ORP Sokół (1940): Różnice pomiędzy wersjami

Uroczystość podniesienia [[Flaga Rzeczypospolitej Polskiej#Bandera wojenna|polskiej bandery]] na ORP „Sokół”, bo taką nazwę wybrano dla nowej jednostki, odbyła się 19 stycznia 1941 roku w basenie stoczniowym, z udziałem [[Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych|Naczelnego Wodza]], [[generał]]a [[Władysław Sikorski|Władysława Sikorskiego]]. Okręt otrzymał brytyjski numer taktyczny N.97<ref name=KaczmarekI>Rafał M. Kaczmarek: ''Polska wojna podwodna'', vol. 4/2004</ref>. Dowódcą został mianowany dotychczasowy zastępca dowódcy „Wilka”, [[kapitan marynarki]] [[Borys Karnicki]], który – mimo oporów kapitana Krawczyka – zabrał ze sobą na nową jednostkę znaczną część podoficerów-specjalistów tego okrętu. Zastępcą dowódcy „Sokoła” został kapitan [[Bolesław Romanowski]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Piaskowski |imię=Stanisław M. |tytuł=Okręty Rzeczypospolitej Polskiej |strony=68}}</ref>.

 

Po podniesieniu polskiej bandery i skompletowaniu załogi „Sokoła” przydzielono na czas szkolenia do 3.&nbsp;Flotylli Okrętów Podwodnych (ang.: ''3rd&nbsp;Submarine Flotilla''), stacjonującej w [[Holy Loch Refit Site One|Holy Loch]] w [[Szkocja|Szkocji]]. Po zakończeniu ćwiczeń okręt przeszedł 25 marca 1941 roku do [[Portsmouth]], gdzie rozpoczął działalność bojową w składzie 5.&nbsp;Flotylli Okrętów Podwodnych<ref name=Bartelski/>. Pierwsze dwa patrole odbył w rejonie [[Brest]]u, jako część linii dozoru blokującej ewentualne wyjście w morze przebywających tam niemieckich pancerników „[[Scharnhorst (1939)|Scharnhorst]]” i „[[Gneisenau (1938)|Gneisenau]]” oraz ciężkiego krążownika „[[Prinz Eugen]]”; nie nastąpiły wówczas żadne kontakty bojowe<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Pertek |imię=Jerzy |tytuł=Mała flota wielka duchem |strony=241}}</ref>. W trakcie trzeciego okręt nieskutecznie atakował 15 lipca 1941 roku w [[Zatoka Biskajska|Zatoce Biskajskiej]] na zachód od [[Île d'Yeu]] idący pod eskortą niemiecki zaopatrzeniowiec, dawny belgijski [[frachtowiec]] „Baudouinville”. Polski okręt wystrzelił niecelnie cztery torpedy<ref name=Bartelski-Kaczmarek>Bartelski, Kaczmarek: ''Polskiej wojny podwodnej ciąg dalszy'', MSiO, vol 4/2008</ref>. Po odbyciu czterech patroli na [[Ocean Atlantycki|Oceanie Atlantyckim]] i przeglądzie mechanizmów w stoczni, we wrześniu 1941 roku „Sokoła” przeniesiono na Morze Śródziemne<ref name=KaczmarekI/>. W tym czasie dotychczasowy zastępca dowódcy, kapitan Bolesław Romanowski, został wysłany do [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]], aby objąć tam przejmowany od [[United States Navy|US Navy]] okręt podwodny „[[ORP Jastrząb (1941)|Jastrząb]]”, a jego stanowisko otrzymał kapitan marynarki [[Jerzy Koziołkowski]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Pertek |imię=Jerzy |tytuł=Mała flota wielka duchem |strony=246}}</ref>.

 

Okręt opuścił Portsmouth 9 września i sześć dni później przybył do [[Gibraltar]]u. Po kolejnych czterech dniach wyszedł na patrol u wybrzeży [[Sycylia|Sycylii]], biorąc udział w osłonie [[konwój morski|konwoju]] z zaopatrzeniem dla [[Malta|Malty]] ([[operacja Halberd|operacja ''Halberd'']]). Nie napotykając przeciwnika, „Sokół” zakończył patrol, wchodząc 1 października 1941 roku do portu w [[Valletta|La Valetta]], gdzie dołączył do 10.&nbsp;Flotylli Okrętów Podwodnych<ref name=Bartelski/>. W pierwszy patrol bojowy z Malty „Sokół” wyruszył 9 października, z zadaniem zaatakowania konwoju płynącego z [[Neapol]]u do [[Trypolis]]u, jednak ponieważ konwój rozbiło [[alianci II wojny światowej|alianckie]] lotnictwo, został po dwóch dniach zawrócony do bazy<ref name=Bartelski/>. W trakcie następnego patrolu (od 23 października do 3 listopada 1941 roku) na [[Morze Tyrreńskie|Morzu Tyrreńskim]] zaatakował 28 października w pobliżu wyspy [[Ischia]] płynący w wykrytym konwoju włoski [[krążownik pomocniczy]] „Cittá di Palermo”. Polski okręt wystrzelił cztery torpedy, a kapitan Karnicki polegając na obserwacji przez [[peryskop (przyrząd optyczny)|peryskop bojowy]], zameldował o trafieniu w cel przynajmniej jednej z nich. Włoski okręt miał zostać zatopiony lub przynajmniej poważnie uszkodzony, co potwierdziła również komórka brytyjskiego wywiadu na Malcie i taki wynik ataku podawały starsze źródła<ref name=Lipinski163>{{cytuj książkę |nazwisko=Lipiński |imię=Jerzy |tytuł=Druga wojna światowa na morzu |strony=163}}</ref>. W rzeczywistości torpedy bądź chybiły celu, bądź eksplodowały przedwcześnie, ponieważ według nowszych badań między w archiwach włoskich i niemieckich, „Cittá di Palermo” już 19 listopada 1941 roku szedł w kolejnym konwoju do Afryki Północnej i był atakowany przez alianckie lotnictwo, co byłoby niemożliwe w przypadku trafienia go przez torpedę polskiej jednostki<ref name=Wieczorkiewicz>Paweł Wieczorkiewicz: ''Polska Marynarka Wojenna w latach II wojny światowej'', MSiO, vol. 3/1998</ref>. Ostatecznie włoski krążownik pomocniczy został zatopiony 5 stycznia 1942 roku przez brytyjski okręt podwodny „[[HMS Proteus (1930)|Proteus]]”<ref name=KaczmarekI/>. Jeszcze podczas tego samego patrolu, w nocy 2 listopada, w pobliżu wyspy [[Marettimo]], „Sokół” napotkał płynący do Palermo włoski frachtowiec „Balilla”. Po zatrzymaniu statku i ewakuacji jego załogi polscy artylerzyści skutecznie ostrzelali cel. „Balilla” zatonął w ciągu kilkunastu minut, w odległości około 20 mil morskich od północno-zachodniego wybrzeża Sycylii<ref name=KaczmarekI/><ref name=Wieczorkiewicz/>. Według innych źródeł współudział w zatopieniu frachtowca miał brytyjski okręt podwodny „[[HMS Utmost|Utmost]]”<ref name=Rohwer4111>{{cytuj stronę |url=http://wiesel.wlb-stuttgart.de/seekrieg/41-11.htm |tytuł=Chronik des Seekrieges |nazwisko=Rohwer |imię=Jürgen |nazwisko2=Hümmelchen |imię2=Gerhard |data dostępu=2010-06-21}}</ref>, ale wydaje się to nieprawdopodobne, ponieważ dzień wcześniej storpedował on włoski parowiec „Marigola” u brzegów Tunezji, w odległości około 190 mil morskich od miejsca ataku „Sokoła” i w innym sektorze operacyjnym<ref name=KaczmarekI/>. Następnego dnia, po powrocie na Maltę, „Sokół” był wizytowany przez generała Władysława Sikorskiego. W uznaniu dokonań i zasług dowódcy i załogi okrętu, kapitan Borys Karnicki został przezeń osobiście odznaczony [[Order Virtuti Militari|Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari]], a załoga – [[Krzyż Walecznych|Krzyżami Walecznych]]<ref name=Kasperski>Tadeusz Kasperski: ''Jolly Roger ORP „Sokół”'', Okręty, vol. 5/2012</ref>. Na spotkaniu z załogą Naczelny Wódz przekazał marynarzom [[bandera piratów|''Jolly Rogera'']]<ref name=Bartelski/>, którego wywieszano po każdym zwycięskim patrolu, dokumentując sukcesy jednostki<ref name=Jolly>Andrzej S. Bartelski: ''Tajemnice polskich Jolly Roger'', MSiO, vol 4/2009</ref>.

[[plik:Sokol Submarine.jpg|right|250px|thumb|Załoga "Sokoła" na pokładzie jednostki w 1941 roku.]]

W trakcie pierwszej kampanii śródziemnomorskiej „Sokół” odbył jeszcze jeden patrol, od 4 do 16 marca 1942 roku, bez kontaktu bojowego (w rejsie tym obowiązki dowódcy okrętu pełnił dotychczasowy zastępca, kapitan Jerzy Koziołkowski<ref name=SMPV>{{cytuj książkę |nazwisko=Piaskowski |imię=Stanisław M. |tytuł=Okręty Rzeczypospolitej Polskiej |strony=93}}</ref>). W tym czasie znacznie nasiliły się [[naloty strategiczne podczas II wojny światowej|naloty]] lotnictwa [[państwa Osi|państw Osi]] na Maltę. W ataku przeprowadzonym 25 marca 1942 roku okręt został ciężko uszkodzony pobliskimi wybuchami [[bomba lotnicza|bomb]], a od odłamków zginął starszy marynarz Józef Paszek<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Pertek |imię=Jerzy |tytuł=Mała flota wielka duchem|strony=554}}</ref>. Okręt miał rozbite baterie akumulatorów oraz uszkodzoną jedną [[śruba okrętowa|śrubę]] i peryskop. Wobec stałych nalotów na wyspę i coraz większych strat wśród stacjonujących tam alianckich okrętów (1 kwietnia zatopiono dwa okręty podwodne: „[[HMS Pandora (1930)|Pandorę]]” i [[HMS P.36|P.36]], 9 kwietnia – niszczyciel „[[HMS Lance (1941)|Lance]]”, uszkodzenia odniosły między innymi niszczyciele „[[HMS Kingston (1939)|Kingston]]” i „[[HMS Gallant (1936)|Gallant]]”<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Lipiński |imię=Jerzy |tytuł=Druga wojna światowa na morzu |strony=218}}</ref>) admirał [[Andrew Cunningham]] zdecydował wycofać z Malty wszystkie uszkodzone i nienadające się do działań bojowych okręty. Po prowizorycznych naprawach, dokonanych w znacznej mierze dzięki doskonałej postawie załogi okrętu, „Sokół” odpłynął z Malty 17 kwietnia 1942 roku wraz z krążownikiem „[[HMS Penelope (1936)|Penelope]]”<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Lipiński |imię=Jerzy |tytuł=Druga wojna światowa na morzu|strony=219}}</ref>. Ponieważ zniszczone akumulatory uniemożliwiały zanurzenie, polski okręt przebył całą trasę do Gibraltaru na powierzchni, docierając tam 28 kwietnia. Przebywający w stoczni remontowej okręt i jego załogę wizytował 17 maja 1942 roku generał [[Władysław Anders]], będący w drodze do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]<ref name=Bartelski/>. Ponieważ stocznie w Gibraltarze nie były w stanie usunąć wszystkich uszkodzeń, okręt skierowano do Wielkiej Brytanii. „Sokół” dotarł do Holy Loch 9 lipca 1942 roku, a następnie przeszedł do stoczni w [[Blyth (Northumberland)|Blyth]] na remont generalny<ref name=SMPIV>{{cytuj książkę |nazwisko=Piaskowski |imię=Stanisław M. |tytuł=Okręty Rzeczypospolitej Polskiej |strony=70}}</ref>.

 

18 sierpnia 1942 roku nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy „Sokoła”. Z okrętu zszedł Borys Karnicki, awansowany do stopnia [[komandor podporucznik|komandora podporucznika]] i przeniesiony do pracy sztabowej na lądzie<ref name=KMR353>{{cytuj książkę|nazwisko=Sawicki (red.)|imię=Jan Kazimierz|tytuł=Kadry Morskie Rzeczypospolitej. Tom II: Polska Marynarka Wojenna. Cz. 1: Korpus Oficerów 1918–1947|miejsce=Gdynia|data=1996|isbn=83-86703-50-4|strony=353}}</ref>, nowym dowódcą został zaś dotychczasowy zastępca, kapitan Jerzy Koziołkowski<ref name=SMPV/>. Remont okrętu w Blyth zakończył się 20 września, po czym „Sokoła” skierowano na próby morskie, trwające do 12 grudnia 1942 roku<ref name=SMPIV/>. Na początku 1943 roku okręt odbył dwa patrole u wybrzeży północnej [[Norwegia|Norwegii]], w pobliżu Altafiordu, gdzie bazował w tym czasie niemiecki pancernik „[[Tirpitz]]”. Następnie wpłynął do [[Dundee]], gdzie przebywał w tym czasie nowo pozyskany przez Polską Marynarkę Wojenną bliźniaczy „Dzik”<ref name=Bartelski/>. Obydwa okręty miały zostać skierowane na Morze Śródziemne, w związku z czym poddane zostały pracom mającym je przystosować do pływania na tym akwenie. „Sokół” opuścił Dundee 18 marca 1943 roku, rozpoczynając tym samym drugą kampanię śródziemnomorską<ref name=SMPIV/>.

 

Okręt dotarł do portu w Gibraltarze 7 kwietnia 1943 roku, po czym, przez [[Algier]], popłynął na Maltę. Do La Valetty wszedł 12 maja, szczęśliwie unikając w trakcie rejsu, w nocy z 5 na 6 maja, torped wystrzelonych przez nieprzyjacielski okręt podwodny. Na Malcie „Sokół” został ponownie włączony w skład 10.&nbsp;Flotylli Okrętów Podwodnych<ref name=Bartelski/>. Na pierwszym patrolu w tej kampanii zaatakował 8 czerwca 1943 roku w zatoce Squillace u brzegów Kalabrii włoski żaglowiec „Papá Michele”, jednak obie wystrzelone torpedy chybiły<ref name=Bartelski-Kaczmarek/>. W trakcie kolejnych dwóch patroli, prowadzonych jako zabezpieczenie [[operacja Husky|desantu na Sycylię]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Lipiński |imię=Jerzy |tytuł=Druga wojna światowa na morzu |strony=271}}</ref>, okręt miał prowadzić blokadę kolejno [[Neapol]]u i [[Bari]]. Pod Neapolem nie doszło do kontaktu z przeciwnikiem, pod Bari zaś załoga „Sokoła” dwukrotnie podejmowała próby ataku na nieprzyjacielskie konwoje, za każdym razem udaremniane przez okręty eskorty<ref name=Bartelski/>. Udział polskiego okrętu w operacji ''Husky'' upamiętniała naszyta na ''Jolly Roger'' sylwetka psa<ref name=Jolly/>.

 

„Sokół” opuścił Bejrut 12 lutego, by przez Maltę dotrzeć 12 marca 1944 roku do Gibraltaru. Wychodząc stamtąd 20 marca, zakończył ostatecznie swą drugą kampanię śródziemnomorską<ref name=Bartelski/>. Działania obu polskich okrętów podwodnych typu U na Morzu Śródziemnym przyniosły im przydomek „Straszne Bliźniaki” (ang. ''Terrible Twins''), nadany przede wszystkim na podstawie raportów o sukcesach odniesionych na patrolach, z których część po weryfikacji i porównaniu z danymi o stratach drugiej strony okazała się błędnymi<ref name=Wieczorkiewicz/>. Niemniej jednak, w uznaniu dokonań polskich jednostek podwodnych i nawodnych na trudnym nawigacyjnie i operacyjnie akwenie Morza Śródziemnego, 9 lipca 1948 roku odsłonięto w Valettcie, w obecności [[gubernator generalny|gubernatora generalnego]] i przedstawicieli lokalnego rządu, dwujęzyczną tablicę pamiątkową poświęconą ich działalności podczas II wojny światowej. Obecnie znajduje się ona na zewnętrznej ścianie budynku maltańskiego National War Museum<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Pertek|imię=Jerzy|tytuł=Mała flota wielka duchem|strony=494-495}}</ref>. Wyrazem uznania dla osiągnięć załogi „Sokoła” ze strony sojuszników było również odznaczenie kapitana Karnickiego wysokim odznaczeniem brytyjskim: [[Distinguished Service Order]]<ref name=KMR353/>.

 

„Sokół” dotarł do [[HMNB Devonport|Devonport]] 31 marca 1944 roku, po czym został skierowany na kolejny remont do Blyth, który zakończył się we wrześniu 1944 roku. Następnie okręt został wraz z „Dzikiem” przydzielony do 9.&nbsp;Flotylli Okrętów Podwodnych w Dundee, odbywając patrole bojowe u wybrzeży norweskich oraz biorąc udział w ćwiczeniach z udziałem marynarki i lotnictwa<ref name=KaczmarekII/>. 12 grudnia 1944 roku dowództwo okrętu zdał kapitan Koziołkowski, tymczasowo zastąpiony na tym stanowisku przez komandora podporucznika Bolesława Romanowskiego (dowódcę grupy polskich okrętów podwodnych w 9.&nbsp;Flotylli), a następnie przez kapitana marynarki [[Tadeusz Bernas|Tadeusza Bernasa]]<ref name=SMPIV/>. Po zakończeniu działań wojennych „Sokół” przeszedł do [[Hartlepool]], a wiosną 1946 roku – do [[Harwich]]. Ostatecznie okręt zwrócono Royal Navy 27 lipca 1946 roku, co potwierdzał rozkaz dzienny Szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej nr 42<ref>{{cytuj stronę |url=http://facta-nautica.graptolite.net/Sokol-I.html |tytuł=Facta Nautica |data dostępu=2010-06-22}}</ref>. Pozostający w rezerwie okręt został ostatecznie złomowany w 1949 roku<ref name=Holicki/>.