Język na’vi: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Luckas-bot (dyskusja | edycje)
m r2.7.1) (robot dodaje vi:Tiếng Na'vi
tłumaczenie z en.wiki + trochę wkładu własnego, źródła/przypisy
Linia 1:
{{Źródła|data=2010-08}}
{{Język infobox
| kolor=000000009900| barwa=FFFFFF
| nazwa oryginalna=Na'vi
| barwa=ffffff
| nazwa oryginalna=Język na’vi<br />Na'vi language
| kraj, region1=
| liczba=?
| pozycja=?
| rodzina=[[Języki sztuczne]]<br />*• '''Język Na'vi'''
| rodzaj=zmodyfikowane [[alfabet łaciński|łacińskie]]
| kraj, region2=
| kraj, region2=-
| agencja=
| rodzajiso1=-
| iso1iso2=art
| iso2=
| iso3=
| sil=
| kod=
| kod= <!-- kod języka, np. de -- dla zajawki o ichniejszej wersji językowej Wikipedii -->
| przymiotnik=Na'vi|nieodmienny=tak
| kod2= <!-- niektóre języki mają drugą, odrębną wersję Wikipedii, np. szwajcarski niemiecki (als = alemański) albo białoruski: wstaw tu ten 2. kod -->
| język=Na'vi
| przymiotnik= <!-- np. Chińska -- polska forma przymiotnikowa Wikipedii w tym języku dużą litera, bo w nagłówku (zostanie siłowo zmniejszona kiedy trzeba funkcją "lcfirst:") -->
| przymiotnik2=na'vi
| kod3=
| kod4= <!-- j. chiński ma co najmniej 4 Wikipedie -->
| język= <!-- np. chiński standardowy -- określi indeks wikisłownikowy do wyświetlenia w zajawce wikisłownikowej oraz ustawi drugi człon do pary z wartością parametru "z języka" poniżej -- dla dwujęzycznego słownika tamże -->
| przymiotnik2=
| wikisłownik=
| z języka= <!-- np. chińsko -- wyświetli hasło [[wikt:Słownik chińsko-polski, polsko-chiński standardowy]] gdzie człon "chiński standardowy" to wczesniej podana wartość parametru język -->
}}
'''Język na’vi''' ([[Język angielski|jęz. ang.]]: Na’vi language) – [[Języki sztuczne|sztuczny język]] stworzony przez [[Paul Frommer|Paula Frommera]], wykładowcę Marshall School of Business, na potrzeby filmu ''[[Avatar (film)|Avatar]]''. Jego słownik z dnia na dzień się powiększa, trwają próby uwolnienia języka, ponieważ jak dotąd gramatyka znana jest w całości jedynie jego twórcy.
 
'''Język Na'vi''' – [[Języki sztuczne|sztuczny]] język inteligentnej humanoidalnej rasy zamieszkującej fikcyjny księżyc Pandora, stworzony na potrzeby uniwersum filmu [[Avatar (film)|Avatar]] [[James Cameron|Jamesa Camerona]]. Został opracowany w roku [[2009]] przez lingwistę [[Paul Frommer|Paula Frommera]], wykładowcę [[USC Marshall School of Business|Marshall School of Business]] [[University of Southern California|Uniwersytetu Południowej Kalifornii]].
=== Historia ===
W [[2005]] roku, kiedy praca nad filmem była wciąż na etapie scenariusza, [[James Cameron|Cameron]] poczuł, że potrzebuje kompletnego, spójnego języka, którym posługiwałaby się obca rasa. Wymyślił około trzydziestu słów, ale potrzebował lingwisty, który stworzyłby zasady gramatyczne i słowotwórcze. Polecono mu językoznawcę Paula Frommera, który wkrótce spotkał się z Cameronem. Po zakończeniu pierwszej, wstępnej rozmowy, reżyser uścisnął naukowcowi dłoń ze słowami: „Witam na pokładzie”.
 
W momencie premiery filmu, słownictwo języka Na'vi składało się z około 1000 słów, a jedyną osobą potrafiącą go w pełni rozumieć był jego twórca{{r|Frommer1}}. Frommer następnie poszerzył zasób słów do ponad 1500 i udostępnił zasady gramatyki, dzięki czemu język ten stał się możliwy do opanowania dla osób zainteresowanych. Lingwista ma nadzieję, że jego język będzie "żył własnym życiem"{{r|Frommer2}}.
Bazując na początkowej liście słów Camerona, która według Frommera miała „polinezyjski posmak”, lingwista stworzył trzy zestawy słów i zwrotów bez przypisanego znaczenia, które brzmiały jak język obcej cywilizacji. Cameron wybrał jeden z nich, najbardziej mu odpowiadający. Wtedy Frommer mógł przystąpić do dalszej pracy.
 
== Historia ==
Na kierunek rozwoju języka wpłynęły trzy główne zasady. Po pierwsze: Cameron chciał, żeby język brzmiał obco, ale przyjemnie dla widzów. Po drugie: ponieważ zgodnie ze scenariuszem ludzie uczyli się języka na’vi, musiał być stosunkowo łatwy do nauki. Po trzecie: aktorzy powinni wymawiać swoje kwestie w tym języku bez większych trudności. W swojej ostatecznej formie język zawiera kilka elementów obcych językom ludzkim, np. [[koniugacja (językoznawstwo)|koniugację]] czasowników z użyciem [[wrostek|wrostków]].
W 2005 roku, kiedy praca nad filmem była wciąż na etapie scenariusza, [[James Cameron]] postanowił skonstruować kompletny, spójny język, którym posługiwałaby się obca rasa. Wymyślił około 30 słów, ale potrzebował lingwisty, który stworzyłby zasady gramatyczne i słowotwórcze. Zlecił to zadanie poleconemu mu Paulowi Frommerowi. Frommer, bazując na początkowej liście słów Camerona, która według niego miała "[[Języki polinezyjskie|polinezyjski]] posmak"{{r|Frommer3}}, stworzył trzy zestawy słów i zwrotów bez przypisanego znaczenia, które brzmiały jak język obcej cywilizacji. Cameron wybrał jeden z nich, najbardziej mu odpowiadający. Wtedy Frommer mógł przystąpić do dalszej pracy.
 
Na kierunek rozwoju języka wpłynęły trzy główne zasady. Po pierwsze, Cameron chciał, żeby język brzmiał obco, ale przyjemnie dla widzów. Po drugie, ponieważ zgodnie ze scenariuszem ludzie uczyli się języka Na'vi, musiał być stosunkowo łatwy do nauki. Wreszcie po trzecie, aktorzy powinni wymawiać swoje kwestie w tym języku bez większych trudności. W swojej ostatecznej formie język zawiera kilka elementów obcych językom ludzkim, np. [[koniugacja (językoznawstwo)|koniugację]] czasowników z użyciem [[wrostek|wrostków]].
Frommer rozszerzył słownictwo w maju 2009 roku, pracując nad [[James Cameron's Avatar: The Game|grą ''Avatar'']] – były tam potrzebne słowa Na’vi, które nie znalazły się w scenariuszu filmu. Frommer przetłumaczył także na język na’vi teksty czterech pieśni, które Cameron napisał w języku angielskim, pomagał też we właściwej wymowie wokalistom pracującym nad soundtrackiem. W dniu premiery filmu (18 grudnia 2009) słownik na’vi liczył około tysiąca słów.
 
Frommer rozszerzył słownictwo w maju 2009 roku pracując nad [[James Cameron's Avatar: The Game|grą Avatar]] - były tam potrzebne słowa Na'vi, których nie było w scenariuszu filmu. Frommer przetłumaczył także na język Na'vi teksty czterech pieśni, które Cameron napisał w języku angielskim, pomagał też we właściwej wymowie wokalistom pracującym nad muzyką z [[James Horner|Jamesem Hornerem]]. W dniu premiery filmu słownik Na'vi liczył około 1000 słów.
Praca nad językiem jest kontynuowana nawet po premierze filmu. Frommer pracuje nad kompendium, które planuje dostarczyć wytwórni Fox. Ma nadzieję, że język będzie „żył własnym życiem” i twierdzi, że byłoby „wspaniale”, gdyby dalej się rozwijał.
 
W marcu 2010 Paul Frommer poprosił członków społeczności o listę tysiąca1000 najpotrzebniejszych słóweksłów wraz ze znaczeniem i kontekstem, które przetłumaczy na język na’viNa'vi. UruchomiłZapowiedział równieżteż własnyuruchomienie blogwłasnego bloga, gdzie zamieszczabędzie zamieszczał lekcje, dialogi i wyjaśnienia.
 
=== WymowaFonologia i ortografia ===
WJęzyk mieszkańców Pandory nie posiada własnego alfabetu, jednakże w celu zapisaniautworzenia czytelnego systemu zapisu dla występujących językaw na’vifilmie ludzieaktorów wykorzystująwykorzystano większość liter [[Alfabet łaciński|alfabetu łacińskiego]] plus dwa [[znaki diakrytyczne]] (ä, ì), trzysiedem [[Spółgłoska ejektywna|spółgłoski ejektywne]]dwuznaków (px, tx, kx, ts, ng, rr, ll) oraz [[apostrof]] jako [[zwarcie krtaniowe]].
 
<pre>A Ä B D E F G H I Ì K L M N O P R S T U V W X Y Z
=== Gramatyka ===
a ä b d e f g h i ì k l m n o p r s t u v w x y z</pre>
==== Czasowniki ====
Czasowniki odmieniają się przez czasy, nie przez osoby. Czasy:
* Przeszły (czynność dawno zakończona)
* Przeszły (czynność zakończona przed chwilą)
* Teraźniejszy
* Przyszły (bliska przyszłość)
* Przyszły (odległa przyszłość)
 
Istnieją dwa systemy zapisu alfabetem łacińskim: pierwszy, bardziej fonemiczny, w którym pojawiają się litery ''c'' oraz ''g'' dla głosek [{{IPA|ʦ}}] i [{{IPA|ŋ}}], oraz drugi, używany przez grających w filmie aktorów, reprezentujący te głoski dwuznakami ''ts'' i ''ng''. W obu systemach spółgłoski ejektywne zapisywane są jako digrafy z literą ''x'' (''px, tx, kx'').
==== Rzeczowniki ====
===== Rodzaj =====
W języku na’vi nie ma rodzaju gramatycznego (męski/żeński), jednak występują [[Przyrostek|sufiksy]]:
* męski : ''-an''
* żeński : ''-e''
Przykład: ''tsmuk'' lub ''tsmúktu'' to "rodzeństwo", ale ''tsmukán'' to "brat" a ''tsmuké'' "siostra".
 
==== LiczebnikiSamogłoski ====
W języku Na'vi występuje siedem samogłosek:
Dłoń Na’vi posiada cztery palce, dlatego wypracowali [[ósemkowy system liczbowy]]. Najwyższą możliwą do nazwania liczbą jest 8028159 – ''kizazamkivozamkizamkivohin''.
 
{|class="wikitable"
! &nbsp;
! Przednie
! Tylne
|-
! rowspan=2|Przymknięte
|''i'' [{{IPA|i}}]
|rowspan=2|''u'' [{{IPA|u}}, {{IPA|ʊ}}]
|-
|''ì'' [{{IPA|ɪ}}]
|-
! Średnie
|''e'' [{{IPA|ɛ}}]
|''o'' [{{IPA|o}}]
|-
! Otwarte
|''ä'' [{{IPA|æ}}]
|''a'' [{{IPA|a}}]
|}
 
Istnieją również cztery [[Dyftong|dyftongi]]: ''aw'' [{{IPA|aw}}], ''ew'' [{{IPA|εw}}], ''ay'' [{{IPA|aj}}], ''ey'' [{{IPA|εj}}], oraz dwa [[sonanty]] posiadające pewne właściwości samogłosek: ''ll'' [{{IPA|l̩}}] oraz ''rr'' [{{IPA|r̩}}].
 
=== Spółgłoski ===
Język Na'vi korzysta z dwudziestu spółgłosek. Występują w nim również [[Spółgłoska ejektywna|spółgłoski ejektywne]].
 
{| class="wikitable"
! &nbsp;
![[Spółgłoska wargowa|dwuwargowe]]
![[Spółgłoska wargowa|wargowo-<br />zębowe]]
![[Spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa|dziąsłowe]]
![[Spółgłoska podniebienna|podniebienne]]
![[Spółgłoska miękkopodniebienna|miękkopodniebienne]]
![[Spółgłoska krtaniowa|krtaniowe]]
|-
| '''[[Spółgłoska ejektywna|ejektywne]]'''
| style="text-align:center;"|''px'' [{{IPA|p'}}]
| &nbsp;
| style="text-align:center;" |''px'' [{{IPA|t'}}]
| &nbsp;
| style="text-align:center;"|''kx'' [{{IPA|k'}}]
| &nbsp;
|-
| '''[[Spółgłoska zwarta|zwarte]]'''
| style="text-align:center;"|''p'' [{{IPA|p}}]
| &nbsp;
| style="text-align:center;" |''t'' [{{IPA|t}}]
| &nbsp;
| style="text-align:center;"|''k'' [{{IPA|k}}]
| style="text-align:center;"|''′'' [{{IPA|ʔ}}]
|-
| '''[[Spółgłoska nosowa|nosowe]]'''
| style="text-align:center;"|''m'' [{{IPA|m}}]
| &nbsp;
| style="text-align:center;" |''n'' [{{IPA|n}}]
| &nbsp;
| style="text-align:center;"|''ng (g)'' [{{IPA|ŋ}}]
| &nbsp;
|-
| '''[[Spółgłoska szczelinowa|szczelinowe]]'''
| &nbsp;
| style="text-align:center;"|''f'' [{{IPA|f}}]&nbsp;&nbsp;''v'' [{{IPA|v}}]
| style="text-align:center;"|''s'' [{{IPA|s}}]&nbsp;&nbsp;''z'' [{{IPA|z}}]
| &nbsp;
| &nbsp;
| style="text-align:center;"|''h'' [{{IPA|h}}]
|-
| '''[[Spółgłoska zwarto-szczelinowa|zwarto-<br />szczelinowe]]'''
| &nbsp;
| &nbsp;
| style="text-align:center;" |''ts (c)'' [{{IPA|ʦ}}]
| &nbsp;
| &nbsp;
| &nbsp;
|-
| '''[[Spółgłoska półotwarta|półotwarte]]'''
| &nbsp;
| &nbsp;
| &nbsp;
| style="text-align:center;"|''y'' [{{IPA|j}}]
| style="text-align:center;"|''w'' [{{IPA|w}}]
| &nbsp;
|-
| '''[[Spółgłoska płynna|płynne]]'''
| &nbsp;
| &nbsp;
| style="text-align:center;"|''r'' [{{IPA|ɾ}}]&nbsp;&nbsp;''l'' [{{IPA|l}}]<br/>''rr'' [{{IPA|r}}]
| &nbsp;
| &nbsp;
| &nbsp;
|}
 
=== Lenicja ===
Niektóre spółgłoski ulegają [[Lenicja|lenicji]] w obecności konkternych przedrostków lub przyimków. Spółgłoski ejektywne ''px tx kx'' zostają osłabione do ''p t k''; z kolei [[Afrykata|afrykaty]] ''p t ts k'' zostają osłabione do ''f s h''; zwarcie krtaniowe ''′'' zanika całkowicie. Na przykład, forma liczby mnogiej dla zaimka ''po'' (on, ona) brzmi ''ayfo'' (oni), gdyż ''p'' uległo lenicji do ''f'' w obecności przedrostka ''ay-''.
 
== Gramatyka ==
=== Zaimek ===
Zaimki pierwszoosobowe "my" w języku Na'vi mogą być [[Inclusivus|inkluzywne lub ekskluzywne]]. Oznacza to, że istnieją różne formy dla zaimka "my" zależnie od tego, czy osoba mówiąca ma również na myśli swojego adresata. Można się również spotkać z formami liczby podwójnej czy nawet potrójnej ("my dwoje", "wy troje", itp.).
 
{| class=wikitable
|-
! Zaimki!![[liczba pojedyncza|l. pojedyncza]] !![[liczba podwójna|l. podwójna]] !![[liczba potrójna|l. potrójna]] !![[liczba mnoga|l. mnoga]]
|-
|[[Inclusivus|exclusivus]]||oe||moe||pxoe||ayoe
|-
|[[Inclusivus|inclusivus]]||&mdash;||oeng||pxoeng||ayoeng
|-
|druga osoba||nga||menga||pxenga||aynga
|-
|trzecia osoba||po||mefo||pxefo||ayfo, fo
|}
 
Dodatkowe formy zaimków "ja" i "ty" to ''ohe'' i ''ngenga''. Płeć w przypadku trzeciej osoby liczby pojedynczej może być rozróżniana poprzez ''poan'' ("on") i ''poé'' ("ona"). Zaimki odmieniają się przez przypadki w identyczny sposób jak rzeczowniki (opisane poniżej).
 
[[Zaimek dzierżawczy|Formy dzierżawcze]] tworzy się dodając sufiks ''-yä'' jeśli zaimek kończy się samogłoską (bez ''o, u''), bądź ''-ä'' jeśli kończy się spółgłoską (włączając ''o, u, aw, ay, ew, ey, ll,'' oraz ''rr'')
 
=== Czasownik ===
Czasowniki odmieniają się przez [[czas (językoznawstwo)|czas]], [[aspekt (językoznawstwo)|aspekt]], [[tryb (językoznawstwo)|tryb]], a także mogą uwzględniać [[Afekt (językoznawstwo)|afekt]]. Nie odmieniają się za to przez osoby ani liczby. Odmiana polega na użyciu odpowiednich [[Wrostek|wrostków]], podzielonych na dwie kategorie pod względem miejsca w wyrazie: wrostki pierwszej pozycji stojące po nagłosie pierwszej [[Sylaba|sylaby]] oraz drugiej pozycji, pojawiające w nagłosie przedostatniej lub ostatniej sylaby. Wiele słów w języku Na'vi składa się tylko z dwóch zgłosek, więc wrostki stawia się odpowiednio po nagłosie pierwszej i ostatniej sylaby. W przypadku słów jednosylabowych, oba rodzaje infiksów pojawiają się wewnątrz tej zgłoski we właściwej kolejności.
 
Wrostki pierwszej pozycji informują o czasie, aspekcie oraz trybie. Przed nimi mogą się pojawić również infiksy [[Imiesłów|imiesłowowe]] lub [[Strona zwrotna|zwrotne]]. Wrostki drugiej pozycji mówią nam o nastawieniu emocjonalnym mówiącego - pozytywnym, negatywnym, niepewności, itp.
 
W jezyku Na'vi występuje pięć czasów: teraźniejszy, przeszły bliski, przeszły ogólny, przyszły bliski, przyszły ogólny oraz dwa aspekty: dokonany i niedokonany.
</br>Przykłady dla rdzenia ‘taron’ (''polować''):
 
:'''Czas:'''
:taron [teraźniejszy] ''poluje''
:t«ìm»aron [przeszły bliski] ''właśnie polował''
:t«ay»aron [przyszły ogólny] ''będzie polował''
:'''Aspekt:'''
:t«er»aron [niedokonany] ''polować''
:t«ol»aron [dokonany] ''zapolować''
:'''Czas i aspekt:'''
:t«ìrm»aron [czas przeszły bliski niedokonany] ''właśnie polował''
 
Czas i aspekt nie muszą być określane jeśli łatwo je wywnioskować z kontekstu.
 
:'''Afekt:'''
:t«ìm»ar«ei»on [pozytywny] ''właśnie polował'': Osoba mówiąca jest zadowolona z polowania.
:t«ay»ar«äng»on [negatywny] ''będzie polował'': Mówca jest zaniepokojony bądź znudzony zbliżającym się polowaniem.
 
=== Rzeczownik ===
Rzeczowniki w języku Na’vi, w przeciwieństwie do języków ludzkich, mogą się odmieniać aż przez cztery liczby – pojedynczą, mnogą, podwójną, a czasem nawet potrójną. Przedrostkiem dla liczby mnogiej jest ''ay-'', a dla podwójnej ''me-''. Obydwa mogą wywołać lenicję kolejnej spółgłoski, jeśli ta jej podlega; jeżeli tak się stanie, prefiksu nie trzeba używać. Na przykład:
 
:''Tokx'' [ciało] → ''aysokx'' lub ''sokx'' [ciała]
:''Nari'' [oko] → ''menari'' [dwoje oczu] → ''aynari'' [wiele oczu]
 
Deklinacja odbywa się z użyciem rzadkiego wśród ludzkich języków systemu [[ergatyw]]-[[biernik]]. [[Podmiot]] zdania przechodniego otrzymuje końcówkę ergatywu ''-l'', [[dopełnienie]] tego zdania otrzymuje końcówkę ''-ti''; podmiot zdania nieprzechodniego pozostaje bez zmian. Na przykład:
 
:'''Zdanie przechodnie:''' ''Oe'''l''' nga'''ti''' kameie'' [ja cię widzę]
:'''Zdanie nieprzechodnie:''' ''Oe kameie'' [ja widzę]
 
W języku Na'vi nie ma rodzaju gramatycznego (męski/żeński), jednak występują sufiksy:
:męski : ''-an''
:żeński : ''-e''
Przykład: ''tsmuk'' lub ''tsmúktu'' to "rodzeństwo", ale ''tsmukán'' to "brat", a ''tsmuké'' "siostra".
 
=== Przymiotnik ===
Przymiotniki w języku Na'vi nie utrzymują zgodności z rzeczownikiem. Występują zarówno przed, jak i po nim. Zaznaczane są afiksem ''a'', przyłączanym do najbliższego rzeczownikowi brzegu przymiotnika, na przykład:
 
:''ngim-a kilvan''
:długa rzeka
 
:''kilvan a-ngim''
:rzeka długa
 
Afiks ''a'' pojawia się tylko gdy przymiotnik bezpośrednio modyfikuje rzeczownik. [[Orzecznik]] wykorzystuje w tym celu czasownik lu ("być"):
: ''kilvan ngim lu''
: rzeka długa jest
 
=== Liczebnik ===
Dłoń Na'vi posiada cztery palce, stąd wykorzystany został [[ósemkowy system liczbowy]]. Znane liczby:
 
{| class="wikitable"
|-
! liczba !! nazwa
|-
| 1 || 'aw
|-
| 2 || mune
|-
| 4 || tsìng
|-
| 8 || vo
|-
| 16 || vofu
|-
| 32 || tsìvol
|}
 
{{Przypisy|przypisy=
<ref name = "Frommer1">{{cytuj stronę | url = http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=121350582 | tytuł = Do You Speak Na'vi? Giving Voice To 'Avatar' Aliens | data dostępu = 2011-12-17| autor = | opublikowany = | praca = | data = 2009-12-15| język = en}}</ref>
<ref name = "Frommer2">{{cytuj stronę | url = http://latimesblogs.latimes.com/herocomplex/2009/11/usc-professor-creates-alien-language-for-avatar.html | tytuł = USC professor creates an entire alien language for ‘Avatar’ | data dostępu = 2011-12-17| autor = Geoff Boucher | opublikowany = | praca = | data = 2009-11-29| język = en}}</ref>
<ref name = "Frommer3">{{cytuj stronę | url = http://usoproject.blogspot.com/2009/11/interview-with-paul-frommer-alien.html | tytuł = An interview with Paul Frommer, Alien Language Creator for Avatar | data dostępu = 2011-12-17| autor = Matteo Milani | opublikowany = | praca = | data = 2009-11-24| język = en}}</ref>
 
}}
 
== Zobacz też ==
* [[Język klingoński]]
 
== Linki zewnętrzne ==
* [http://naviteri.org/ Blog poświęcony językowi Na'vi] prowadzony przez Paula Frommera {{lang|en}}
* [http://navi.edu.pl/ Polskie Centrum Na'vi]
* [http://naviteriwww.learnnavi.org/ Bloglearnnavi.org o- językustrona na’vi]poświęcona prowadzonynauce przezjęzyka Paula FrommeraNa'vi] {{lang|en}}
* [http://navi.edu.pl/ Polskie centrum Na'vi] {{lang|pl}}
 
{{Języki sztuczne}}