Chocznia: Różnice pomiędzy wersjami

Chocznia jest położona na pograniczu [[Pogórze Wielickie|Pogórza Wielickiego]] i wschodniej części [[Beskid Mały|Beskidu Małego]], nad potokami [[Choczenka|Choczenką]] (dopływ [[Skawa (rzeka)|Skawy]]) i Konówką (dopływ Choczenki), przy drodze krajowej {{AS-droga|K|52}} [[Kraków]] – [[Bielsko-Biała]]. Graniczy z miastem [[Wadowice]] i wsiami: [[Zawadka (powiat wadowicki)|Zawadka]], [[Ponikiew (województwo małopolskie)|Ponikiew]], [[Kaczyna]], [[Inwałd]], [[Frydrychowice]] oraz [[Tomice (województwo małopolskie)|Tomice]]. Najwyżej położony punkt Choczni znajduje się na wysokości 577,6 m n. p. m. (wyższy z dwóch szczytów góry [[Bliźniaki (szczyt)|Bliźniaki]] na granicy z [[Ponikiew (województwo małopolskie)|Ponikwią]]), a najniższy punkt umiejscowiony jest w dolinie Choczenki przy granicy z [[Wadowice|Wadowicami]] (wysokość 266 m n. p. m.).

W 1462 roku na mocy układu pomiędzy królem polskim [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierzem Jagiellończykiem]], a królem czeskim [[Jerzy z Podiebradów|Jerzym z Podiebradu]], zamek barwałdzki wraz z między innymi Chocznią znalazł się ostatecznie pod zwierzchnictwem polskim. Odtąd do czasu rozbiorów Chocznia była [[Dobra królewskieKrólewszczyzna|dobrem królewskim]] należącym do starostwa barwałdzkiego, w przeciwieństwie do sąsiednich miejscowości przynależących najpierw do [[Księstwo zatorskie|księstwa]], a potem starostwa zatorskiego. Począwszy od końca XV wieku do Choczni napływała nowa fala osadników, osiedlanych na [[Prawo wołoskie|prawie wołoskim]] w systemie zarębkowym, poza terenem dotychczasowej wsi (w Nowej Choczni lub Chocynie). Ślady tego osadnictwa przetrwały w nazwiskach współczesnych Chocznian i nazwach miejscowych (Osiedle Malatowskie, Komanie, Ramendowskie, Zarąbki). Rejestr skarbowy z 1581 roku wspomina, że Chocznię zamieszkiwało wówczas ok. 200 mieszkańców, a wieś posiadała kościół, przy którym istniała szkółka. W XVII i XVIII wieku mieszkańcy wsi cierpieli z powodu rekwizycji woskowych na rzecz toczonych przez Polskę wojen ze Szwedami, Turkami, Kozakami, itp. Nadużyć i gwałtów dopuszczało się też wojsko królewskie stacjonujące podczas zim we wsi, na rzecz którego Chocznianie zobowiązani byli zabezpieczyć bezpłatne kwatery i żywność, teoretycznie opłacaną z żołdu. Mieszkańcy ponosili także liczne obciążenia na rzecz starostwa, których wysokość była uzależniona od ich statusu majątkowego ([[Pańszczyzna]]) oraz na rzecz probostwa. Wzrost obciążeń i chaos towarzyszący licznym wojnom sprzyjały zbiegostwu chłopów z Choczni na tereny Węgier ([[Orawa]]) i Śląska oraz silny rozwój zbójnictwa. Najbardziej znanym zbójnikiem z Choczni był Wawrzek (Wawrzyniec) Wcisło. Większość Chocznian w XVII i XVIII wieku posiadała spory zakres wolności osobistej (swoboda w sprawie zawierania małżeństw, a przed wszystkim obrotu ziemią - jej sprzedaży, zakupu, dziedziczenia czy zastawiania, choć bez formalnego prawa własności). Duże uprawnienia posiadał również wiejski samorząd, na którego czele stał wójt.

Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku Chocznia znalazła się pod panowaniem Austrii. W 1776 roku rząd austriacki sprzedał starostwo barwałdzkie wraz z Chocznią [[Franciszek Ksawery Branicki|Franciszkowi Ksaweremu Branickiemu]] za 40.000 [[ZłotyGulden reńskiaustro-węgierski|złotych reńskich]]. Tym samym Chocznia stała się dziedzicznym dobrem szlacheckim. W 1781 roku Branicki odsprzedał Chocznię Janowi Biberstein Starowieyskiemu. W 1785 roku przeprowadzono po raz pierwszy w Choczni urzędowy spis gruntów dla celów katastralnych ([[Pierwszy kataster gruntowy Galicji|Metryka Józefińska]]). Według tego spisu w Choczni znajdowały się wówczas 154 chałupy zamieszkałe przez 168 rodzin i jedna stara karczma. Ludność (łącznie z [[Kaczyna|Kaczyną]]) wynosiła 1368 osób. Pod względem struktury użytkowania 92% gruntów przypadało na chłopów, 4% na właścicieli majątku sołtysiego (Duninów),a po 2% na plebana i właściciela wsi. Całość gruntów podzielona była na 9 niw. Spis wykazywał ponadto istnienie w Choczni 3 lasów (dworskiego, sołtysiego i gromadzkiego).

Pierwsza połowa XIX wieku oznaczała dla Choczni wybuchające co kilka lat epidemie [[Cholera|cholery]] i [[Tyfus|tyfusu]], epidemię [[Pryszczyca|pryszczycy]] u bydła, klęski nieurodzaju i głodu, pożary, wylewy Choczenki oraz przeludnienie i rozdrobnienie gospodarstw. W latach 20-stych XIX wieku zaczęto uprawiać w Choczni ziemniaki, które szybko stały się podstawową wyżywienia miejscowych rodzin. W 1848 roku mieszkańcy Choczni uzyskali prawa własnościowe do uprawianej ziemi ([[uwłaszczenie chłopów|uwłaszczenie]]) oraz prawo głosu w wyborach do wiedeńskiego parlamentu. W tym samym roku w Choczni utworzono szkołę parafialną. Najtragiczniejsza w skutkach epidemia [[Cholera|cholery]] nawiedza Chocznię w latach 1852-55. Z tego okresu pochodzi usytuowany z dala od wsi cmentarz choleryczny (tak zwana Boża Męka). W drugiej połowie XIX wieku pojawiają się w Choczni pierwsze domy murowane. W 1880 roku utworzono w Choczni nowy cmentarz, trzeci po przykościelnym i cholerycznym. Następuje aktywizacja mieszkańców wsi, duże poparcie ma tworzący się ruch ludowy. Po 1880 roku powszechne stało się używanie nafty do oświetlenia domów. W 1883 roku zakończono budowę nowego kościoła. W 1888 roku doszło do otwarcia przebiegającej przez Chocznię linii kolejowej. W 1889 roku zawiązano w Choczni kółko rolnicze, dzięki któremu wprowadzono szereg ważnych innowacji, ułatwiających oraz przyspieszających prace w gospodarstwie i zwiększających plony. Przy kółku rolniczym powstała czytelnia ludowa pod protektoratem Stowarzyszenia Oświaty Ludowej. W 1892 roku utworzono w Choczni ochotniczą straż pożarną. Chocznia była także w tym okresie silnym ośrodkiem [[tkactwo|tkactwa]], miejscowi płóciennicy przynależeli do [[cechCech rzemiosła|cechu]]u w [[Andrychów|Andrychowie]]. W 1893 roku otwarto w Choczni [[Chocznia (przystanek kolejowy)|przystanek kolejowy]]. W 1895 roku [[Antoni Styła]], jeden z organizatorów ruchu ludowego w Choczni, został wybrany jako poseł chłopski do parlamentu krajowego we Lwowie. W 1905 roku rozpoczęto regulację Choczenki, a w 1908 roku zapadła decyzja o budowie szkoły o 8 salach lekcyjnych w dolnej części wsi i o 2 salach w Górnej Choczni. Budowa trwała 3 lata i została wykonana rękoma mieszkańców wsi, co było pierwszym tego typu przypadkiem w [[Galicja (Europa Wschodnia)|Galicji]]. Od 1909 roku działała na terenie Choczni [[Kasa Stefczyka]]. W 1911 roku zawiązano we wsi towarzystwo gimnastyczne „Sokół”, rozwijające idee sportu na wsi. Siedzibą „Sokoła” był wybudowany z darowizn Chocznian Dom Ludowy, w którym mieścił się też teatr ludowy, chór i biblioteka. Duże zasługi w wymienionych wyżej działaniach mieli oprócz [[Antoni Styła|Antoniego Styły]] ówczesny wójt Maksymilian Malata i Adam Ruliński. Po wojnie Chocznia była nadal silnym punktem ruchu ludowego. W 1918 Chocznię dotyka epidemia [[HiszpankaPandemia grypy w latach 1918-1919|hiszpanki]]. Po I wojnie światowej wieś wchodzi w skład województwa krakowskiego [[II Rzeczpospolita|II Rzeczpospolitej]]. W 1922 roku z inicjatywy wójta [[Józef Putek|Józefa Putka]] powstało we wsi Chłopskie Towarzystwo Wydawnicze, wydające „Chłopski Sztandar”. W 1923 roku powołano do istnienia orkiestrę dętą ochotniczej straży pożarnej. Do 1933 roku Chocznia stanowiła samodzielną gminę, później weszła w skład zbiorczej gminy wiejskiej Wadowice. II wojna światowa zaczęła się w Choczni 3 września 1939 roku ostrzałem i bombardowaniem, wskutek których zginęło 29 osób. 4 września do wsi wkroczyły wojska niemieckie. Chocznia włączona została bezpośrednio do [[III Rzesza|III Rzeszy]], a jej mieszkańcy podlegali sukcesywnym [[Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej|wysiedleniom]] począwszy od grudnia 1940 roku.

* [[Andrzej Jerzy Zakrzewski ]] ''Od Stojałowskiego do Witosa'', 1988