Wikipedia

Ulica św. Jana w Katowicach: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m →‎Opis: źródła/przypisy
m źródła/przypisy
Linia 27:
[[Plik:Katowice - St John monument.jpg|thumb|right|podpis pod figurą św. Jana]]
[[Plik:Katowice - kamienica przy Jana i Staromiejskiej.jpg|thumb|right|kamienica narożna (ul. św. Jana 6, u zbiegu z [[Ulica Staromiejska w Katowicach|ulicą Staromiejską]] 1)]]
'''Ulica Świętego Jana w Katowicach''' (do 1922<ref name="lol">J. Lipońska-Sajdak, ''Katowice wczoraj. Kattowiz gestern'', Gliwice 1995, s. 5.</ref> i w latach 1939−1945<ref>[http://www.grytzka-genealogie.de/images/plan_katt_1942.jpg Plan Katowic z 1942 roku] www.grytzka-genealogie.de [dostęp 2011-05-2730]</ref> ''Johannesstraße''<ref name="Deutsch">{{cytuj stronę| url = http://www.grytzka-genealogie.de/home_kattowitz.htm| tytuł = Alle Straßen bzw. Straßennamen von Kattowitz Deutsch – Polnisch| data dostępu = 2011-05-2730| autor = | język =de | opublikowany = www.grytzka-genealogie.de}}</ref>, w czasach [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]] ''15 Grudnia'') − jedna z ulic w katowickiej [[Dzielnice Katowic|dzielnicy]] [[Śródmieście (Katowice)|Śródmieście]]. Ulica rozpoczyna swój bieg od [[Rynek w Katowicach|Rynku]]. Następnie krzyżuje się z [[Ulica Staromiejska w Katowicach|ulicą Staromiejską]] i [[Ulica Dworcowa w Katowicach|ulicą Dworcową]]. Za wiaduktem kolejowym kończy bieg przy skrzyżowaniu z [[Ulica Tadeusza Kościuszki w Katowicach|ulicą Tadeusza Kościuszki]], [[Ulica Jana Kochanowskiego w Katowicach|ulicą Jana Kochanowskiego]] i [[Ulica Wojewódzka w Katowicach|ulicą Wojewódzką]].
 
== Historia ==
W drugiej połowie wieku XVI w pobliżu dawnego stawu kuźniczego, na rogu dzisiejszego [[Rynek w Katowicach|Rynku]] i ul. św. Jana, znajdował się lokalny węzeł komunikacyjny. W tym miejscu spotykały się szlaki w czterech kierunkach: na południowy wschód prowadziła droga do [[Mikołów|Mikołowa]] − obecnie [[Ulica Młyńska w Katowicach|ulica Młyńska]] i [[Ulica Mikołowska w Katowicach|ulica Mikołowska]], na południe droga do [[Brynów|Brynowa]] − obecnie ul. św. Jana, [[Ulica Jana Kochanowskiego w Katowicach|ul. Jana Kochanowskiego]] i [[Ulica Wita Stwosza w Katowicach|ul. Wita Stwosza]], na wchód − droga do [[Szopienice|Szopienic]] i [[Mysłowice|Mysłowic]] ([[Ulica Warszawska w Katowicach|ul. Warszawska]]), a na północ droga do północnej części centrum Bogucic (obok kościoła − [[Ulica Katowicka w Katowicach|ul. Katowicka]]) i dalej do [[Dąbrówka Mała|Dąbrówki Małej]]<ref name="Lokalny">{{cytuj stronę|url=http://bip.um.katowice.pl/dokumenty/2007/11/21/5-17-324-07-z.pdf|tytuł=''Lokalny Program rewitalizacji miasta Katowice na lata 2007−2013''|autor= Urząd Miasta Katowice|data dostępu= 2011-05-2730|język=pl|opublikowany = www.bip.um.katowice.pl}}</ref>.
 
Nazwa ulicy pochodzi od figury Świętego Jana, którą wzniesiono przy drodze i poświęcono 11 lipca 1816. W 1875 figurę rozbudowano i przeniesiono na prywatną posesję w [[Brynów|Brynowie]]. W 1999 u wlotu ulicy do Rynku ustawiono replikę figury, wykonaną przez Mirosława i Jacka Kicińskich<ref name="dziewiecosiem"/>.
 
W latach 60. XIX wieku w Katowicach powstały pierwsze kanały. Odprowadzały one nieczystości z zabudowań dworskich. Kanały biegły miedzy innymi od skrzyżowania ''Querstraße'' (dziś − ul. Staromiejska) z ulicą ''Johanesstraße'' (dziś − ul. św. Jana), następnie obok [[Ulica Pocztowa w Katowicach|ulicy Pocztowej]]. Nieczystości wpadały do stawu hutniczego [[Huta Marta|Huty Marta]] (powstał z rozlewiska rzeki [[Rawa (rzeka)|Rawy]] − obecnie nie istnieje)<ref>{{cytuj stronę| url = http://katowice.naszemiasto.pl/twoja_woda/specjalna_artykul/644040.html| tytuł = Historia zatoczyła koło, czyli jak wodociągi powróciły w ręce miasta| data dostępu = 2011-05-2730| autor = | język =pl | opublikowany = www.naszemiasto.pl}}</ref>. W latach 70. XIX wieku istniało przedłużenie ulicy, będące przejazdem przez tory kolejowe. Przejazd kolejowy nie był wystarczający dla rozwijającego się ruchu w kierunku szlaków wylotowych z miasta. W 1882 ukończono bezkolizyjny wiadukt kolejowy nad ulicą Świętego Jana<ref>''Katowice 1865–1945. Zarys rozwoju miasta.'' Red. J. Szaflarski, Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, Wydawnictwo "Śląsk", Katowice 1978, s. 104.</ref>.
 
W 1912 przy ulicy wybudowano [[Kinoteatr Rialto|kino Rialto]] (wzniesione przez Martina Tichauera)<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.esil.pl/Kinoteatr_Rialto_Katowice,katalog_firm,pe,1021.html| tytuł = Kinoteatr Rialto| data dostępu = 2011-05-2730|opublikowany=www.esil.pl}}</ref>. Pod numerem ''12'' w dwudziestoleciu międzywojennym funkcjonował oddział towarzystwa ubezpieczeniowego "Port"<ref name="wj51"/>, a pod numerem ''11'' − sklep z konfekcją męską Gruenpetera<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Janota | imię = Wojciech | autor = Wojciech Janota |tytuł = Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939| wydawca = Księży Młyn| miejsce =Łódź | rok =2010 | strony = 84| isbn = 978-83-7729-021-7}}</ref>. Do 1922<ref name="lol"/> ulica nosiłą nazwę ''Johannesstraße''<ref name="Deutsch"/> (nazwa to obowiązywała również w okresie II wojny światowej), a w czasach [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]] − ''15 Grudnia'', na pamiątkę dnia, w którym powstała PZPR<ref name="dziewiecosiem">{{cytuj książkę |nazwisko =Abramski | imię = Jerzy | autor = Jerzy Abramski |tytuł = Ulice Katowic| wydawca = Graf−Mar| miejsce =Zawiercie | rok =2000 | strony = 98| isbn = 83-913341-0-4}}</ref>. W wyniku podpaleń dokonanych przez wojska radzieckie w 1945 spłonęła część śródmieścia pomiędzy ulicą św. Jana i [[Ulica Pocztowa w Katowicach|ul. Pocztową]]. Około połowy lat 50. XX wieku domknięto od strony północnej blok kamienic pomiędzy [[Ulica Pocztowa w Katowicach|ulicą Pocztową]] i ulicą Świętego Jana późnosocrealistycznym budynkiem, który utworzył południową pierzeję nowego placu rynkowego<ref name="Lokalny"/>. Uchwałą [[Rada Miasta Katowice|Rady Miasta]] z 28 lutego 1990 przywrócono nazwę ''ulica Świętego Jana''<ref name="dziewiecosiem"/>.
 
Dnia 20 sierpnia 2010 na fasadzie kamienicy na rogu [[Rynek w Katowicach|Rynku]] i ul. św. Jana odsłonięto mosiężną pamiątkową tablicę ku czci [[Henryk Sławik|Henryka Sławika]] − [[Sprawiedliwy wśród Narodów Świata|Sprawiedliwego wśród Narodów Świata]], powstańca śląskiego, ratującego w czasie II wojny światowej Żydów. Kamienica, na której zawisła tablica, stoi w miejscu, gdzie przed wojną stał dom; w nim w latach 1928−1939 mieszkał Henryk Sławik<ref>{{cytuj stronę| url = http://katowice.naszemiasto.pl/artykul/540906,odslonieto-tablice-powstanca-henryka-slawika,id,t.html| tytuł = Odsłonięto tablicę powstańca Henryka Sławika| data dostępu = 2011-05-2730| autor = | język =pl | opublikowany = www.katowice.naszemiasto.pl}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = http://www.wnp.pl/wiadomosci-agencyjne/pap/katowice-tablica-i-rajd-motocyklowy-pamieci-henryka-slawika,k99111.html| tytuł = Katowice: Tablica i rajd motocyklowy pamięci Henryka Sławika| data dostępu = 2011-05-2730| autor = | język =pl | opublikowany = www.wnp.pl}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = http://polskalokalna.pl/news/odslonieto-tablice-upamietniajaca-henryka-slawika,1521237| tytuł = Odsłonięto tablicę upamiętniającą Henryka Sławika| data dostępu = 2011-05-2730| autor = | język =pl | opublikowany = www.polskalokalna.pl}}</ref>. Planowane jest wykonanie przekładki torów tramwajowych z ul. Pocztowej w ulicę św. Jana<ref name="Lokalny"/><ref>{{cytuj stronę| url = http://katowice.naszemiasto.pl/artykul/804140,rynek-czyli-wielka-zagadka-kto-zgadnie-kiedy-bedzie-i-za,id,t.html#c579fd383c3580fd,1,3,5| tytuł = Rynek, czyli wielka zagadka, kto zgadnie kiedy będzie i za ile lat?| data dostępu = 2011-05-2730| autor = | język =pl | opublikowany = www.katowice.naszemiasto.pl}}</ref><ref>[http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,72739,9175038,Tramwaje_juz_nie_skreca_z_Warszawskiej_w_strone_ronda.html Tramwaje już nie skręcą z Warszawskiej w stronę ronda] www.katowice.gazeta.pl [dostęp 2011-05-2730]</ref>.
 
W ramach przebudowy [[Katowice (stacja kolejowa)|katowickiego dworca]] planowana jest także w 2011 przebudowa węzła komunikacyjnego w rejonie ulic [[Ulica Pocztowa w Katowicach|Pocztowej]], [[Ulica Dworcowa w Katowicach|Dworcowej]] i Świętego Jana<ref>{{cytuj stronę| url = http://bip.um.katowice.pl/index.php?s=16&r=1221762169&id=1295430823| tytuł = Obwieszczenie o wszczęciu postępowania w sprawie wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej pn.: "Przebudowa Węzła Wschodniego w rejonie ulic Pocztowa, Dworcowa, Św.Jana (zad. 7-9) w Katowicach, ulice Pocztowa, Dworcowa, Św. Jana."| data dostępu = 2011-05-2730| autor = Urząd Miasta Katowice| język =pl | opublikowany = www.bip.um.katowice.pl}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = http://bip.um.katowice.pl/index.php?s=16&r=1221762169&id=1298876585| tytuł = Obwieszczenie w sprawie wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej pn. "Przebudowa Węzła Wschodniego w rejonie ulic Pocztowa, Dworcowa, Św.Jana (Zadanie 7-9) w Katowicach, ulice Pocztowa, Dworcowa, Św. Jana."| data dostępu = 2011-05-2730| autor = Urząd Miasta Katowice| język = pl | opublikowany = www.bip.um.katowice.pl}}</ref>.
 
== Opis ==
Linia 49:
Kamienicę wzniesiono na planie litery "U". Jej bryła ma trzy skrzydła i pozorne ryzality. Kamienica jest trzykondygnacyjna, ma podpiwniczenie i dwuspadowy (o niewielkim spadku) dach. Dziewięcioosiowa elewacja budynku jest otynkowana. Elewacja jest zwieńczona gzymsem, opartym na konsolach. Na osi centralnej mieści się flankowany z podwójnymi pilastrami kompozytowymi portal wejściowy. Zwieńczenie portalu posiada belkowanie w kluczu z konsolą. Boniowany parter został przebudowany. Górne kondygnacje kamienicy są oddzielone gzymsem. Otwory okienne drugiej kondygnacji mieszczą się w obramieniach, flankowanych pilastrami kompozytowymi z trójkątnym naczółkiem. Wyjątek stanowią trzy okna na osi środkowej, w których naczółki mają formę gzymsów. Okna trzeciej kondygnacji są zamknięte gzymsikami, zaś czwartej mają prostokątne opaski. Wewnątrz kamienicy zachowały się dwubiegowe schody, stopnie z lastryko i podesty. Metalowa balustrada schodów datowana jest na lata 20. XX wieku.
 
'''Zabytkowa kamienica mieszczańska (ul. św. Jana 6, u zbiegu z [[Ulica Staromiejska w Katowicach|ulicą Staromiejską]] 1)''' wpisana została do [[Rejestr zabytków|rejestru zabytków]] z nr rej. A/1393/89 z 23 października 1989<ref>{{zabytek|śląskie|data dostępu=2011-05-2730}}</ref>, wzniesiona na początku XX wieku w stylu eklektyzmu, łączącego elementy neorenesansu, neogotyku i neobaroku<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.wkz.katowice.pl/documents/rejestr_zabytkow/gmina_katowice.doc| tytuł = Rejestr zabytków w Katowicach| data dostępu = 2011-05-2730| autor = Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach| język =pl | opublikowany = www.wkz.katowice.pl}}</ref>.
 
Kamienica została zbudowana na planie prostokąta. W jej narożu znajduje się [[wykusz]], zwieńczony wieżyczką (została rozebrana w 1929), który podpierały [[atlant]]y. Początkowo [[fasada]] kamienicy miała bogate zdobienia. Frontowe elewacje kamienicy są niesymetryczne: północna jest trójosiowa, zachodnia zaś dwuosiowa. Obie są licowane białą cegłą glazurowaną. Elewacja północna posiadała balkon. W naczółkach i płycinach podokiennych znajdują się dekoracje o motywach antropomorficznych, abstrakcyjno-geometrycznych i roślinnych.
Linia 65:
Kamienica została wzniesiona na planie, zbliżonym do litery "C". Trójkondygnacyjny budynek ma kształt trójosiowej bryły. Pierwsza oś została ujęta w pozorny ryzalit. Kamienica jest nakryta dwuspadowym dachem o małym nachyleniu. Pierwsza kondygnacja została przebudowana. Wyższe kondygnacje posiadają cztery osie i tynkowanie. Kondygnacje są oddzielone gzymsami. Kamienica nie posiada bogatych dekoracji. Ozdoby znajdują się na opaskach okiennych, prostych i trójkątnych naczółkach. Pasy reliefów pod oknami drugiej kondygnacji i pod gzymsem wieńczącym ozdobione są arabeskami. W całości zachowała się oryginalna stolarka okienna, zaś w połowie XIX−wieczna stolarka drzwiowa. Sień kamienicy nie posiada wystroju. Dwubiegowe schody drewniane mają oryginalną balustradę tralkową.
 
'''Zabytkowa kamienica mieszczańska (ul. św. Jana 10)''' powstała w 1896 w wyniku przebudowy wcześniejszego (pochodzącego z 1865) domu, neobarokowa. W budynku około 1909 istniał hotel ''Friefer''<ref name="ninenine">{{cytuj książkę |nazwisko =Abramski | imię = Jerzy | autor = Jerzy Abramski |tytuł = Ulice Katowic| wydawca = Graf−Mar| miejsce =Zawiercie | rok =2000 | strony = 99| isbn = 83-913341-0-4}}</ref>, następnie ''Residenz''<ref>[http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,114330,9633002,Sladami_powstancow_slaskich_po_Katowicach__MAPA_.html Śladami powstańców śląskich po Katowicach] {{lang|pl}} www.katowice.gazeta.pl [dostęp 2011-05-30]</ref> (w dwudziestoleciu międzywojennym pod nazwą hotel ''Wypoczynek''<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Janota | imię = Wojciech | autor = Wojciech Janota |tytuł = Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939| wydawca = Księży Młyn| miejsce =Łódź | rok =2010 | strony = 87| isbn = 978-83-7729-021-7}}</ref><ref name="wj95"/>), a w 1945 powstał klub szchowy Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego<ref name="cto"/>.
 
Wzniesiona została na planie prostokąta z dwoma skrzydłami oficyn półkoliście zamykających podwórko. Kamienica jest pięciokondygnacyjna. W pierwszej i ostatniej osi mieszczą się dwukondygnacyjne wykusze. Budynek nakryty jest dachem jednospadowym. Parter kamienicy jest niesymetryczny. Jego elewacja frontowa ma cztery osie. Brama przejazdowa została przebudowana. Wyższe kondygnacje kamienicy o dziewięciu osiach (zdwojone osie i zaakcentowana oś centralna) posiadają symetryczną formę. Elewacje są licowanie cegłą. Wykusze i detale architektoniczne są otynkowane. Pary osi pierwszej kondygnacji są oddzielono rustykowanymi pilastrami kompozytowymi. Osie skrajne (od drugiej do czwartej) są flankowane boniowaniem − rustyką. Na osi centralnej na trzeciej kondygnacji mieści się balkon z oryginalną kutą balustradą. Kamienica nie posiada bogatej sztukaterii. Jej dekoracje przedstawiają orły, które podpierają wykusze. W naczółku okna trzeciej kondygnacji na głównej osi znajdują się dekoracje z motywami antropomorficznymi. Wewnątrz kamienicy mieszczą się współczesne schody trójbiegowe. Wnętrza zostały przebudowane i pozbawione wystroju. W dwudziestoleciu międzywojennym w budynku funkcjonowała Apteka Świętego Jana<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Janota | imię = Wojciech | autor = Wojciech Janota |tytuł = Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939| wydawca = Księży Młyn| miejsce =Łódź | rok =2010 | strony = 73| isbn = 978-83-7729-021-7}}</ref>.
Linia 73:
Wzniesiona została na planie prostokąta. Bryła budynku jest zwarta, rozbita wykuszem na osi centralnej. Kamienica jest trójkondygnacyjna, posiada mieszkalne poddasze. Nakryta jest dachem dwuspadowym z facjatkami i lukarnami. Elewacja frontowa parteru została przebudowana, jest licowana czerwoną cegłą. Wyższe kondygnacje posiadają siedem osi. Kamienica jest symetryczna. Budynek ma zaakcentowane pierwszą, centralną i ostatnią osie. Pod tynkowanym gzymsem mieszczą się osie skrajne, wykusz oraz pas. Fasada kamienicy jest bogato zdobiona sztukaterią − kartusze, maski, dekoracje roślinne (szczególnie w naczółkach okiennych) oraz konsole w pasie gzymsu wieńczącego. Wewnątrz, w sieni, zachowała się ceramiczna posadzka i dwubiegowe stalowe schody z drewnianą balustradą z toczonymi tralkami.
 
Przy ulicy Świętego Jana swoją siedzibę mają<ref>{{cytuj stronę| url = http://katalog.pf.pl/Katowice/św-Jana-W12P0R10A-m18.html| tytuł = Spis firm na ulicy św. Jana w mieście Katowice| data dostępu = 2011-05-2730| autor = | język =pl | opublikowany = www.katalog.pf.pl}}</ref>: [[Teatr Ateneum w Katowicach|Śląski Teatr Lalki i Aktora ''Ateneum'']] (powstały 27 VII 1945<ref name="cto"/>) i Okręg Śląski [[Związek Polskich Artystów Fotografików|Związku Polskich Artystów Fotografików]]<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.zpaf.katowice.pl/okreg.html| tytuł = Związek Polskich Artystów Fotografików| data dostępu = 2011-05-2730| autor = | język =pl | opublikowany = www.zpaf.katowice.pl}}</ref> (ul. św. Jana 10), banki, centra medyczne, Apteka Świętego Jana, kancelarie adwokackie, [[Kinoteatr Rialto]] (ul. św. Jana 24), Polski Komitet Pomocy Społecznej (zarząd okręgowy), Regionalny Ośrodek Edukacji (ul. św. Jana 12), Śląskie Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (oddział miejski), Rada Okręgowa Zrzeszenia Studentów Polskich.
 
Ulicą Świętego Jana kursują linie tramwajowe [[Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego|Komunikacyjnego Związku Komunalnego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (KZK GOP)]] o numerach: 6, 16, 19<ref>{{cytuj stronę| url = http://rozklady.kzkgop.pl/index.php?co=linie_przystanku&id_przystanku=2478| tytuł = ''Kursy dla przystanku Katowice Rynek''| data dostępu = 2011-05-2730| autor = KZK GOP| język =pl | opublikowany = www.rozklady.kzkgop.pl}}</ref>.
 
== Zobacz też ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Ulica_św._Jana_w_Katowicach”