Józef Janos: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Happa (dyskusja | edycje)
nowe hasło
 
Happa (dyskusja | edycje)
uzupełnienie informacji
Linia 24:
 
== Życiorys ==
Jego rodzice byli biednymi góralami żyjącymi z kawałka ziemi. W dzieciństwie pasł gęsi, krowy, wraz z trojgiem rodzeństwa pomagał rodzicom w prowadzeniu ubogiego gospodarstwa. Ukończył czteroklasową szkołę wiejską. W wieku 19 lat został powołany do wojska austriackiego i walczył w czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] na froncie we włoskich [[Alpy|Alpach]] i w [[Karpaty Wschodnie|Karpatach Wschodnich]]. Jak pisze Edward Waligóra{{R|EW}}: „Po dwóch latach wrócił stamtąd jak z piekła, z głębokim urazem psychicznym. Wojna porozrzucała mu myśli. Wrócił jako inwalida z odmrożonymi stopami.” Zanim wrócił do Polski odmrożenia leczył w szpitalach w [[Brno|Brnie]] i [[Wiedeń|Wiedniu]].
 
WMimo inwalidztwa, w 1931 roku usamodzielnił się, rozpoczął budowę własnego domu. Sam wykonywał wszelkie prace stolarskie i snycerskie. Robił to na tyle sprawnie, że zaczęto go prosić o wykonywanie różnych detali. Naprawiał i wzbogacał kapliczki, wstawiał świątki w miejsca skradzionych rzeźb. Nie traktował takich zadań zarobkowo, gdy widział, że gdzieś skradziono z kapliczki świątka — dorabiał nowego i wstawiał{{r|WP}}.
 
Był niechętny sprzedaży swoich dzieł, o czym świadczy epizod z [[Witold Małcużyński|Witoldem Małcużyńskim]], który również interesował się sztuką ludową. Małcużyński – wspólnie z miejscowym proboszczem (parafii w Dębnie) – odwiedził Janosa. Proboszcz tak zrelacjonował tę wizytę{{r|KM}}: „Józef tym razem wpuścił nas do izby, choć humoru nie miał. Małcużyński, żeby mu się przypodobać, mówi, że ma już jed­ną jego rzeźbę. »Mogę odkupić« – odburknął Józef Janos. »Józefie, pan Małcużyński to wielki artysta, odwiedza go wielu znanych ludzi, jak mu sprzedacie rzeźbę, będą ją oglądać wielcy ludzie, będziecie znani« – próbowałem go przeko­nać. »Dy jak taki artysta, to niech se sam zrobi« – odburknął Janos i nic nie sprzedał”.
Linia 38:
== Bardziej znane dzieła ==
[[Plik:POL Krościenko nD - All Saints Church - Męka Pańska.JPG|250px|thumb|Grupa Ukrzyżowania autorstwa Józefa Janosa w kościele Wszystkich Świętych w Krościenku nad Dunajcem]]
Józef Janas rzeźbił przede wszystkim postacie świętych, kapliczki, stacje [[Pasja|Męki Pańskiej]]. W latach 50. XX wieku wyrzeźbił też kilka płaskorzeźb przedstawiających [[Mikołaj Kopernik|Mikołaja Kopernika]], [[Jan Matejko|Jana Matejkę]], [[Wit Stwosz|Wita Stwosza]]. Wiele razy tworzył symboliczne postacie harnasia czy zbójnika. Stworzył kilkaset rzeźb, z których część należy do najwybitniejszych osiągnięć współczesnej sztuki ludowej.
 
Credo artystyczne Janosa brzmiało tak{{r|KM}}: {{Cytat|Drzewo nigdy nie jest samo. Pon Bóg w nim siedzi i kie się siekierkom, strugacem lebo dłutem porusy, to się objawio. Ale na ręcach trza mieć naznacony krzyzyk, jako Wit Stwosz mioł.}}
 
=== Rzeźby ===
* W [[Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie|kościele św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim]]: płaskorzeźba Michała Archanioła, misternie wykonany konfesjonał z płaskorzeźbą Syna Marnotrawnego (1934), krzyż procesyjny, kapliczka (wszystkie rzeźby dostosowane do tradycji gotyckiej), a także okazały świecznik w kształcie pająka. Artysta mówił: „Zrobiłem pającka, coby świecki z wysoka niesły światło na ludzi i na ich paciorki”. Ponadto są tu: dwa klęczniki (jeden z płaskorzeźbą św. Franciszka został później przeniesiony do kościoła o.o. Salwatorianów w Zakopanem), pulpit (1934), kropielniczka w kruchcie z Ukrzyżowanym, latarnie, oraz cztery rzeźby [[feretron]]owe, z których trzy z czasem ksiądz proboszcz kazał jednemu z mieszkańców wsi pomalować (Katarzynę, Marię i Magdalenę). Czwarta rzeźba feretronowa, późniejsza, przedstawia Frasobliwego w płaszczu, w gotyckim ażurowym łuku z szarotek; jest jedną z cenniejszych ludowych rzeźb tego czasu{{r|EW}}
* dwa boczne ołtarzyki w kościele w [[Jaszczurówka|Jaszczurówce]] (1954), nawiązujące do motywów zdobniczych, używanych w łyżnikach podhalańskich. W prawym ołtarzu umieszczona została figura św. Józefa, natomiast w lewym – Matki Bożej z Dzieciątkiem. Janos był też autorem rzeźby [[Chrystus Frasobliwy|Chrystusa Frasobliwego]], umieszczonej w kapliczce nad wejściem do tego kościoła{{r|Z}}
* płaskorzeźby [[Droga krzyżowa|drogi krzyżowej]] i kapliczka św. Antoniego w [[Kościół i klasztor pw. św. Antoniego z Padwy w Zakopanem|kościele bernardynów na Bystrem w Zakopanem]]{{r|Z}}
* grupa Ukrzyżowania obok wejścia do [[Kościół Wszystkich Świętych w Krościenku nad Dunajcem|kościoła Wszystkich Świętych w Krościenku nad Dunajcem]]. W bok Chrystusa wbita jest włócznia, pod krzyżem stoją Matka Boska i św. Jan Ewangelista. U stóp krzyża umieszczona jest płaskorzeźba św. Marii Magdaleny. Całość przykryta jest daszkiem z koronkową oprawą. Na podstawie figury Matki Boskiej widnieje napis: „Wyześbione w 1951”{{r|AS}}
* stacje drogi krzyżowej, różaniec (1953), Pasyjka, krzyż procesyjny (wys. 132 cm, 1953) oraz rzeźby: św. Józefa z Dzieciątkiem (1953), św. Franciszka (1953) i św. Hieronima w [[Rzepiennik Strzyżewski#Kościół pw. Miłosierdzia Bożego|kościele pw. Miłosierdzia Bożego]] w [[Rzepiennik Strzyżewski|Rzepienniku Strzyżewskim]]
* rzeźby w kościele w NMP w [[Murzasichle|Murzasichlu]].
* rzeźby w kościele w NMP w [[Murzasichle|Murzasichlu]]: ołtarz (1970), a w nim Pietà, Chrystus Upadający pod Krzyżem, feretron ze św. Antonim (140 cm wysokości, ok. 1970) i Chrystus Ukrzyżowany (w tęczy, 1970)
* stacje Męki Pańskiej w kościele w [[Rogoźnik (województwo małopolskie)|Rogoźniku]]
* stacje Męki Pańskiej w kościoła na Kowańcu koło [[Nowy Targ|Nowego Targu]] (1970)
* rzeźby w opactwie [[Cystersi|cystersów]] (w [[Parafia Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej i św. Stanisława w Szczyrzycu|kościele Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej i św. Stanisława]]) w [[Szczyrzyc]]u: Matka Boska (1939), Chrystus na osiołku, Święta Rodzina, Zamek w Niedzicy, św. Sebastian
* kapliczka ze św. Antonim w kościele [[Salwatorianie|salwatorianów]] w Zakopanem
*
 
Ponadto skatalogowane są jego rzeźby{{r|EW}} (poszczególne skróty oznaczają: PME – Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, MEK – Muzeum Etnograficzne w Krakowie, MAiE – Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, MT – Muzeum Etnograficzne w Tarnowie):
* Chrystus u słupa, wys. 35 cm, 1934 r. w zbiorach T. Kijak-Solowskiego
* Kapiczka słupowa w Dębnie, 1953
* Chrystus Ukrzyżowany, wys. 53 cm, 1938, MEK
* Kapiczka przydrożna w Dębnie
* Madonna na ognistym smoku, 1938
* Madonna na ognistym smoku, wym. 57 x 32 cm, MEK
* Madonna na ognistym smoku, wym 84 x 39 cm, 1970, MEK
* „Idź ze mną”, wys. 62 cm, MEK
* Matka Boska, rzeźba feretronowa, wys. 104 cm, ok. 1938, MEK
* Adam i Ewa, ok. 1939
* Pogrzeb św. Rozalii (fragment)
* Pogrzeb św. Rozalii, wym. 109 x 54 cm, MEK
* św. Franciszek, wym. 65 x 32 cm, MAiE
* św. Franciszek, wym. 65 x 32 cm, ok. 1968, MT
* Oko Opatrzności, wym. 54 x 38 cm, MEK
* Daniel z lwami, wym. 48 x 48 cm, MEK
* św. Franciszek, wys. 74 cm, MEK
* Chrystus Frasobliwy, wym. 45 x 27, PME
* Chrystus Frasobliwy, PME
* Zwiastowanie
* Matka Boska i w. Anna, wym. 53 x 36 cm
* Ofiarowanie w świątyni
* Chrystus w świątyni
* Chrystus w Ogrójcu, wym. 53 x 38 cm
* Biczowanie Chrystusa, wym. 53 x 38 cm
* Chrystus cierniem koronowany
* Chrystus idący na Golgotę, wym. 53 x 37 cm
* Chrystus Ukrzyżowany, wym. 53 x 38 cm
* Zmartwychwstanie, wym. 53 x 37 cm
* Chrystus Zmartwychwstały
* Zesłanie Ducha świętego
* Wniebowzięcie Majtki Boskiej, wym. 53 x 36 cm
* Koronacja Matki Boskiej, wym. 53 x 38 cm
* św. Antoni, PME
* Chrystus Ukrzyżowany, wym. 74 x 46 cm, MEK
* Matka Boska z Dzieciątkiem, wym. 72 x 35 cm, PME
* św. Katarzyna, wym. 81 x 31 cm, PME
* Pietà, wys. 39 cm, 1961, MT
* Samson dusi lwa, wym. 76 x 36 cm, 1963, PME
* Mojżesz, wym. 76 x 46 cm, PME
* Janosik, 1953
* Janosik na koniu, 1951
* Kostka Napierski, wym. 73 x 30 cm, 1954, PME
* Adam Mickiewicz, wym. 64 x 29 cm, 1953, PME
* Mikołaj Kopernik, 1953, PME
* Wit Stwosz, wym. 56 x 27 cm, 1953, PME
* Pasyjka, wym. 40 x 24 cm, 1951, w zbiorach Jacka Woźniakowskiego
* Adoracja kielicha z hostią, wym. 75 x 30 cm, 1970, w zbiorach ks. Wł. Janczy
* Szopka, wym. ok. 1961, MT
* Chrystus Ukrzyżowany, wys. krzyża 75 cm, 1969, MEK.
 
=== Rysunki i wiersze ===
* Matka Boska z Dzieciątkiem, rysunek dwustronny na papierze o wym. 70 x 45 cm, ok. 1953, PME
* Pietà, rysunek dwustronny na papierze wym. 70 x 45 cm, ok. 1953, PME
* św. Antoni, rysunek dwustronny na papierze, wym. 70 x 45 cm, ok. 1953, PME
* wiersz o św. Franciszku napisany na kalendarzu ściennym, 1956, w zbiorach F. Kijak-Solowskiego.
 
Edward Waligóra opracował katalog rzeźb i wierszy Józefa Janosa{{r|EW}}.
 
== W muzeach ==
Rzeźby Janosa znajdują się w wielu muzeach w Polsce m.in.:
* w [[Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie|Państwowym Muzeum Etnograficznym]] w [[Warszawa|Warszawie]]
* w [[Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie|Muzeum Etnograficznym]] w [[Kraków|Krakowie]]
* w [[Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi|Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym]] w [[Łódź|Łodzi]]
* w Muzeum Etnograficznyn w [[Tarnów|Tarnowie]]
* w Muzeum im. prof. Stanisława Fischera w [[Bochnia|Bochni]]{{r|B}}{{r|EW}}
 
== Nagrody ==
Linia 55 ⟶ 127:
 
== Życie prywatne ==
Józef Janos nigdy nie założył rodziny. Mieszkał samotnie w małej chacie (dwuizbowa z sienią, bez światła i wody z małym ogródkiem, w którym była studnia) w centrum wsi [[Dębno (powiat nowotarski)|Dębno]].
 
Po śmierci został pochowany, jak chciał, we [[Franciszkanie|franciszkańskim]] habicie, na cmentarzu w Dębnie, obok słynnego drewnianego [[Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie|kościoła św. Michała Archanioła]]{{r|WP}}.
Linia 67 ⟶ 139:
* <ref name=AS>{{cytuj książkę | autor = Andrzej Skorupa (treść), Rafał Monita (zdjęcia) | tytuł = Krościenko nad Dunajcem – Kościół Wszystkich Świętych | wydawca = Wydawnictwo „Astraia”| miejsce = Kraków| rok = 2011| isbn = 9788360569351}}</ref>
* <ref name=KM>{{cytuj stronę | url = http://kultura.wiara.pl/doc/1004077.Pon-Bog-w-drzewie-siedzi | tytuł = Pon Bóg w drzewie siedzi | autor = Bogdan Gancarz | data = 2011-11-23 | data dostępu = 2012-05-04}}</ref>
* <ref name=B>{{cytuj stronę | url = http://www.muzeum.bochnia.pl/v2008/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=92&itemid=226 | tytuł = Rzeźba ludowa | data = 2008-09-23 | data dostępu = 2012-05-04}}</ref>
}}