Język albański: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
UWAGA! Usunięcie treści (strona pozostała pusta)! Znacznik: blanking (filtr nadużyć) |
|||
Linia 1:
{{Język infobox
| kolor = ccccff
| nazwa oryginalna = Gjuha shqipe
| kraj, region1 = [[Albania]], [[Kosowo]], [[Macedonia]], [[Czarnogóra]], [[Włochy]], [[Grecja]], [[Serbia]] i inne
| liczba = 6,2 mln| pozycja = (poza pierwszą 100.)
| rodzina = [[Języki indoeuropejskie]]
* Język albański
| rodzaj = [[alfabet łaciński|łacińskie]]
| kraj, region2 = [[Albania]], [[Kosowo]], [[Macedonia]]
| agencja = ''Brak oficjalnej regulacji''
| iso1 = sq| iso2 = sqi| sil = ALS/ALN/AAE/AAT
| kod = sq| przymiotnik = Albańska
| język = albański| przymiotnik2 = albańskiego
| wikisłownik = Język albański
}}
{{DisambigR|współczesnego języka, używanego w Albanii|[[język albański (Kaukaz)]]}}
[[Plik:Dialects of the Albanian Language.png|thumb|left|240px|Mapa dialektów albańskich]]
'''Język albański''' – [[język (mowa)|język]] [[języki indoeuropejskie|indoeuropejski]] z grupy [[Języki satem|satem]], którym posługuje się ok. 6,2 mln [[Albańczycy|Albańczyków]] zamieszkujących [[Albania|Albanię]] (3,6 mln), [[Kosowo]] (1,7 mln), [[Macedonia|Macedonię]] (450 tys.), a także [[Włochy]] ([[Arboresze]]) i [[Grecja|Grecję]] ([[Arwanici]]). W Albanii, Kosowie i Macedonii posiada on status [[język urzędowy|języka urzędowego]].
Istnieją dwie odmiany terytorialne języka, istotnie odmienne [[Fonologia|fonologicznie]], gramatycznie i [[słownictwo|leksykalnie]]: dialekt [[Gegowie|gegijski]] (alb. ''gegë'') na północy Albanii, w Kosowie i Macedonii (znacznie się różniące) oraz [[Toskowie|toskijski]] (alb. ''toskë'') na południu Albanii, we Włoszech i Grecji. Granicę między nimi tworzy rzeka [[Shkumbin]] oraz 41° równoleżnik; jest to również granica kulturowa. Norma literacka języka, nauczana w szkołach w Albanii, jest oparta głównie na dialekcie toskijskim.
== Historia ==
Początki języka sięgają VII-VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami [[języki ilirskie|iliryjskim]] i [[język mesapijski|mesapijskim]], które występowały również nad [[Morze Adriatyckie|Adriatykiem]] lub z [[język tracki|trako-dackimi]]. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z [[język rumuński|językiem rumuńskim]] (około 50 słów<ref>[[Alexandru Cihac]] Słownik Etymologiczny z połowy XIX wieku; dla zwolenników trako-dackiego pochodzenia języka rumuńskiego podobieństwo z j. albańskim jest koronnym argumentem, nikt nie udowodnił, że te 50 słów ma tracko-dackie pochodzenie</ref>), który wg jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim{{fakt|data=2010-03}}.
Najstarszy zapis w tym języku to formuła chrztu, zapisana przez biskupa [[Pal Engjëlli|Pala Engjëlliego]] w [[1462]] roku.
Współczesny [[język literacki]] istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się [[alfabet łaciński|alfabetu łacińskiego]], wcześniej używano [[alfabet grecki|alfabetu greckiego]], [[cyrylica|cyrylicy]] i [[alfabet arabski|pisma arabskiego]].
== Wymowa ==
Alfabet języka albańskiego zawiera 36 znaków: '''[[a]], [[b]], [[c]], [[ç]], [[d]], [[dh]], [[e]], [[ë]], [[f]], [[g]], [[gj]], [[h]], [[i]], [[j]], [[k]], [[l]], [[ll]], [[m]], [[n]], [[nj]], [[o]], [[p]], [[q]], [[r]], [[rr (dwuznak)|rr]], [[s]], [[sh (dwuznak)|sh]], [[t]], [[th (dwuznak)|th]], [[u]], [[v]], [[x]], [[xh]], [[y]], [[z]], [[zh (dwuznak)|zh]].'''
{| class="wikitable"
! align="center" | Litera
! align="center" | IPA
! Opis
! Przykład
|-
|align="center" | '''c'''
|align="center" |[{{IPA|ʦ}}]
|jak ''c'' w ''car''
|''cigarja'' (papieros)
|-
|align="center" |'''ç'''
|align="center" |[{{IPA|ʧ}}]
|jak ''cz'' w ''czeski''
|''çasti'' (chwila)
|-
|align="center" |'''dh'''
|align="center" |[{{IPA|ð}}]
|jak ''th'' w [[język angielski|ang.]] ''this'' dźwięczne
|''dhoma'' (pokój)
|-
|align="center" |'''ë'''
|align="center" |[{{IPA|œ}}]/[{{IPA|ə}}]
|akcentowane: jak ''ö'' w niem. ''möchte''; nieakcentowane: ''(ə)'' ([[szwa]]),<br />w wygłosie (na końcu słowa) często ledwo słyszalne
|''hëna'' (księżyc)
|-
|align="center" |'''gj'''
|align="center" |[{{IPA|ɟ}}]
|podobne jak ''dj'' w ''Nadia'' bądź krótkie ''dź''
|''gjithë'' (wszystko)
|-
|align="center" |'''ll'''
|align="center" |[{{IPA|ɫ}}]
|jak ''ł'' sceniczne (kresowe) w ''łatwo''
|''fillimi'' (początek)
|-
|align="center" |'''nj'''
|align="center" |[{{IPA|ɲ}}]
|jak ''ń'' w ''sanie''
|''njoh'' (znać)
|-
|align="center" |'''q'''
|align="center" |[{{IPA|c}}]
|[[Palatalizacja|palatalne]] (zmiękczone) t lub słabe cz (trochę słabsze niż ç)<br />podobnie jak ''t'' w pl. ''sympatia''<br />wymowa alternatywna: ''ć'' lub kj, tylnojęzykowe (przede wszystkim w Macedonii)
|''qeni'' (pies)
|-
|align="center" |'''r'''
|align="center" |[{{IPA|ɾ}}]
|słabe ''r'' wymówione końcówką języka
|''tre'' (trzy)
|-
|align="center" |'''rr'''
|align="center" |[{{IPA|r}}]
|wibrujące ''r'' wymówione zaokrągloną końcówką języka jak w ''barrakuda''
|''rruga'' (ulica)
|-
|align="center" |'''sh'''
|align="center" |[{{IPA|ʃ}}]
|jak ''sz''
|''shkolla'' (szkoła)
|-
|align="center" |'''th'''
|align="center" |[{{IPA|θ}}]
|jak ''th'' bezdźwięczne w [[język angielski|ang.]] ''think''
|''thika'' (nóż)
|-
|align="center" |'''x'''
|align="center" |[{{IPA|ʣ}}]
|''dz'',
|''lexoj'' (czytać)
|-
|align="center" |'''xh'''
|align="center" |[{{IPA|ʤ}}]
|jak ''dż'' w pl. ''dżungla''
|''xhaba'' (tani)
|-
|align="center" |'''y'''
|align="center" |[{{IPA|y}}]
|jak ''ü'' jak w niem. ''grün''
|''pylli'' (las)
|-
|align="center" |'''zh'''
|align="center" |[{{IPA|ʒ}}]
|''ż'', jak ''żurnal''
| ''zhurmi'' (hałas)
|}
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* Jeziorski Marek, Wiśniewski Jerzy, ''Słownik minimum albańsko‑polski i polsko‑albański'', Warszawa 1992.
* Mindak Jolanta, Sawicka Irena, ''Zarys gramatyki języka albańskiego'', Warszawa 1993.
* Saneja Mazllum, Wójcik Alina, ''Mini rozmówki albańskie'', Warszawa 1992.
* Sawicka Irena, ''Charakterystyka fonetyki albańskiej''; [w:] ''Albanistyka polska'', red. I. Sawicka, Toruń 2007, s.183-195.
== Zobacz też ==
* [[język albański (Kaukaz)]]
[[Kategoria:Język albański|!]]
[[af:Albanees]]
[[als:Albanische Sprache]]
[[ang:Albanisc sprǣc]]
[[ar:لغة ألبانية]]
[[an:Idioma albanés]]
[[arc:ܠܫܢܐ ܐܠܒܢܝܐ]]
[[roa-rup:Limba arbinsheascã]]
[[ast:Albanés]]
[[az:Alban dili]]
[[bn:আলবেনীয় ভাষা]]
[[be:Албанская мова]]
[[be-x-old:Альбанская мова]]
[[bg:Албански език]]
[[bs:Albanski jezik]]
[[br:Albaneg]]
[[ca:Albanès]]
[[cv:Албан чĕлхи]]
[[ceb:Pinulongang Albanes]]
[[cs:Albánština]]
[[co:Lingua albanese]]
[[cy:Albaneg]]
[[da:Albansk (sprog)]]
[[de:Albanische Sprache]]
[[dsb:Albanšćina]]
[[et:Albaania keel]]
[[el:Αλβανική γλώσσα]]
[[en:Albanian language]]
[[es:Idioma albanés]]
[[eo:Albana lingvo]]
[[eu:Albaniera]]
[[fa:زبان آلبانیایی]]
[[hif:Albanian bhasa]]
[[fo:Albanskt mál]]
[[fr:Albanais]]
[[ga:An Albáinis]]
[[gag:Alban dili]]
[[gd:Albàinis]]
[[gl:Lingua albanesa]]
[[glk:آلبانیکی زوانؤن]]
[[ko:알바니아어]]
[[hy:Ալբաներեն]]
[[hi:अल्बेनियन भाषा]]
[[hsb:Albanšćina]]
[[hr:Albanski jezik]]
[[io:Albaniana linguo]]
[[id:Bahasa Albania]]
[[ia:Lingua albanese]]
[[is:Albanska]]
[[it:Lingua albanese]]
[[he:אלבנית]]
[[jv:Basa Albania]]
[[ka:ალბანური ენა]]
[[kk:Албан тілі]]
[[kw:Albaynek]]
[[rw:Icyalubaniya]]
[[kv:Штип кыв]]
[[ku:Zimanê albanî]]
[[la:Lingua Albanica]]
[[lv:Albāņu valoda]]
[[lt:Albanų kalba]]
[[li:Albanees]]
[[lmo:Albanés]]
[[hu:Albán nyelv]]
[[mk:Албански јазик]]
[[mr:आल्बेनियन भाषा]]
[[ms:Bahasa Albania]]
[[nl:Albanees]]
[[new:अल्बेनियन भाषा]]
[[ja:アルバニア語]]
[[pih:Elbanyan]]
[[no:Albansk]]
[[nn:Albansk]]
[[oc:Albanés]]
[[pnb:البانوی]]
[[koi:Штиптар кыв]]
[[tpi:Tokples long Albenia]]
[[nds:Albaansche Spraak]]
[[pt:Língua albanesa]]
[[ro:Limba albaneză]]
[[qu:Albanya simi]]
[[ru:Албанский язык]]
[[se:Albánagiella]]
[[sm:Gagana Kosovo]]
[[sco:Albanie leid]]
[[sq:Gjuha shqipe]]
[[scn:Lingua arbanisa]]
[[simple:Albanian language]]
[[sk:Albánčina]]
[[sl:Albanščina]]
[[ckb:زمانی ئالبانی]]
[[sr:Албански језик]]
[[sh:Albanski jezik]]
[[fi:Albanian kieli]]
[[sv:Albanska]]
[[ta:அல்பானிய மொழி]]
[[th:ภาษาแอลเบเนีย]]
[[tg:Забони албанӣ]]
[[tr:Arnavutça]]
[[uk:Албанська мова]]
[[ur:البانوی]]
[[ug:ئالبان تىلى]]
[[vi:Tiếng Albania]]
[[yo:Èdè Albáníà]]
[[diq:Arnawutki]]
[[zh:阿尔巴尼亚语]]
| |||