'''Pas neutralny polsko-litewski''' -– pas neutralny pomiędzy [[Litwa Środkowa|Litwą Środkową]], później [[II Rzeczpospolita|Rzeczpospolitą Polską]], a [[Litwa|Republiką Litewską]], utworzony 17 grudnia 1920 r. i zlikwidowany 22 maja 1923 r. Rozciągał się, przy średniej szerokości 6 km, pasem od Janiszek (strona litewska) - [[Orniany|Ornian]] (strona polska) na północy, do Jakianiec (strona litewska) - Dekszni (strona polska) na południu. Granice pasa zostały ustalone przez Wojskowy Komitet Kontroli [[Liga Narodów|Ligi Narodów]] po zajęciu 8 października 1920 r. [[Wilno|Wilna]] przez gen. [[Lucjan Żeligowski|Lucjana Żeligowskiego]] i proklamowaniu [[Litwa Środkowa|Litwy Środkowej]] dla rozdzielenia walczących wojsk.
Pomimo nazwy faktycznie była to strefa zdemilitaryzowana (bowiem zakazano tam rozmieszczania sił zbrojnych, budowy umocnień itp.) rozdzielająca siły obu stron<ref>D.R. Bugajski, ''Demilitaryzacja i neutralizacja – formy i funkcje w prawie międzynarodowym'', "Międzynarodowe Prawo Humanitarne" 2010, tom I, ISSN 2081-5182, s. 63-81</ref>. Wstęp do strefy miały jedynie siły policyjne, które nie potrafiły jednak zapewnić porządku publicznego. W pasie działały liczne litewskie bojówki i prowadzona była intensywna akcja propagandowa w języku polskim (spodziewano się decyzji [[Liga Narodów|Ligii Narodów]] o przeprowadzeniu plebiscytu, co w sytuacji przewagi ludności polskojęzycznej nie zapewniało sukcesu stronie litewskiej). Po obu stronach tej małej wojny domowej ginęli ludzie (np. w napadach bojówek z 24 kwietnia 1922 r., czy z 5 stycznia 1923 r., po którym strona polska zażądała likwidacji strefy<ref>''Kalendarz Niepodległości. Kronika Encyklopedyczna Dwudziestopięciolecia (1914-1939)'', (reprint wydania z 1939 r.) Warszawa 1990.)</ref>. Pomimo zdecydowanej przewagi ludności [[Polacy na Litwie|polskojęzycznej]] strefa pozdzielona została w zasadzie po równo między oba państwa.
Podczas walk zbrojnych i późniejszych „walk podjazdowych” w „strefie neutralnej” doszło do polaryzacji świadomości narodowej, o ile wcześniej znaczna części mieszkańców tych terenów mówiących po polsku uważała się za Litwinów w dawnym, mickiewiczowskim znaczeniu (zob. [[Litwini w znaczeniu historycznym]]), tak teraz podzielono się na Polaków i Litwinów, w etnicznym (współczesnym) rozumieniu tego pojęcia<ref>K. Buchowski, ''Litwomani i polonizatorzy'', Białystok 2006, ISBN:978-83-7431-075-8</ref>.
