Trałowce typu Jaskółka: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
→‎Geneza i zamówienie: drobne redakcyjne
WP:SK, drobne redakcyjne
Linia 25:
 
=== Geneza i zamówienie ===
Po odzyskaniu w 1918 roku niepodległości powołano do życia [[Marynarka Wojenna II RP|Marynarkę Wojenną RP]]. Postawione przed nią zadania m.in. w zakresie [[Broń podwodna|broni podwodnej]], miały realizować zakupione we wrześniu 1920 cztery poniemieckie [[Trałowiec|trałowce]] [[trałowce typu FM|typu ''FM'']]. Jednostki otrzymały nazwy ptaków (co stało się później tradycją dla polskich trałowców): [[ORP Jaskółka (1921)|"Jaskółka"]], [[ORP Mewa (1921)|"Mewa"]], [[ORP Rybitwa (1921)|"Rybitwa"]] oraz [[ORP Czajka (1921)|"Czajka"]]. Organizacyjnie utworzyły [[Dywizjon Minowców]]. 12 października 1931 wyeksploatowane jednostki zostały wycofane ze służby i skreślone z listy floty, a we wrześniu 1932 roku dywizjon został rozwiązany<ref name=Militarium>{{cytuj stronę|url=http://www.militarium.net/viewart.php?aid=240|tytuł=Trałowce typu Jaskółka|nazwisko=Pacholski|imię=Łukasz|praca=Okręty nawodne przed 1945 rokiem|data dostępu=2011-04-13}}</ref>. Ich zadania przejęły dwie [[Kanonierka|kanonierki]]: OORP [[ORP Komendant Piłsudski|"Komendant Piłsudski"]] i [[ORP Generał Haller|"Generał Haller"]], jednak ze względu na swoje parametry techniczne nie nadawały się do wykonywania tej służby. Szef Kierownictwa Marynarki Wojennej ([[Dowództwo Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej|KMW]]), [[Kontradmirał|kontradmirał]] [[Jerzy Świrski]], wiosną 1930 zabiegał o spotkanie z [[Marszałek (stopień wojskowy)|marszałkiem]] [[Józef Piłsudski|Józefem Piłsudskim]] w celu przekonania go do wyasygnowania środków na rozbudowę floty, jednak ten okazał się nie być zainteresowanym sprawami morskimi. Równocześnie w KMW rozpoczęto starania o znalezienie następców wycofanych okrętów<ref name=Varia>{{cytuj stronę|url=http://www.smw.ocalicodzapomnienia.eu/index.php?o=pokaz&katid=1&pkatid=26&jid=1&postid=511|tytuł=Polskie drugie "Ptaszki"|nazwisko=Wąsiewski|imię=Józef|praca=Symbolika Marynarki Wojennej|data dostępu=2011-04-13}}</ref>.
 
[[Dowództwo Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej|Kierownictwo Marynarki Wojennej]], mając na uwadze trudności w budowie [[Niszczyciel|niszczycieliniszczyciel]]i i [[Okręt podwodny|okrętów podwodnych]] we [[Francja|Francji]], podjęło decyzję o budowie przyszłych trałowców w kraju, przy tym szczególny nacisk położono na kooperację przy dostawach wyposażenia z krajowymi producentami. Wśród [[Stocznia|stoczni]] polskich 25 lutego 1932 roku został rozpisany przetarg na budowę czterech trałowców. Rozprawa ofertowa odbyła się 19 maja 1932, a przewodniczył jej ówczesny Szef Biura Zaopatrzenia KMW, kmdr por. inż. [[Stanisław Rymszewicz]]. Swoje oferty przedstawiły:
* Warszawska Spółka Akcyjna Budowy Parowozów (WSABP) - okręty miały być zbudowane w porcie czerniakowskim w Warszawie, według projektu opracowanego przez kmdr. w st. sp. inż. [[Marian Sasinowski|Mariana Sasinowskiego]].
* Państwowe Zakłady Inżynierii z Warszawy (PZInż.) - jednostki miała zbudować Stocznia Rzeczna w Modlinie na podstawie stoczniowego Biura Konstrukcyjnego kierowanego przez inż. [[Aleksander Potyrała|Aleksandra Potyrałę]].
* Stocznia Gdyńska (SG) - projekt opracowali inż. Włodzimierz Błażejewski ze Stoczni Gdyńskiej oraz inż. Wille Dobrzyński z gdańskiego Danziger Werft.
* Stocznia Lloyd z Bydgoszczy - autorami projektu byli kmdr inż. [[Dominik Malecki]] oraz inż. M. Mikosia.
Ostatecznie oferta bydgoskiego przedsiębiorstwa nie została przedstawiona w terminie. Do przetargu zaproszono również przedsiębiorstwo Zieleniewski, Fitzner, Gamper, w skład którego wchodziła Stocznia Rzeczna w Krakowie, jednak firma odpowiedziała, że bez przeprowadzenie prób modelu nie może się do niczego zobowiązać. W KMW stanowisko to uznano za rezygnację. Najkorzystniejszą ofertę, zarówno pod względem cenowym (1 037 000 zł, za cztery okręty), jak i czasowym (18 miesięcy bez prób dla pierwszego okrętu i co półtora miesiąca każdy następny trałowiec) złożyła Warszawska Spółka Akcyjna Budowy Parowozów. Ponadto WSABP oferowała zamontowanie na trałowcach silników o mocy 500-600 KM każdy, własnej produkcji, których konstruktorem był inż. [[Kazimierz Toepfler]]<ref name="Jaźwiński">{{cytuj pismo|nazwisko=Jaźwiński|imię=Jerzy M.|tytuł=Budowa trałowców wz. 1933|czasopismo=Okręty Wojenne|wolumin=4/2010|issn=1231-014X}}</ref>. Po dokonaniu analizy okazało się, że oferowane silniki były prototypami o zbyt dużych gabarytach i masie. Ponadto silniki były przystosowane do eksploatacji lądowej, a nie morskiej, co w przyszłości mogło rodzić duże problemy w użytkowaniu. Tymczasem PZInż. we wrześniu 1932 dokonały w szwedzkiej firmie "Nyquist-Holm AB" z Tollhattan zakupu licencji na budowę silników okrętowych "Nohab". Wszystko to spowodowało, że jesienią 1932 w KMW zdecydowano o przyjęciu oferty złożonej przez PZInż<ref name="Twardowski">{{cytuj pismo|nazwisko=Twardowski|imię=Marek|tytuł=Budowa trałowców typu Jaskółka|czasopismo=Morza, Statki i Okręty|wolumin=1/1998|issn=1426-529X}}</ref>. Oprócz kwestii czysto technicznych, wpływ na wynik przetargu miała polityka równomiernego rozdzielania zamówień wojskowych pomiędzy producentów<ref name=Militarium />.
 
Pomimo zakończenia procedury przetargowej, nieuzgodniona pozostała kwestia finansowania budowy okrętów. Szef KMW 20 kwietnia 1931 przedstawił plan wydatków nadzwyczajnych Marynarki Wojennej na rok 1932/1933. Plan zakładał zabezpieczenie 200 000 zł na pierwszą ratę budowy trałowców i ścigacza okrętów podwodnych, a także wyasygnowanie środków na pierwsze raty dla dwóch kontrtorpedowców oraz sześciu okrętów podwodnych. Sztab Główny zaaprobował taki podział, ale decyzja należała do marszałka Józefa Piłsudskiego. Po dwuipółletnich staraniach Szef KMW 24 listopada 1932 uzyskał u niego audiencję, podczas której przystał na propozycję. Przed podpisaniem umowy opracowano trzy studialne projekty trałowców. Pierwszy, gotowy już w połowie 1932, zakładał jednostkę o wyporności ok. 160 ton. W drugim z kolei wyporność wzrosła do 168 ton. Podstawą do zawarcia umowy stał się trzeci projekt trałowca o wyporności ok. 180 ton. Autorem projektu był inż. Aleksander Potyrała, przy współpracy kmdr. inż. Dominika Maleckiego. Po opracowaniu linii teoretycznych kadłuba, w [[Hamburg]]u przeprowadzone zostały badania modelowe kadłuba.
[[Plik:ORP Mewa & Jaskółka.jpg|thumb|300px|"Mewa" i "Jaskółka"]]
Umowę na budowę czterech okrętów podpisano między KMW a PZInż. 26 stycznia 1933<ref name="Twardowski" />. Tego samego dnia w PZInż. zamówiono silniki dla planowanych okrętów<ref name=Varia />. W związku z tym, że Stocznia Rzeczna w Modlinie nie posiadała wystarczającej mocy produkcyjnej dla budowy czterech trałowców jednocześnie, w umowie zawarto klauzulę o budowie dwóch trałowców w Modlinie, jednego w Warsztatach Portowych Marynarki Wojennej w Gdyni. Nie określono miejsca budowy czwartej jednostki, którą w sierpniu 1933 ostatecznie zlecono Stoczni Gdyńskiej<ref name="Jaźwiński" />. Zastrzeżono, że PZInż. dostarczy innym wykonawcom rysunki konstrukcyjne, specyfikacje, aby wszystkie okręty były identyczne – niezależnie od miejsca budowy. Przewidywana cena za jeden trałowiec miała wynosić 1 320 000 zł, przy czym nie obejmowała ona uzbrojenia, amunicji, trałów, instalacji radiotelegraficznych, ropy, żywności, rzeczy załogi oraz innych materiałów zużywalnych. Umowa przewidywała terminy oddania okrętów: pierwszy z trałowców miał zostać ukończony po 20 miesiącach od podpisania dokumentu, a kolejne –odpowiednio– odpowiednio po 23, 26 i 29 miesiącach<ref name="Twardowski" />. Cały proces związany z budową jednostek miał być nadzorowany przez Kierownictwo Marynarki Wojennej. Koszty budowy jednostek miały być pokryte w ciągu trzech lat budżetowych: rok budżetowy 1933/1934 – 850 000 zł, rok budżetowy 1934/1935 – 1 700 000 zł, a w roku budżetowym 1935/1936 pozostałe należności<ref name="Jaźwiński" />.
 
=== Budowa ===
Po podpisaniu umowy, w stoczniach przystąpiono do budowy okrętów<ref name=Varia />. W tym okresie trałowce otrzymały oznaczenia stoczniowe: w Stoczni Rzecznej były to: S 18 ("Czajka"), S 19 ("Mewa"), S 20 ("Jaskółka") i S 21 ("Rybitwa"), natomiast Stocznia Gdyńska nadała budowanym jednostkom oznaczenia w postaci litery T i numeru, np. T 1 ("Jaskółka"), T 2 ("Mewa"). Zgodnie z założeniem KMW pierwszy miał być ukończony trałowiec z WPMW, drugi ze Stoczni Gdyńskiej, a na końcu dwa modlińskie<ref name="Twardowski" />.
 
Budowa tak dużych okrętów od samego początku natrafiła na wiele trudności. W Modlinie stępkę pod przyszłą "Czajkę" położono w kwietniu, a pod Rybitwę w maju 1933<ref name=WEU>{{cytuj stronę|url=http://www.weu1918-1939.pl/kmw/nawodne/jaskolka/kmw_bojowe_nawodne_jaskolka.html|tytuł=ORP "Jaskółka" II|nazwisko=GOZDAWA|imię=|praca=Wielka Encyklopedia uzbrojenia M.S.Wojsk.1918-1939|data dostępu=2011-04-14}}</ref>. Faktyczna budowa jednostek rozpoczęła się 16 lutego 1934, gdy zgromadzono blachy do budowy kadłubów<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Ordon|imię=Stanisław M.|tytuł=Polska Marynarka Wojenna 1918-1939. Problemy prawne i ekonomiczne 1920-1946|strony=312}}</ref>. Od podstaw zorganizowano biuro konstrukcyjne nadzorujące wykonywanie poszczególnych etapów budowy. Wysokie wymagania narzucone przez KMW, a także brak podręczników i odpowiedniej praktyki powodowały, że warunki pracy były utrudnione. Stocznia nie mogła użyć norm niemieckich stosowanych przy budowie statków handlowych, ponieważ oznaczałoby to przekroczenie limitu zanurzenia. Pracownicy biura jeździli do [[Gdynia|Gdyni]] i tam na pokładach torpedowców i [[Niszczyciele typu Wicher|niszczycieli typu ''Wicher'']] wykonywali szkice elementów takich jak: schodnie, włazy czy drzwi. Następnie na ich podstawie sporządzano rysunki techniczne. Przy budowie kadłuba pojawiły się trudności spowodowane formowaniem blach w części dennej na rufie okrętu oraz wykonanie dziobnicy, która zgodnie z założeniami zawartymi w projekcie miała tworzyć jeden staliwny odlew. Według pierwotnych ustaleń zespoły napędowe okrętów miały zostać zamontowane po zwodowaniu kadłubów, jednak zdecydowano o montażu silników oraz mechanizmów pomocniczych na sztaplu, tj. placu, na którym budowano obydwa kadłuby<ref name="Jaźwiński" />.
Linia 50:
 
=== Wodowanie i próby odbiorcze ===
Na przełomie lat 1934/1935 okręty zostały zwodowane. Pierwszy z czterech budowanych okrętów - ORP "Jaskółka" – został zwodowany 11 września 1934. Kadłub spuszczono na wodę przy użyciu 100 tonowego dźwigu, wypożyczonego ze Stoczni Gdańskiej. Druga została zwodowana 10 stycznia 1935 ORP "Mewa". Kadłub trzeciego trałowca ORP "Czajka" został zwodowany 10 kwietnia 1935, natomiast czwartą jednostkę: "Rybitwę" zwodowano 26 kwietnia 1935, czyli 21 dni później niż zakładano w umowie. Szef KMW, kontradmirał [[Jerzy Świrski]], powołał 4 maja 1935 komisję do odbioru trałowców, w jej skład weszli: przewodniczący – kmdr por. [[Włodzimierz Steyer]], kierownik nadzoru budowy – kmdr por. inż. [[Zdzisław Śladkowski]] oraz dowódcy z odbieranych okrętów<ref name=Varia/>.
 
Po spuszczeniu kadłubów na wodę, w stoczniach przystąpiono do częściowego wyposażania okrętów. Zgodnie z założeniami umowy, trałowce miały być przeholowane do WPMW w Gdyni, gdzie miały otrzymać pozostałe urządzenia, w tym uzbrojenie, radiostacje i echosondy<ref name=Twardowski/>. Obydwa okręty zwodowane w Modlinie w czerwcu zostały przeholowane za pomocą holownika do Gdyni. Po zakończeniu wyposażania, latem 1935 okręty przeszły próby morskie na podstawie rygorystycznych wytycznych KMW<ref name="Jaźwiński"/>. Początkowo miały one zostać przeprowadzone w [[Tczew]]ie, ale nie zgodził się na to Dowódca Floty kontradmirał Unrug. Ostatecznie wszelkie testy i próby odbyły się w Gdyni, a trałowcami podczas prób dowodził emerytowany kpt. żw. [[Mikołaj Szemiot]]<ref name=Twardowski/>. Próba wodoszczelności została przeprowadzona według programu przygotowanego 7 sierpnia 1934 przez przedstawicieli wszystkich trzech stoczni, które zajmowały się budową trałowców. Program ten został opracowany na podstawie przepisów marynarek niemieckiej i rosyjskiej oraz podręcznika kmdr. inż. [[Marian Sasinowski|Mariana Sasinowskiego]]. Według warunków określonych przez kmdr. inż. Xawerego Czernickiego przeprowadzono próby roposzczelności. Wykonane testy ujawniły zalety i wady zbudowanych trałowców. Po dokonaniu niezbędnych poprawek nastąpiło zdanie okrętów Polskiej Marynarce Wojennej. Łączny koszt czterech jednostek, wraz z dostawami Marynarki Wojennej wyniósł 5 834 564,79 ówczesnych złotych, w tym koszty uzbrojenia to 245 000 zł, radiostacji 80 000 zł, sondy i urządzenia podsłuchowe wraz z montażem 79 534,40 zł<ref name="Jaźwiński"/>.
 
Po zakończeniu budowy i oddaniu do służby trałowców pierwszej serii, KMW podjęło starania o wybudowanie kolejnych jednostek tej klasy. Miały to być jednostki większe, o wyporności 300 ton, mogące operować na pełnym morzu. Brak wystarczających środków finansowych spowodował, że podjęto decyzję o budowie dwóch dalszych jednostek typu ''Jaskółka''. 14 sierpnia 1937 podpisano z WPMW w Gdyni kontrakt na budowę dwóch trałowców według ulepszonych planów pierwszej serii. Zasadniczą zmianą było zastąpienie agregatów prądotwórczych oraz maszynek sterowych pochodzących z zagranicy, sprzętem krajowym. Były to jednak konstrukcje prototypowe, w wyniku czego obydwie jednostki nie były w pełni sprawne po rozpoczęciu wojny. Na nowych jednostkach wzmocniono uzbrojenie przeciwlotnicze o podwójny [[najcięższy karabin maszynowy]] Hotchkiss kaliber 13,2 mm. Zamontowano również stalową osłonę pomostu dowodzenia z charakterystycznymi platformami na skrzydłach - na jednostkach pierwszej serii osłona była brezentowa. Uroczyste wodowanie jednostek miało miejsce 22 sierpnia 1938, a otrzymały one nazwy "Czapla" i "Żuraw". Następnie przystąpiono do wyposażania okrętów, które jednak nie osiągnęły pełnej sprawności bojowej we wrześniu 1939. Łączny koszt obydwu trałowców wyniósł około 4,5 mln zł<ref name=Twardowski/>.
 
{| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" cellpadding="5" align="center"
Linia 65:
|align="center"|'''Losy'''
|---
|align="left"|[[ORP Jaskółka (1935)|ORP "Jaskółka"]]
|align="center"|'''J'''
|align="center"|WPMW Gdynia
|align="center"|? listopad 1933
|align="center"|11 września 1934
|align="center"|27 sierpnia 1935
|align="center"|zatopiony<br />14 września 1939
|---
|align="left"|[[ORP Mewa (1935)|ORP "Mewa"]]
|align="center"|'''M'''
|align="center"|[[Stocznia Gdynia|Stocznia Gdyńska]]
|align="center"|? 1933
|align="center"|10 stycznia 1935
|align="center"|25 października 1935
|align="center"|dalsza służba: <br /> '''D-46''', '''BK-2'''
|---
|align="left"|[[ORP Rybitwa (1935)|ORP "Rybitwa"]]
|align="center"|'''R'''
|align="center"|Stocznia Rzeczna Modlin
|align="center"|16 lutego 1934
|align="center"|26 kwietnia 1935
|align="center"|21 grudnia 1935
|align="center"|dalsza służba:<br /> '''D-47''', '''BK-3'''
|---
|align="left"|[[ORP Czajka (1935)|ORP "Czajka"]]
|align="center"|'''CY'''
|align="center"|Stocznia Rzeczna Modlin
|align="center"|16 lutego 1934
|align="center"|10 kwietnia 1935
|align="center"|10 lutego 1936
|align="center"|dalsza służba: <br />'''D-45''', '''BK-1'''
|---
|align="left"|[[ORP Czapla (1939)|ORP "Czapla"]]
|align="center"|'''CP'''
|align="center"|WPMW Gdynia
|align="center"|1937
|align="center"|22 sierpnia 1938
|align="center"|1 września 1939
|align="center"|zatopiony<br />14 września 1939
|---
|align="left"|[[ORP Żuraw|ORP "Żuraw"]]
|align="center"|'''Ż'''
|align="center"|WPMW Gdynia
|align="center"|1937
|align="center"|22 sierpnia 1938
|align="center"|1 września 1939
|align="center"|dalsza służba<br />[[ORP Żuraw|ORP "Kompas"]]
|}
 
Linia 153:
=== ORP "Rybitwa" ===
{{main|ORP Rybitwa (1935)}}
Banderę wojenną na ORP "Rybitwa" podniesiono 21 grudnia 1935, a pierwszym dowódcą został mianowany kpt. mar. [[Jerzy Kossakowski (oficer marynarki)|Jerzy Kossakowski]]. Trałowiec wraz z bliźniaczymi jednostkami odbył szereg szkoleń na Bałtyku. Okręt 1 września 1939 po południu, pod dowództwem kpt. mar. [[Kazimierz Miładowski|Kazimierza Miładowskiego]]<ref name="Sawicki" /> wziął udział w odpieraniu ataku niemieckich bombowców na Zatoce Gdańskiej. Po zakończeniu walki, odholował na Hel uszkodzoną "Mewę". Następnie przeszedł do Jastarni<ref name="Pertek" />. Stamtąd trzykrotnie - 11, 12, 14 września - wychodził w celu ostrzelania niemieckich pozycji na wybrzeżu. Dwukrotnie - 10, 13 września - uczestniczył w zaminowywaniu Zatoki Gdańskiej<ref name="Kosiarz" />. 14 września w czasie nalotu niemieckich bombowców na port w Jastarni został trafiony bombą, która przebiła rufowy pokład nie wybuchając. Po dokonaniu prowizorycznych napraw okręt odpłynął na Hel, gdzie 17 września opuszczono na nim banderę. Po kapitulacji Helu okręt zdobyli Niemcy i wcielili go do floty pod nazwą "Rixhöft". Jednostka początkowo służyła jako trałowiec, a następnie została przebudowana na poławiacz torped TFA 8. Po wojnie odnaleziony w Travemunde i powtórnie wcielony do PMW, jako "Rybitwa". Dowódcą okrętu został ponownie kmdr ppor. Kazimierz Miładowski. W 1949 okręt przeklasyfikowano na dozorowiec D-47. W 1951 okręt przeszedł remont. Ostatecznie został wycofany ze służby w 1966 i przekształcony na pozbawioną napędu barkę koszarową o oznaczeniu BK-3, stacjonującą w Gdyni. Złomowany od 1972<ref name="Twardowski2" />.
 
=== ORP "Czajka" ===