|
'''Skala durowa''' (z łac. ''durus'' znaczy twardy), zwana też majorową (z łac. ''maior'' - większy, odnosi się do tercji wielkiej zawartej między I a III stopniem skali) to siedmiostopniowa [[skala (muzyka)|skala]] z charakterystycznym [[półton]]em między stopniami III i IV oraz VII i VIII (stanowiącym powtórzenie I stopnia o [[oktawa (interwał)|oktawę]] wyżej). Obecnie uznajeUznaje się, że skaleskala durowedurowa i utwory na nichniej oparte mają radosne brzmienie. JejTożsama co do sposobu organizacji materiału pierwowzoremdźwiękowego jest [[skala jońskahypolidyjska kościelna]]. {{fakt|Oficjalnie z racji ustawy muzycznej z roku 1912, skala durowa może być uznawana za pełnoprawny wzór muzyczny. W roku 1987 skala durowa została umieszczona w hierarchii wzorów muzycznych na pozycji 7C dołączając tym samym do innych majorowych melodii|data=2012-05}}.
=== Odmiany skal majorowych ===
==== Skala majorowa naturalna ====
Skala majorowa naturalna (''dur naturalny'') to taka skala majorowa, w której [[sekunda mała(interwał)|sekundy małe]] zawarte są tylko pomiędzy stopniami III-IV i VII-VIII. Pomiędzy pozostałymi stopniami skali występują [[sekunda wielka(interwał)|sekundy wielkie]]. Zbudowana jest z dwóch [[tetrachord|tetrachordów doryckich]].
{| class="wikitable"
|-
==== Skala majorowa harmoniczna ====
Skala majorowa harmoniczna (''major harmoniczny'', ''dur harmoniczny'') to taka skala majorowa, w której sekunda mała zawarta jest pomiędzy stopniami III-IV, V-VI (dzięki obniżeniu stopnia VI) i VII-VIII. Pomiędzy stopniami VI-VII występuje interwał [[sekunda zwiększona(interwał)|sekundy zwiększonej]], a między pozostałymi stopniami sekundy wielkie. Podsumowując, jest to skala majorowa naturalna z obniżonym VI stopniem.
{| class="wikitable"
|-
==== Skala chromatyczna majorowa ====
Skala chromatyczna majorowa to [[skala dwunastodźwiękowa|skala dwunastostopniowa]] oparta na skali majorowej naturalnej. Powstaje ona przez dodanie między sekundy wielkie dodatkowego dźwięku. W efekcie taka skala jest zbudowana z samych [[półton]]ów (sekund małych lub [[pryma zwiększona(interwał)|prym zwiększonych]]). Ze względu na notację skal chromatycznych majorowych rozróżnia się jej dwa rodzaje: ''regularną'' i ''nieregularną''. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w obrębie każdego z wymienionych typów, w zależności od kierunku skali występuje inny układ interwałów.
Przyjęto jako zasadę stosowanie zmian chromatycznych w utworach według jednego z poniższych schematów.
=== Określanie tonacji durowych ===
Odmianę tonacjiTryb (durowądurowy lub [[mollskala molowa|molowąmolowy]]) określa się analizując przebieg utworu (tonalnego).
[[Znaki przykluczowe]] jednoznacznie wskazują na to, w której [[tonacja|tonacji]] utrzymany jest utwór.
W określeniu [[tonacja|tonacji]] durowych z zapisu nutowego należy pamiętać o tym, że:
* gdy nie ma żadnych znaków przykluczowych, to jest to C-dur
* w przypadku gam krzyżykowych - ostatni (najbardziej oddalony) krzyżyk leżący przy kluczu określa 7 stopień gamy (np. w przypadku gamy z 4 krzyżykami: fis, cis, gis, dis, jest to gama E-dur)
* w przypadku gam bemolowych - przedostatni bemol leżący przy kluczu określa 1 stopień gamy (np. w przypadku gamy z 2 bemolami: b, es, jest to gama B-dur); jeśli przy kluczu występuje jeden bemol (b), to jest to gama F-dur
W przypadku, gdy przy kluczu znajdują się wszystkie możliwe znaki przykluczowe, należy sprawdzić, czy utwór nie jest napisany w jakiejś tonacji zawierającej podwójne znaki chromatyczne.
=== Budowanie gam durowych ===
Budowanie gam durowych należy rozumieć jako określenieułożenie znakówokreślonych chromatycznychinterwałów w konkretnej kolejności, zarównopoczynając przykluczowychod jakdźwięku itonicznego. przygodnych,Stosuje się znaki przykluczowe właściwe określającychdla danądanej tonacjętonacji.
Aby szybko zbudować gamę durową należy pamiętać o tym, że:
* gama C-dur (od dźwięku c) nie posiada żadnych znaków przykluczowych
* gama F-dur (od dźwięku f) ma jeden bemol (b) przy kluczu
Poniżej zostanie omówiony szybki sposób budowania gam durowych (określenie znaków przykluczowych) od dowolnego dźwięku (oprócz gam C-dur i F-dur, które zostały opisane na wstępie).
Na początku należy określić rodzaj gamy, który powstanie od danego dźwięku.
* Jeżeli dźwięk, od którego zostało zadane zbudowanie, należy do [[szereg zasadniczy|szeregu zasadniczego]] lub jego dźwięków podwyższonych (d, e, g, a, h, cis, dis, eis, fis, gis, ais, his), to należy zacząć budowanie '''gamy krzyżykowej'''.
* Jeśli dźwięk jest obniżonym dźwiękiem z szeregu zasadniczego (ces, des, es, fes, ges, as, b), to będzie to '''gama bemolowa'''.
* Gamy od dźwięków powstałych z podwójnego obniżenia lub podwyższenia dźwięku należącego do szeregu zasadniczego posiadałyby zbyt wiele znaków chromatycznych, dlatego nie stosuje się ich w praktyce. Gamy takie zapisuje się upraszczając [[enharmonia|enharmonicznie]]. I tak zamiast gamy Disis-dur, stosuje się gamę E-dur (''disis'' oraz ''e'', to w brzmieniu te same dźwięki).
* Aby uzyskać odmianę gamy durowej, wszelkie zmiany chromatyczne (obniżenia, podwyższenia poszczególnych stopni) realizuje się notując je znakami przygodnymi.
{{Main|Koło kwintowe}}
==== Gamy krzyżykowe ====
Budując gamę krzyżykową należy pamiętać następujące uwagi:
* krzyżyki do gamy dodaje się w stałej, następującej kolejności: fis, cis, gis, dis, ais, eis, his i w takiej też zapisuje się na pięciolinii
* ostatni dodany krzyżyk wskazuje na 7 stopień gamy
* krzyżyki znajdujące się przy kluczu są notowane w ustalonej kolejności i na ustalonych miejscach na pięciolinii. '''Nie wolno zmieniać ich ułożenia oraz kolejności!'''
[[Plik:C sharp major key signature.png|thumb|Prawidłowy układ kompletu krzyżyków przy kluczach.]]
Aby zbudować daną gamę, należy ustalić jakim dźwiękiem będzie 7 stopień, a następnie przy kluczu umieścić tyle krzyżyków, aby ostatnim był ten, który określa 7 stopień gamy.
'''Przykład 1:''' Zbudować gamę E-dur:
# 7 stopniem gamy E-dur jest dźwięk dis
# Przy kluczu należy napisać krzyżyki dla dźwięków fis, cis, gis oraz dis
'''Przykład 2:''' Zbudować gamę Cis-dur:
# 7 stopniem gamy Cis-dur jest dźwięk his
# Przy kluczu należy napisać krzyżyki dla dźwięków fis, cis, gis, dis, ais, eis oraz his
Jeżeli 7 stopień gamy to dźwięk podwójnie podwyższony, wówczas przy kluczu stawia się wszystkie krzyżyki podwójne w wymienionej wcześniej kolejności.
'''Przykład 3:''' Zbudować gamę Ais-dur:
# 7 stopniem gamy Ais-dur jest dźwięk gisis
# Przy kluczu stawia się wszystkie krzyżyki (fis, cis, gis, dis, ais, eis, his), a znakiem podwójnego krzyżyka podwyższamy: f, c oraz g (uzyskujemy w ten sposób 7 stopień - gisis)
# Z reguły gamy z podwójnymi krzyżykami stosuje się bardzo rzadko. Ais to enharmonicznie b i dlatego w praktyce gamę B-dur stosuje się zamiast gamy Ais-dur, ze względu na prostszy zapis nutowy (zamiast 10 krzyżyków występują tylko 2 bemole).
'''Uwaga!''' W gamach Eisis-dur oraz Hisis-dur konieczne jest potrójne podwyższenie dźwięków, co w muzyce współczesnej jest dopuszczalne, jednak nie powinno się tak robić.
==== Gamy bemolowe ====
Budując gamę bemolową należy pamiętać następujące uwagi:
* bemole do gamy dodaje się w stałej, następującej kolejności: b, es, as, des, ges, ces, fes i w takiej też zapisuje się na pięciolinii
* przedostatni dodany bemol wskazuje na 1 stopień gamy
* bemole znajdujące się przy kluczu są notowane w ustalonej kolejności i na ustalonych miejscach na pięciolinii. '''Nie wolno zmieniać ich ułożenia oraz kolejności!'''.
[[Plik:A flat minor key signature.png|thumb|Prawidłowy układ kompletu bemoli przy kluczach.]]
Aby zbudować daną gamę bemolową, należy umieścić przy kluczu tyle bemoli, aby przedostatnim z umieszczonych był ten, który określa 1 stopień gamy.
'''Przykład 4:''' Zbudować gamę As-dur:
# Przy kluczu należy napisać bemole dla dźwięków b, es, as (1 stopień gamy) oraz des.
Jeżeli 1 stopień gamy to fes lub dźwięk podwójnie obniżony, wówczas przy kluczu stawia się wszystkie bemole w wymienionej wcześniej kolejności. Znakiem [[podwójny bemol|podwójnego bemola]] należy obniżać dźwięki w kolejności: b, es, as, des, ges, ces, fes tak, aby obniżyć dźwięk następujący po 1 stopniu gamy w wymienionym ciągu. W przypadku gamy Fes-dur obniżamy tylko dźwięk b (czyli otrzymujemy heses, nazywany też bb).
'''Przykład 5:''' Zbudować gamę Eses-dur:
# Przy kluczu stawia się wszystkie bemole (b, es, as, des, ges, ces, fes), a znakiem podwójnego bemola obniżamy: b, es (uzyskujemy w ten sposób 1 stopień - eses) oraz następny ''as''.
# Z reguły gam z podwójnymi bemolami stosuje się bardzo rzadko. Eses to enharmonicznie d i dlatego gamę D-dur stosuje się w praktyce zamiast gamy Eses-dur, ze względu na prostszy zapis nutowy (zamiast 10 bemoli występują tylko 2 krzyżyki).
'''Uwaga!''' W gamach Ceses-dur oraz Feses-dur konieczne jest potrójne obniżenie dźwięków, co w muzyce współczesnej jest dopuszczalne, jednak nie powinno się tak robić.
== Zobacz też ==
| 