi'', w którym puste przestrzenie między prostymi liniami liter wypełniano motywem liściastym. Od [[XI wiek]]u upowszechniło się ''kufi splecione'', w którym litery splatały się ze sobą. W [[XIII wiek]]u pojawiło się tzw. ''kufi mówiące'' – z motywami ludzkich i smoczych głów na zakończeniach liter. Dzieła naukowe i literackie oprócz kaligrafii zdobiły [[Miniatura (malarstwo)|miniatury]], często napis także napis stanowił ilustrację dzięki odpowiedniemu ułożeniu wersów i liter. ▼Pierwsza to pismo monumentalne, służące do zapisu Koranu – '''maszk''', które powstało w [[VII wiek]]u. Druga to pismo kancelaryjne.
Wynalzaskiem osmańskich kaligrafów była także [[tugra]] (emblemat władcy), która pojawiała się na [[firman]]ach, monetach, [[jarłyk]]ach, pomnikach itp. Na tugrę składało się imię [[sułtan]]a, imię jego ojca, tytuł [[chan (władca)|chana]] oraz formuła ''al-muzzafar da'im'' ([[język arabski|arab.]]: ''zawsze zwycięski'').
W [[X wiek]]u [[wezyr]] [[Abbasydzi|abbasydzki]] Ibn Mukla ([[886]]-[[940]]) opracował proporcje pisma arabskiego kancelaryjnego (oparte na proporcjach koła i kwadratu wytyczanych trzcinką i cyrklem) i wprowadził w ten sposób nową jego odmianę: '''naschi''' – pismo do kopiowania, które w [[XVIII wiek]]u stosowano nawet w [[epigrafika|epigrafice]] (charakteryzuje się ono m.in. rozciągnięciem liter w poziomie). Z niego rozwinęły się liczne inne odmiany pisma o okrągłych kształtach, przede wszystkim '''suls''' (''thulth'', dosłownie "jedna trzecia"), używany głównie w kancelariach, charakteryzujący się mocnym wydłużeniem liter; w okresie panowania dynastii [[Safawidzi|Safawidów]] w [[Iran]]ie często pojawiał się w inskrypcjach zdobiących budowle sakralne), '''muhakkak''' (zbliżony do ''suls'', częstszy w zachodniej części świata muzułmańskiego), '''rihani''' (''rajhani''; „drobniejsza” wersja ''muhakkak'') oraz '''ruka''' (''rika''; „drobniejsza” wersja ''talik''). Do rozwoju duktów opierających się na ''naschi'' przyczynił się Dżakuta al-Mustasimil ([[1221]]-[[1298]]), sekretarz [[kalif]]a abbasydzkiego, uznawany za największego kaligrafa swoich czasów.
Kaligrafia często stanowi jeden z elementów zdobniczych architektury. Do najważniejszych przykładów tego rodzaju sztuki należy wykonany w [[stiuk]]u, sześciometrowy [[mihrab]] w sali zimowej w Meczecie Piątkowym w [[Isfahan (miasto)|Isfahanie]], który stworzony został w [[1310]] roku przez Hajdar, ucznia Dżakuta al-Mustasimila.
▲Natomiast pismo monumentalne przekształciło się w [[VIII wiek]]u za sprawą kaligrafów z [[al-Kufa|Kufy]] w odmianę o kwadratowym zarysie, silnie zgeometryzowaną, którą tradycyjne nazywano '''[[pismo kufickie|pismem kufickim]]''' (''dukt kufi''). Zgodnie z tradycją rezerwowano je dla celów religijnych (jednakże od [[XII wiek]]u coraz częściej w Koranie pojawiały się także inne rodzaje pisma). ''Kufi'' początkowo (VIII-X w.) używano w rękopisach, a następnie zaczęło się ono pojawiać jako ornament w architekturze (do [[XIV wiek|XIV]] w.) oraz na naczyniach i tkaninach. Około [[X wiek]]u wykształciło się tak zwane ''kwieciste kufi'', w którym puste przestrzenie między prostymi liniami liter wypełniano motywem liściastym. Od [[XI wiek]]u upowszechniło się ''kufi splecione'', w którym litery splatały się ze sobą. W [[XIII wiek]]u pojawiło się tzw. ''kufi mówiące'' – z motywami ludzkich i smoczych głów na zakończeniach liter.
W [[Maghreb]]ie utrzymała się tylko jedna odmiana pisma, wywodząca się z form kwadratowych – tzw. '''[[pismo maghrebskie]]''' (''magribi'' lub ''kairawani''). Rozpowszechniło się w [[Afryka|Afryce]] i [[Hiszpania|Hiszpanii]] (w [[XII wiek|XII]]-[[XVII wiek]]u w Koranach andaluzyjskich).
Wspaniałe formy kaligrafii powstały w [[Iran]]ie i [[imperium osmańskie|imperium osmańskim]]. W Iranie powstało m.in. pismo '''talik''' („zwisające”), którego od [[XII wiek]]u używano w [[Liryka|poezji]], a także na [[ceramika|ceramice]]. Pod koniec [[XIV wiek]]u kaligraf i miniaturzysta Ali z [[Tabriz]]u wprowadził pewne modyfikacje w tym piśmie, tworząc '''[[nasta'liq]]''' – dukt, który rozpowszechnił się w [[Turcja|Turcji]] i [[Indie|Indiach]]. ''Nastalik'' stał się niezwykle popularny w rękopisach poetyckich; bardzo często linie w tym dukcie umieszczano na kartach rękopisów w ukośnym układzie. Jednym z najsławniejszych mistrzów tego duktu był żyjący na przełomie [[XVI wiek|XVI]] i [[XVII wiek]]u [[Mir Imad]].
Turcy natomiast stworzyli na początku [[XVI wiek]]u pismo '''[[diwani]]''' (kancelaryjne) oraz na podstawie duktu ''nasta'likq' w [[XVII wiek]]u '''[[szekaste]]''' („łamane”). ''Szekaste'' charakteryzuje się mocnym ściśnięciem liter przy jednoczesnym przesadnym wręcz zaznaczeniu ich łuków, przez co pismo to jest czytelne tylko dla wyjątkowo wprawionego czytelnika.
▲[[Plik:Tugra Mahmuds II.gif|frame|Animacja przedstawiająca powstawanie tradycyjnej tugry [[Mahmud II|Mahmuda II]]. ''Mahmud chan syn Abdülhamida zawsze zwycięski''.]]
Najbardziej charakterystyczną i najsłynniejszą innowacją wprowadzoną przez osmańskich kaligrafów była '''[[tugra]]''' - emblemat władcy, który otwierał każdy '''firman''' (uroczysty, bogato zdobiony dokument z rozkazem muzułmańskiego władcy), a także pojawiał się na monetach, '''jarłykach''' (dekrety władców tureckich wykonywane na specjalnym papierze, zdobione złoceniami i znakami wodnymi), pomnikach itp. Na ''tugrę'' składało się imię [[sułtan]]a, zapisane w niezwykle skomplikowany i piękny sposób, imię jego ojca, tytuł [[chan (władca)|chan]] oraz formuła ''al-muzzafar da'im'' ([[język arabski|arab.]]: ''zawsze zwycięski'').
Inne popularne odmiany pisma arabskiego: ''farisi'', ''diwani dżali''.
Dzieła naukowe i literackie oprócz kaligrafii zdobiły [[malarstwo miniaturowe|miniatury]]. Zdarzało się także, iż kaligraf komponował zapis w taki sposób, aby sam dla siebie stanowił ilustrację - układając linijki i litery np. w kształt zwierzęcia, o którym opowiadał kopiowany tekst.
[[Plik:Jali.png|thumb|200px|''Dukt diwani dżali'']]
[[Plik:Morocco - Ornament 3.jpg|thumb|300px|[[Maroko]]: arabeska]]
Kaligrafia często stanowi jeden z elementów zdobniczych architektury. Jednym z piękniejszych tego przykładów jest wykonany w [[stiuk]]u, sześciometrowy [[mihrab]] w sali zimowej w Meczecie Piątkowym w [[Isfahan (miasto)|Isfahanie]], który powstał w [[1310]] roku. Autorem tego dzieła, wykonanego w siedmiu różnych duktach (przeplatających się z motywami roślinnymi) jest jeden z najsłynniejszych kaligrafów okresu [[Ilchanidzi|ilchanidzkiego]]: Hajdar (uczeń Dżakuta al-Mustasimila). Z kolei jednym z ważniejszych kaligrafów okresu [[Timurydzi|timurydzkiego]] był Dża’far, który wprowadził między innymi bardzo popularną później innowację: zapis tekstu w tzw. „chmurkach”.
Do tej pory w krajach muzułmańskich sztuka kaligrafii jest wysoce ceniona, a jej mistrzów powszechnie się poważa.
=== Zobacz też ===
* [[alfabet arabski]], [[język arabski]], [[język perski]], [[język turecki]].
=== Linki zewnętrzne ===
| 