Sztuka przedromańska w Polsce: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
WP:SK, poprawa linków |
|||
Linia 1:
'''Sztuka przedromańska''' na ziemiach polskich pojawiła się z chrześcijaństwem, czyli w [[X wiek]]u i trwała do około połowy [[XI wiek]]u, a za umowną datę graniczną przyjmuje się rok [[1038]], kiedy [[Brzetysław I]] najechał na ziemie polskie. Pojawienie się i rozwój sztuki przedromańskiej przypada zatem na okres, gdy dobiegał końca proces jednoczenia ziem polskich i gdy istniał już jednolity organizm państwowy pierwszych Piastów: [[Mieszko I|Mieszka I]], [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]] i [[Mieszko II Lambert|Mieszka II]].
Wraz z chrztem w 966 roku Polska, obok nowej wiary, przyjęła także kulturę i tradycję chrześcijańską. W czasach Mieszka I zaczęły zatem napływać do Polski nowe formy cywilizacyjne z Zachodu i Południa, choć kontakt z kulturą chrześcijańską musiał rozpocząć się jeszcze przed chrztem. Ziemie polskie nie znajdowały się bowiem w izolacji, utrzymywały kontakty zarówno z ruskim Wschodem, jak i łacińskim Zachodem i przechodziły przez nie szlaki handlowe, którymi wędrowali także misjonarze. Istnieją także hipotezy, że państwo [[Wiślanie|Wiślan]] zostało schrystianizowane już pod koniec IX lub na początku X wieku za pośrednictwem [[Państwo wielkomorawskie|państwa wielkomorawskiego]]. Ważna rolę w chrystianizacji ziem polskich odegrały [[Morawy]], a potem [[Czechy]], skąd przybywali pierwsi duchowni i być może także artyści.
Linia 21:
Pierwszą grupę budowli z tego okresu stanowią [[rotunda|rotundy]], pełniące rolę kaplic i związane z przylegającymi do nich [[palatium|palatiami]] na planie prostokątnym. Wznoszone były w obrębie grodów. Zespoły te mają wyraźne cechy wspólne i ich genezy upatruje się w sztuce karolińskiej i ottońskiej. Rotundy wznoszone były także w okresie romańskim; łącznie na ziemiach polskich doliczono się ich około dwudziestu.
Najlepiej zachowana jest [[rotunda Najświętszej Marii Panny na Wawelu]], datowana na przełom X i XI wieku. Jest to budowla z czterema [[Apsyda (architektura)|apsydami]] i przybudówką, w której mieściły się schody na [[empora|emporę]]. Odnaleziono także ślady po budowli interpretowanej jako palatium. Rotunda została odkryta wśród zabudowań dawnych kuchni królewskich w [[1917]] roku przez [[Adolf Szyszko-Bohusz|Adolfa Szyszko-Bohusza]], który następnie dokonał jej częściowej rekonstrukcji. Poprawność tej rekonstrukcji bywa dziś podawana w wątpliwość. Obecnie rotunda jest udostępniona zwiedzającym i stanowi część rezerwatu archeologicznego [[Wawel Zaginiony]]. Na Wawelu odkryto także relikty dwóch innych rotund z końca X lub 1. połowy XI wieku: rotundy jednoapsydowej i tzw. [[Kościół B na Wawelu|kościoła B]]. Rotunda znajdowała się również na [[
Na Ostrowie Lednickim znaleziono szczątki palatium z rotundą na planie [[krzyż grecki|krzyża greckiego]] wpisanego w koło, z apsydą przy wschodnim ramieniu oraz emporą. Datowana jest na X wiek. Także w Gieczu, na terenie grodu z [[IX wiek]]u, natrafiono na pozostałości po rotundzie z palatium. Datowane są na początek XI wieku i niewykluczone, że nigdy nie zostały ukończone. Kolejne relikty rotundy z tego okresu odkryto na zamku w Przemyślu. Była to kaplica jednoapsydowa, z końca X lub początku XI wieku.
Linia 47:
Nieznane są dziś żadne zabytki przedromańskiego malarstwa tablicowego czy ściennego, choć na podstawie informacji z przekazów źródłowych można wnioskować, że takowe istniały. Więcej wiadomo o iluminowanych księgach, które przywożone były do Polski. Tylko jeden zabytek z tego okresu znajduje się dziś w kraju - ''[[Praedicationes]]'', ale nie jest to bynajmniej dzieło rodzime. Jest to najstarszy z zachowanych na terenie Polski iluminowanych rękopisów i przechowywany jest w Bibliotece Kapitulnej w Krakowie. Datowany na koniec VIII lub początek IX wieku, prawdopodobnie został wykonany w skryptorium we Włoszech. Zdobiony jest inicjałami oraz jedną całostronicową miniaturą z krzyżem i symbolami ewangelistów.
Drugim, także zachowanym do dziś, jest ottońska księga ''[[Kodeks Gertrudy|Psałterz Egberta]]'', obecnie w Museo Archeologico Nazionale w [[Cividale del Friuli]]. Manuskrypt składa się z dwóch części - pierwotnego psałterza z 2. połowy X wieku, stanowiącego do 983 własność biskupa [[Trewir]]u, Egberta oraz doszytych do niego kart z 2. połowy XI wieku (tzw. ''Kodeks Gertrudy''). Po 983 rękopis został przywieziony do Polski, najprawdopodobniej przez [[Rycheza Lotaryńska|Rychezę]], żonę Mieszka II. Później wraz z ich córką [[Gertruda Mieszkówna|Gertrudą]], poślubioną [[Izjasław I|Izjasławowi]], manuskrypt trafił na Ruś, gdzie dołączono do niego ową drugą część. Następnie księga wróciła do Polski, później do Niemiec i za sprawą [[Elżbieta
Trzecia księga - ''Mszał rzymski'' (''Ordo Romanus'') z 1. połowy XI wieku zaginęła w XIX w. Znana jest kopia miniatury dedykacyjnej, na której księżna Matylda wręcza księgę Mieszkowi II. Rękopis powstał w Niemczech, być może w [[Klasztor Reichenau|Reichenau]].
== Rzemiosło artystyczne ==
Liczba zachowanych do dziś zabytków rzemiosła przedromańskiego jest niewielka i stanowi tylko część przedmiotów, jakie znajdowały się wówczas w Polsce. Potwierdza to relacja z ''[[Kronika polska (Galla Anonima)|Kroniki Galla]]'', opisująca bogactwo za czasów Bolesława Chrobrego: ''nie tylko komesowie, lecz nawet ogół rycerstwa nosił łańcuchy złote niezmiernej wagi, taki wszyscy mieli nadmiar pieniędzy. Damy zaś dworskie tak chodziły obciążone koronami złotymi, naszyjnikami, łańcuchami złotymi, naramiennikami, złotogłowiami i klejnotami, że gdyby ich drudzy nie podtrzymywali, nie mogłyby udźwignąć tego ciężaru''<ref>''Historia sztuki polskiej'', t.I: ''Sztuka średniowieczna'', Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1965, s. 150</ref>. Nawet uznając, że autor przesadził, ilość kosztowności musiała być znaczna. Tymczasem ilość zabytków, jakie znane są dziś, jest co najmniej skromna. Nieco więcej zachowało się z końca wieku XI i wieków XII i XIII, ale i tak stanowią one tylko niewielką część pierwotnych zasobów.
Czeski kronikarz [[Kosmas z Pragi|Kosmas]] napisał, że Brzetysław, po złupieniu Polski, przywiózł ''100 wozów ładowanych złotem i srebrem''<ref>Cytat za: Tadeusz Chrzanowski, ''Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów'', Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, ISBN 83-01-11171-2, s. 22.</ref>. Dwa zabytki z tego czasu znane są dzięki przekazowi z tej samej kroniki - Kosmas zanotował, że z Gniezna Brzetysław wywiózł trzy szczerozłote płyty ołtarzowe i szczerozłoty [[krucyfiks]], mający ważyć trzy razy tyle, co Mieszko. ''Żywot św. Ulryka'' z lat 972-993 pisze o wotum odlanym na prośbę Mieszka I, wykonanym ze srebra, w formie ramienia z dłonią, będącym podziękowaniem za uratowanie życia.
Zachowane wyroby mają charakter przede wszystkim kościelny. Znaczna część wyrobów pochodziła z importu, gdyż przewyższały one wyroby lokalne, czasem jednak trudno rozstrzygnąć, czy dany wyrób jest rodzimy, czy został przywieziony z zagranicy.
Wśród zachowanych zabytków znajduje się [[czara włocławska]], obecnie w [[Muzeum Narodowe w Krakowie|Muzeum Narodowym w Krakowie]]. Naczynie zostało przypadkowo wyorane na polu pod [[Włocławek|Włocławkiem]] w 1909 roku. Jest to srebrna czara, częściowo złocona i zdobiona techniką [[niello]], pierwotnie będąca częścią kielicha mszalnego. Na jej ściankach znajdują się osiem scen z życia [[Gedeon (postać biblijna)|Gedeona]] z [[Księga Sędziów|Księgi Sędziów]], wykonanych w technice [[
W 1964 roku, podczas badań archeologicznych przy rotundzie NMP, odnaleziono wisior na łańcuszku. Wykonany jest z [[kryształ górski|kryształu górskiego]] w kształcie zbliżonym do walca, oprawionego w złoto i zdobionego [[filigran]]em oraz [[granulacja (technika złotnicza)|granulacją]]. Być może stanowił część korony lub zawieszki, noszonej na piersiach. Przez polskich badanych datowany jest na koniec X lub początek XI wieku, a przez węgierskich - na wiek XII. Z pierwszej katedry gnieźnieńskiej, sprzed roku 1018, pochodzą odnalezione płytki ceramiczne ze wzorami geometrycznymi.
Najstarsze [[polskie insygnia koronacyjne|regalia władców polskich]] zaginęły i do dziś zachowała się tylko [[Włócznia Świętego Maurycego (Kraków)|Włócznia Świętego Maurycego]], ofiarowana Bolesławowi Chrobremu przez Ottona III na [[
Z czasów Bolesława Chrobrego zachowało się osiem [[
Do czasów I wojny światowej w [[
Obok wymienionych powyżej zabytków, będących przykładami sztuki importowanej, kościelnej i dworskiej, istniała równolegle sztuka lokalna, związana z tradycjami słowiańskimi i pogańskimi wierzeniami, uprawiana przez miejscową ludność. Rzemiosło rodzime na terenie Polski miało dobrą tradycję przedhistoryczną, gdy wysoki poziom reprezentowało złotnictwo, kowalstwo i garncarstwo. W rzemiośle kultura pogańska istniała w symbiozie z chrześcijańską aż do XII wieku, kiedy zaczęła dominować ta druga. Dobrze rozwinięte było złotnictwo, którego przykłady pochodzą m.in. ze ''skarbów'' - zakopanych w ziemi naczyń z kosztownościami (np. ''skarb z [[Borucin (województwo kujawsko-pomorskie)|Borucina]]
{{przypisy}}
| |||