Rajtaria: Różnice pomiędzy wersjami

'''Rajtaria''', '''rajtarzy''' (od [[język niemiecki|niem.]] ''Reiter'' – "jeździec"„jeździec”) – polskie określenie [[jazda|jazdy]] używającej w walce przede wszystkim [[pistolet]]ów.

Rajtaria powstała wraz z [[arkebuzerArkebuzeria|arkebuzerami]]ami w połowie [[XVI wiek]]u w Niemczech, w związku z rozwojem [[Broń palna|broni palnej]] i związaną z tym utratą znaczenia ciężkiej jazdy (która została zachowana w postaci nielicznych oddziałów [[kirasjerzy|kirasjerów]]). Oddziały kawaleryjskie stały się jednostkami pomocniczymi w stosunku do piechoty i [[artyleria|artylerii]]. Znacznie zmniejszyła się zatem liczebność jazdy w armiach. Do upowszechnienia rajtarii przyczynił się [[Maurycy Orański]] (1567-1625) -– hrabia de [[Nassau (księstwo)|Nassau]], syn [[Wilhelm I Orański|Wilhelma I Orańskiego]], reorganizator i wódz armii niderlandzkiej, a od 1585 r. namiestnik północnych prowicjii niderlandzkich.

Ubrani zwykle byli w rajtrok ([[kolet]], skórzany kaftan), [[kapelusz]]e z szerokim rondem, spodnie i [[botforty]] -– długie, sięgające za kolana skórzane buty zwane po staropolsku "rajtarskimi"„rajtarskimi”. W niektórych państwach (np. [[Rosja]], [[Austria]], [[Niemcy]], [[Szwecja]]) rajtarzy używali [[zbroja kirasjerska|zbroi i hełmów]], w innych (np. [[Francja]], także i Szwecja) walczyli bez uzbrojenia ochronnego.

Typowa zbroja rajtarska -– w postaci [[hełm]]u typu [[szturmak]] lub [[pappenheimer]] (rzadziej [[morion (hełm)|morion]]) oraz [[kirys]]u niekiedy z naramiennikami, nałokietnikami, parą zarękawi, folgowanymi nabiodrkami i parą nakolanków -– chroniła cały korpus, przy czym ochrona w żadnym miejscu nie była dostateczna (grubość napierśnika nie przekraczała 3 mm), a sama zbroja znacznie cięższa np. od [[husaria|husarskiej]].

Lekka rajtaria była używana zarówno w walce, jak i do zadań łupieżczo-pacyfikacyjnych w większości armii zachodnioeuropejskich. Stąd po okresie wojen polsko-szwedzkich w połowie [[XVII wiek]]u słowo "rajtar"„rajtar” stało się w [[Polska|Polsce]] synonimem rabusia, grabieżcy.

Specyficznym typem rajtara niemieckiego był tzw. ''Schwarzreiter'', czyli "czarny„czarny jeździec"jeździec”. Nazwa pochodzi od tego, że nosił czernioną (ochrona przed korozją) zbroję.

W [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]] oddziały rajtarii jako jazdy ciężkiej, zmieniającej się z czasem w lekką, pojawiły się w czasach [[Stefan Batory|Stefana Batorego]] w 1579 r. (wg. innych jeszcze przed nim) i istniały przez cały wiek XVII i początek [[XVIII wiek]]u jako [[Autorament|wojska cudzoziemskiego autoramentu]]. W [[Korona Królestwa Polskiego|Koronie]] rajtaria była zwykle dość nieliczna, natomiast zorganizowana była w jednostki o wysokich stanach osobowych -– [[regiment]]y i [[skwadron]]y. Liczniej za to rajtaria występowała w [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkim Księstwie Litewskim]], najczęściej w postaci samodzielnych [[kompania|kompanii]]. Istniały one w ramach [[komput]]u, wojsk prywatnych, a także formowano kompanie i [[chorągiew (wojsko)|chorągwie]] rajtarii ze szlachty powoływanej na [[pospolite ruszenie]]. W drugiej połowie XVII w. każdy litewski [[powiat]] obowiązany był wystawić na pospolite ruszenie jedną chorągiew husarską, jedną [[kozacy|kozacką]] i jedną rajtarską. Zazwyczaj regiment liczył 100-120 rajtarów.

Rajtaria nigdy nie uchodziła za typowo polski rodzaj jazdy, jednak polscy rajtarzy wielokrotnie odznaczyli się w toczonych przez Rzeczpospolitą wojnach. Na przykład, w [[Bitwa pod Gniewem|bitwie pod Gniewem]] piękną kartę zapisał regiment rajtarów litewskich, dowodzony przez wojewodzica smoleńskiego [[Mikołaj Abramowicz (wojewoda trocki)|Mikołaja Abrahamowicza]]. Był on zresztą dość nietypowy, został bowiem zaciągnięty systemem towarzyskim, a ponieważ jego żołnierze nosili zbroje husarskie, regiment ten niekiedy był brany za jednostkę husarii. W [[Bitwa pod Chocimiem (1621)|bitwie pod Chocimiem]] w 1621 r. rajtarzy salwą swych pistoletów odpierali atak Turków na szańce polskich wojsk, a pod [[Bitwa pod Kircholmem|Kircholmem]] rajtarzy kurlandzcy dowodzeni osobiście przez księcia [[Fryderyk Kettler|Fryderyka Kettlera]] pomagali husarzom w zwalczaniu piechoty szwedzkiej w centrum bitwy.

W I poł. XVIII w. przestano rozróżniać rajtarię ciężką jako odrębny od kirasjerów typ jazdy. W państwach gdzie była jazdą lekką została rozwiązana; w Polsce w 1717 r. na mocy postanowień tzw. [[sejm niemy|sejmu niemego]].

W adaptacji filmowej ''Potopu'' [[Henryk Sienkiewicz|Henryka Sienkiewicza]] w reżyserii Jerzego Hoffmana pokazano technikę walki rajtarii [[Bogusław Radziwiłł|Bogusława Radziwiłła]] z Tatarami dowodzonymi przez Andrzeja Kmicica w [[Bitwa pod Prostkami|bitwie pod Prostkami]] 8 października 1656 r.:

* Leszek Podchorodecki: ''Chocim 1621''., seria: "Historyczne„Historyczne bitwy"bitwy”, Wyd. MON, 1988

* {{Cytuj książkę | nazwisko=Szcześniak | imię=Robert | autor= | autor link= | inni= | tytuł=Kłuszyn 1610 | data=2004 | wydawca="Bellona"„Bellona” | miejsce=Warszawa | isbn=83-11-09785-2 | strony=}}

{{Linklink GA|ru}}