Wojna polsko-szwedzka (1617–1618): Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m poprawa linków, WP:SK
m drobne redakcyjne
Linia 4:
|konflikt = Wojna polsko-szwedzka 1617-1618
|grafika = Krzysztof Radziwiłł (młodszy) (1585-1640).jpg
|opis = hetman polny litewski Krzysztof Radziwiłł "młodszy"„młodszy”
|data = [[1617]]-[[1618]]
|miejsce = [[Inflanty]], [[Estonia]]
Linia 19:
|straty2 =
}}
'''Wojna polsko-szwedzka 1617-1618''' - była kontynuacją [[wojna polsko-szwedzka 1600-1611|wojny polsko-szwedzkiej 1600-1611]] i stanowiła próbę wykorzystania przez [[Szwecja|Szwecję]] zaangażowania [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]] w [[Wojna polsko-rosyjska 1609-1618|wojnie z Rosją]] oraz kłopotów [[Korona Królestwa Polskiego|Korony]] z [[Chanat Krymski|Tatarami]] i [[Imperium Ottomańskieosmańskie|Turcją]] na południowym wschodzie.
 
== Wstęp ==
Po śmierci [[Karol IX Waza|Karola IX]] w [[1611]] władzę nad Szwecją (mimo dużej aktywności stronników króla Polski [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III]]) objął jego syn, 17-letni wówczas [[Gustaw II Adolf|Gustaw Adolf]]. Młodziutkiego króla wspomagał jeden z najwybitniejszych w historii Szwecji polityków - kanclerz [[Axel Oxenstierna]]. W związku z niepowodzeniami w [[wojna kalmarska|wojnie kalmarskiej]] Szwedzi chętnie zgodzili się w kwietniu [[1612]] roku na przedłużenie rozejmu z [[Korona Królestwa Polskiego|Polską]] i [[Wielkie Księstwo Litewskie|Litwą]]. W końcu [[20 stycznia]] [[1614]] roku przedłużono rozejm do [[29 września]] [[1616]] roku. Zygmunt III nigdy nie pogodził się z utratą swego dziedzictwa i wciąż knuł przeciwko młodemu królowi Szwecji, starając się przeciągnąć na swą stronę możliwie największą część szwedzkiej magnaterii. Rozważał nawet kolejną wyprawę do Szwecji, a przeszkadzała mu w tym trwająca wciąż wojna z Moskwą. Choć sejmiki domagały się dalszego przedłużenia rozejmu, Zygmunt Waza nie chciał dopuścić do kolejnych rozmów, licząc, że wznowienie wojny z rządzoną przez młodego i niedoświadczonego króla Szwecją doprowadzi do odzyskania dziedzicznej korony.
 
Po dwóch latach rokowań [[27 lutego]] [[1617]] roku Szwecja zawarła w [[Pokój w Stołbowie|Stołbowie pokój]] z Moskwą. Szwedzi oddali [[Nowogród Wielki]] zatrzymując w swych rękach pas wybrzeża [[Morze Bałtyckie|Bałtyku]] wzdłuż [[Zatoka Fińska|Zatoki Fińskiej]]. Teraz mogli całkowicie skupić się na wojnie o [[Inflanty]] i o ostateczne zrzeczenie się korony szwedzkiej przez Zygmunta III Wazę. Mający wolne ręce [[Gustaw II Adolf|Gustaw Adolf]], licząc dodatkowo na pomoc państw protestanckich, wznowił działania wojenne przeciwko Rzeczypospolitej. Na razie [[Holandia]] zgodziła się subsydiować Szwedów w wysokości 40 tys. [[gulden holenderski|florenów]] miesięcznie, a [[Anglia]] pozwoliła Szwedom werbować na swoim terytorium żołnierzy.
 
== Przebieg działań ==
Niecałe 4 miesiące po zawarciu pokoju z Rosją [[19 czerwca]] [[1617]] roku szwedzka eskadra składająca się z 4 okrętów wpłynęła do [[Zatoka Ryska|Zatoki Ryskiej]] i stanęła na redzie [[Dyjament]]u. Dowodzący niewielką załogą twierdzy starosta rujeński, pułkownik [[Wolmar Farensbach]] skapitulował już [[21 czerwca]]. Dwa dni później inny desant szwedzki zajął [[Windawa (miasto)|Windawę]], a flota szwedzka zablokowała port w [[Ryga|Rydze]]. W lipcu przybyły posiłki szwedzkie i wraz z Farensbachem zajęli wkrótce niemal bez walki wybrzeże od Grobina do Parnawy. W sierpniu Szwedzi uderzyli na [[PärnuParnawa|Parnawę]], która broniła się tylko trzy dni (czyli do [[14 sierpnia]]). [[Salacgrīva|Salis]] (obecnie ''Salacgrīva'') Szwedzi zdobyli [[18 sierpnia]]. W ciągu zaledwie dwóch miesięcy wojska szwedzkie opanowały inflanckie wybrzeża z wyjątkiem samej Rygi.
 
Mający ratować sytuację [[hetman polny litewski]] [[Krzysztof Radziwiłł (młodszy)|Krzysztof II Radziwiłł]] dysponował jednak niewielkimi siłami. Pozyskano także z powrotem Wolmara Farensbacha, który w zamian za obietnicę przebaczenia królewskiego i rehabilitacji na sejmiku generalnym słonimskim i sejmie zobowiązał się do odzyskania utraconych zamków. 5 października starosta wypowiedział służbę Gustawowi Adolfowi, a 10 października zawarł z hetmanem układ potwierdzony przez króla. Farensbach początkowo twierdził, że walczył o zwrócenie księciu [[Wilhelm Kettler|Wilhelmowi]] odebranej mu prowincji, później że był wykonawcą woli Zygmunta III.
 
Radziwiłł, który jako pierwszy w dziejach Rzeczypospolitej użył do walki [[dragoni (wojsko)|dragonów]], popisał się wyjątkową energią, zdecydowaniem i talentem organizacyjnym, dzięki czemu Litwini bardzo szybko odzyskali wszystkie utracone twierdze oprócz Parnawy, która była zbyt silnie umocniona dla Litwinów. Po odzyskaniu większości strat armia litewska wkroczyła do podejrzanie zachowującej się [[Kurlandia|Kurlandii]]. Hetman chciał przyłączyć całą Kurlandię do Litwy, jednak Zygmunt III Waza nie zgodził się na to i pozostawił całkowitą władzę nad księstwem [[Fryderyk Kettler|Fryderykowi Kettlerowi]]. Obrażony na króla Radziwiłł zrezygnował z naczelnego dowództwa w Inflantach i przekazał je pułkownikowi Janowi Sicińskiemu, który mając jedynie 100 żołnierzy ruszył do Estonii. Ponieważ Szwedzi zamknęli się w twierdzach, a wojska litewskie nie posiadały dostatecznej ilości piechoty i artylerii, działania wojenne wygasły. Szwedzi, zrozumiawszy, że mimo reform ich armia nie jest jeszcze w stanie mierzyć się z armią litewską, wystąpili z propozycjami pokojowymi.
 
W czasie walk w Inflantach wznowione zostały działania przeciw Moskwie i zdawano sobie sprawę z faktu, że zakończenie walk ze Szwedami wpłynie na cara. Dodatkowo pojawiło się zagrożenie ze strony [[Turcja|Turcji]]. Perspektywa walki z trzema przeciwnikami wymusiła na królu decyzję o zawarciu rozejmu (11 stycznia, ponownie 8 lutego). Warunkiem zawarcia rozejmu miało być odzyskanie Parnawy, jednak 7 sierpnia zezwolił Szwedom na chwilowe jej zatrzymanie.
 
== Podsumowanie ==
Układ podpisany został przez polskich komisarzy w obozie pod [[Karklis|Karkus]], a przez szwedzkich 8 grudnia w [[Tolsburg]]u. Działania przerwano na 2 lata do [[21 listopada]] [[1620]] roku. Parnawa miała być zwrócona przez Szwedów rok i dzień po zatwierdzeniu układu przez Zygmunta III, czego ten nie uczynił. Zagwarantowano wolność handlu i zastrzeżono, że jeśli któraś ze stron nie zapowie trzy miesiące przed wygaśnięciem rozejmu zamiaru wznowienia działań, to będzie obowiązywał przez następny rok.
 
Walki w latach 1617-1618 obnażyły braki systemu obronnego RzeczpospolitejRzeczypospolitej, która walcząc z częścią sił szwedzkich doznała porażki (utrata Parnawy). Słabe strony wojsk RzeczpospolitejRzeczypospolitej takie jak spóźniony zaciąg wojska, kłopoty z wypłatą [[żołd]]u związane z niewydolnością systemu skarbowego, brak piechoty szczególnie obcego [[autorament]]u, brak dział i zły stan zamków oraz twierdz doprowadziły do powtórki scenariusza z poprzedniej wojny polsko-szwedzkiej. Wtedy także uderzenie szwedzkie doprowadziło do utraty miast i zamków, które w wyniku późnego przeciwuderzenia udało się co najwyżej odzyskać.
 
W czasie tego konfliktu zauważyć można też zmianę postawy króla Zygmunta III, który prawdopodobnie miał zamiar zmienić status Kurlandii, wykorzystując jej podział do utworzenia nowego księstwa związanego z RzeczpospolitąRzecząpospolitą. W sierpniu 1617 król w liście do hetmana podał wykaz zamków, które po wyzwoleniu nie miały wrócić do księcia Fryderyka, a już w październiku wysłał wykaz ludzi, którym miał te zamki przekazać. Wobec protestu Fryderyka i niepewnego wyniku wyprawy królewicza Władysława na Moskwę 11 kwietnia 1618 roku odzyskał książę władzę nad całością księstwa.
 
== Literatura ==
* Leszek Podhorodecki, "''Rapier i koncerz"'', Warszawa 1985, ISBN 83-05-11452-X, strs. 119-122
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Wisner | imię = Henryk | tytuł = Zygmunt III Waza | data = 2006 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo | miejsce = Wrocław | isbn = 978-83-04-04801-0 | strony = 199-202}}
 
{{Wojny polsko-szwedzkie}}