Hiszpański podbój Peru: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m poprawa linków |
SimpleMind (dyskusja | edycje) Spora aktualizacja od wprowadzenia do czasów wypłynięcia Pizarra z Hiszpanii |
||
Linia 4:
=== Wprowadzenie ===
W przeciągu 25 lat po odkryciu przez [[Krzysztof Kolumb|Krzysztofa Kolumba]] w roku [[1492]] Ameryki, [[Hiszpania|Hiszpanie]] spędzili na zasiedlaniu wysp antylskich oraz odosobnionych przyczółków na stałym lądzie<ref name="PP">{{cytuj książkę|nazwisko=Pizarro|imię=Pedro|autor=Pedro Pizarro|tytuł=Relacja o odkryciu i podboju królestwa Peru|wydawca=Novus Orbis|miejsce=Gdańsk|data=1995|isbn=83-85560-01-7}}</ref>. W [[1513]] roku konkwistador [[Vasco Núñez de Balboa|Vasco Nunez de Balboa]] przekroczył [[Przesmyk Panamski|przesmyk panamski]] odkrywając [[Pacyfik]]. W tej podróży towarzyszył mu [[Francisco Pizarro]] jako jeden z oficerów. Dotychczas największym militarnym sukcesem Hiszpanów było zdobycie [[Meksyk|Meksyku]] w latach 1519-1521, które przyniosło dworowi królewskiemu olbrzymie dochody. Wielkie skarby pozyskiwane z Ameryki Południowej wzbudziły ogromną rządzę hiszpańskich konkwistadorów, którzy coraz częściej organizowali wyprawy na nowy kontynent. Po wyprawach [[Hernán Cortés|Corteza]] i podboju Meksyku, w roku 1522 doszło do ekspedycji [[Pascal de Andagoya]], wyruszył na wyprawę w kierunku terenów określanych jako Biru (później nazwa w formie Piru bądź Peru przyjęła się na określenie imperium Inków) gdzieś na północy dzisiejszej Panamy. Andagoya dotarł aż do rzeki [[San Juan (rzeka w Ameryce Środkowej)|San Juan]]. Wyprawa jednak została przerwana na skutek choroby dowódcy. Andagoya sprzedał swoje okręty dwóm ludziom: [[Francisco Pizarro]] i [[Diego de Almagro]]. Ponowili oni próbę eksploracji (w latach 1524-25) odkrytych terenów lecz z powodu oporu Indian oraz problemów z zaopatrzeniem musieli zawrócić. Było to przedsięwzięcia prywatne. Koszty pokryli trzej wspólnicy, dwaj konkwistadorzy oraz ksiądz Hernando de Luque, będący agentem Espinozów, bogatej kupiecko-urzędniczej rodziny<ref name="PP" />. Przy drugiej próbie zbadania odkrytych terenów, dysponowano kapitałem 20tyś. pesos. Pozwoliło to na zwerbowanie 160 ludzi oraz zakup ekwipunku dla dwóch statków. Podczas ekspedycji natchnięto się indiańską tratwę kupiecką przewożącą wyroby ze złota, srebra i tkanin co utwierdziło konkwistadorów o istnieniu cywilizacji na tamtych terenach. Konkwistadorzy spenetrowali ląd aż do północnych wybrzeży Ekwadoru i ostatecznie z braku zaopatrzenia wylądowali na wyspie koguciej (Isla del Gallo) w zatoce [[Tumaco]]. Pizarro zdecydował się wysłać Almagra do Panamy po posiłki i prowiant. Hiszpański gubernator Pedro de los Rios dowiedziawszy się o położeniu konkwistadorów, wysłał statek z nakazem natychmiastowego powrotu wszystkich uczestników wyprawy. Pizarro miał nakreślić linię mieczem, wzywając tych którzy chcą dzielić z nim bogactwo i sławę aby zostali po jego stronie a druga część niech wraca, wybierając nędze w Panamie. Pizarro wraz z kilkunastoma towarzyszami przeniósł się na wyspę Gorgona gdzie spędził ok. pół roku czekając na przypłynięcie zapasów. Hiszpanie kontując wyprawę, płynąc ku południu, natknęli się na Tumbez (Tumbes), pierwsze wielkie miasto należące do imperium inkaskiego. Indianie dali Hiszpanom parę lam oraz kilku Indian aby ich zjedli, sądząc, że Hiszpanie jadają ludzkie mięso<ref name="PP"/>. Podążając dalej, dotarli do ujścia rzeki Santa w środkowym Peru. Utwierdziwszy się w przekonaniu o istnieniu bogatego królestwa, Pizarro zdecydował się wrodzić do Hiszpanii w celu uzyskania pełnomocnictwa w jego podboju.
[[Plik:Inca-Spanish confrontation.JPG|thumb|right|250px|Bitawa pod cajamarką wojsk konkwistadorów z wojskiem inkaskim w [[1532]] roku]]▼
=== Dekret o kapitulacji ===
W 1528 roku Francisco Pizarro wyruszył z Panamy do Hiszpanii. Został przyjęty na audiencji u młodego cesarza [[Karol V Habsburg|Karola V]], któremu złożył w darze nieco zdobytego złota, lamy i tropikalne ptaki<ref name="SS">{{cytuj książkę|nazwisko=Stirling|imię=Stuart|autor=Stuart Stirling|tytuł=Pizarro:Pogromca Inków|wydawca=Wydawnictwo Amber|data=2005|seria=Wielcy Historii|isbn=83-241-2318-0}}</ref>. [[Karol V Habsburg|Karol V]] nie dał Pizarrowi konkretnej odpowiedzi w sprawie podboju. Polecił swojemu sekretarzowi skierować sprawę do Rady Indii, ciała które w imieniu korony zarządzało niedawno odkrytym Nowym Światem. Pizarro rozpoczął żmudne, kilkomiesięczne starania aby przedstawić swoje plany podboju Radzie Indii. Codziennie stawał w kolejkę aby w końcu przedstawić swoje zamiary hrabiemu Osorno. Jedyną rekomendacją jaką posiadał Pizarro były listy urzędnika Korony z portu w Panamie, Gaspara de Espinosy. Zaświadczył on o nieposzlakowanej opinii Pizarra i jego wieloletniej służbie w kolonizacji terytoriów Panamy i Nikaragui. Przez kilka miesięcy uzgadniano wszystkie szczegóły wyprawy, w tym zyski Korony i wynagrodzenie ochotników. Ostatecznie hrabia Osorno dał namówić się do podjęcia ryzyka. Został przyjęty przez cesarzową Izabelę wraz z Rada Królewską która uznała rekomendacje dla Pizarra, po czym jak przystało na dowódcę, przyjęto konkwistadora do Zakonu Rycerskiego Świętego Jakuba (Santiago)<ref name="SS"/>. Dekret znany jako Capitulación de Conquista, cesarzowa podpisała w lipcu 1529 roku. Na mocy dekretu nowo odkryte ziemie nazwane będą Nowa Kastylią a Pizarro zostanie tam gubernatorem i głównodowodzącym wojsk. Następnie Francisco Pizarro opuścił Toledo i udał się do rodzinnej miejscowości Trujillo w celu zwerbowania pierwszego oddziału na swoją wyprawę, liczył sobie wtedy już 53 lata i dla mieszkańców miasteczka był starym człowiekiem. Udało mu się zwerbować 17 ludzi. Wśród garstki ochotników był 15-letni krewniak [[Pedro Pizarro]], jego równolatek Alonso de Mesa, 26-letni [[Hernando Pizarro]] wraz z kolejnymi braćmi: 19-letnim [[Juan Pizarro (konkwistador)|Juanem]] i 17-letnim [[Gonzalo Pizarro|Gonzalo]]. Jednym z ochotników był również 24-letni Diego de Trujillo, który po 40 latach, na polecenie króla spisał wspomnienia z podboju<ref name="SS"/>. Z innych rejonów Estremadury zgłosiło się zaledwie 19 ochotników. W ciągu trzech miesięcy Pizarro kupił i wyekwipował trzy statki, "Santiago", "Trinidad", "San Antonio", oraz zebrał 120 ochotników wśród których był skład sześciu nakazanych dominikanów (min. Vincente de Vaverde) oraz skarbnik korony Alonso de Riquelme. Pizarro nie uzbierał wymaganej w kontrakcie liczby ochotników, bojąc się, że władze nie pozwolą mu wypłynąć, sam popłyną zostawiając brata Hernanda oraz kapitana Candię aby załatwili sprawę z władzami. Wyruszył w styczniu 1530 roku.
Królestwo [[Inkowie|Inków]] zwane [[Tahuantinsuyu]] rozciągało się wówczas na obszarach dzisiejszego [[Peru]], [[Ekwador]]u i [[Boliwia|Boliwii]] a także części Kolumbii, [[Chile]] i [[Argentyna|Argentyny]]. Pomimo że technologia Inków stała na poziomie epoki brązu (nie znali oni obróbki miedzi ani żelaza), królestwo dzięki wspaniałej sieci dróg posiadało wspaniałą infrastrukturę i było świetnie zorganizowane. Stolica państwa znajdowała się w [[Cuzco]], mimo to rządzący od roku [[1493]] [[Huayna Capac]] na swoją rezydencję wybrał [[Quito]]. ▼
=== Imperium inkaskie ===
▲Królestwo [[Inkowie|Inków]] zwane [[Tahuantinsuyu]] rozciągało się wówczas na obszarach dzisiejszego
W latach [[1527]]-[[1528]] w kraju wybuchła epidemia ospy, która przywędrowała tu z Karaibów i Meksyku, gdzie zebrała obfite żniwo. W ciągu 50 lat od odkrycia Ameryki, na [[Ospa prawdziwa|ospę prawdziwą]] zmarło 90% rdzennej ludności Meksyku, Ameryki Środkowej i terenów Andyjskich<ref name="SS"/><ref>{{cytuj książkę|autor=S.Hause, W.Maltby|tytuł=Western Civilization: A History of European Society|wydawca=Wadsworth Publishing|data=2004|isbn=053462118X| cytat =In the meantime, the Indians of the mainland had begun to die in enormous numbers like those of the islands before them. Though many were killed while trying to defend themselves, most fell victim to European diseases for which they had developed no immunities. Smallpox was probably the worst. Estimates of mortality by the end of the sixteenth century range as high as 90 percent, and though all figures from this period are open to question, the conquest clearly was responsible for the greatest demographic catastrophe in historical times.}}</ref>. W Nowym Świecie rozprzestrzeniał się również Syfilis przywieziony przez marynarzy Kolumba<ref name="SS"/> wyniku braku odporności na choroby przywiezione przez Europejczyków, zmarło wielu mieszkańców, nie tylko zwykłych ludzi ale również wysoko postawione osobistości kraju, dowódcy i gubernator Cuzco.
W tym czasie Hiszpanie po raz pierwszy dotarli w rejony królestwa Inków w okolice miejscowości Tumbes (Tumbez) w północnym Peru. Miejscowa ludność przywitała Hiszpanów przyjaźnie, nie traktowała ich jednak jak Bogów. Miejscowy naczelnik wysłał szybko posłańca do Huayna Capaca, którego zamierzał poinformować o przybyszach. Gdy goniec przybył do obozu króla (Sapa Inka), stwierdził że Huayna Capac zachorował na ospę. Następstwo tronu po Huayna było sprawą dyskusyjną gdyż wśród Inków nie obowiązywała zasada pierworództwa w sensie Europejskim choć pochodzenie sprzyjało osadzeniu na tronie. Sukcesja zależała od przyzwolenia najwyższego kapłana Słońca i od lojalności ''panacas'', domów-świątyń wśród których skupiali się krewni władcy. Władca poślubił swoją siostrę Coyi Cusi Rimay z która miał syna Ninancuyochiego. Po jej śmierci, poślubił młodszą siostrę, Coyę Rahua Ocllo która dała mu Topę Cusiego Huallpę, zwanego Huascar (lub Guascar). Był on zarządcą Cuzco oraz południowych ziem. Wśród setek potomstwa był również Atahualpa (lub Atawallpa ), którego matka była kuzynką Inki. Uważany był za ulubionego potomka Huayna. Byli też jeszcze inni synowie którzy rywalizowali o władzę. W ostatnich latach życia Huayna Capaca krainę spustoszyła ospa. Szaman władcy uznał to za karę zesłaną przez boga Wirakoczę. W całym imperium kazano złożyć ofiarę z tysięcy dzieci<ref name="SS"/>. Podczas postu i medytacji, władca ujrzał duchy trzech karłów, widzenie uznał za zapowiedz swojej śmierci. Następnie wezwał wróżbitów aby pomogli wybrać kandydata na jego następce. Najwyższy kapłan czytał z wnętrzności martwych lam, wróżba była niepomyślana dla Ninancuyochiego oraz Huascara. Kolejnych prób nie powtórzono. Po śmierci Huayna złożono w ofierze 1000 jego najbliższych służących aby mu usługiwali po śmierci. Najwyższy kapłan Villaoma zaproponował tron Ninancuyochiemu lecz ten kilka dni później umarł. Prawdopodobnie to Coya Rahua Ocllo odegrała istotną rolę w obwołaniu przez Villaomę, Huascara jako władcy. Wybór spotkał się z uznaniem lokalnych notabli gdyż mieli oni dość wzrastania politycznej przewagi północnej części państwa. Atahualpa cieszył się poparciem północnych armii. Podczas orszaku żałobnego ojca, Huascar zmasakrował świtę książąt, miał to być odwet za udział krewnych w odmowie złożenia mu hołdu przez Atahualpę. Po roku, wojska Atahualpy zmasakrowały miasto Tumibamba zamieszkane przez lud Canari. Konflikt zakończył się na obrzeżach Cuzco, pojmany i zamknięty w drewnianej klatce Huascar musiał oglądać egzekucję niemal wszystkich członków swojego ''pananas'' oraz młodej królowej, których ciała z wykręconymi przez liny ramionami nabito na pale wzdłuż północnej drogi prowadzącej do miasta<ref name="SS"/>. On sam razem z matką został zabity nad brzegiem rzeki w okolicach wioski Andamarca.
▲[[Plik:Inca-Spanish confrontation.JPG|thumb|right|250px|Bitawa pod cajamarką wojsk konkwistadorów z wojskiem inkaskim w [[1532]] roku]]
=== Marsz Hiszpanów w kierunku Cajamarca ===
W styczniu [[1530]] roku, Pizarro opuścił Hiszpanię na czele małej floty i udał się do Panamy. W styczniu [[1531]] roku on i jego bracia Juan, Gonzalo i Hernando wyruszyli na podbój Peru. Dowodzili grupą liczącą 190 ludzi i 27 końmi, która wyszła na ląd na wysokości [[Ekwador]]u w zatoce San Mateo. Pierwsza napotkaną miejscowością było miasto Coque. W kwietniu [[1532]] r. Hiszpanie podeszli do Tumbes, jednak miasto zastali już całkowicie zniszczone. 16 maja Pizzaro nakazał wymarsz w kierunku południowym. Nad rzeką Chira założył miasto San Miquel. Z nowej bazy Pizarro 21 września 1532 roku wyruszył przez pustynię Sechura na południe. Droga wiodła starą trasą królewską Inków z Rio Chira do doliny Piura. Oddział liczył 168 ludzi. <ref name=autonazwa2>R.H. Nocoń ''Dzieje i kultura Inów'', wyd. Ossolineum, Wrocław 1958</ref><ref name=autonazwa1>W.H. Prescott, ''Podbój Peru'', wyd. PIW 1969</ref>
| |||