Sobótka (ognisko): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
źródła/przypisy |
Owszem jest - sam wczęsniej podałeś takie żródło. Prosze w tej sytuacji być konsekwetny. |
||
Linia 1:
[[File:3 Midsummer fire at San river, Trepcza (Sanok).jpg|thumb|240px|Wieczór świętojański z modlitwą i śpiewem przy zapalanej sobótce nad [[San]]em.]]
'''Sobótka''' (l. mn. ''sobótki''), niem. ''Feuerbrauchtum'' - polska nazwa
▲'''Sobótka''' (l. mn. ''sobótki''), niem. ''Feuerbrauchtum'' - polska nazwa dużych [[Ognisko|ognisk]]<ref>"wielki stos drzewa, który za danym znakiem, ze wszech stron słomą podpalono". w: Oskar Kolberg. Dzieła wszystkie: Kieleckie; "W Sobótce Seweryna Goszczyńskiego wielkie ognisko składało się z dwunastu pni drzewnych (Podhale), w Sobótce Jana Kochanowskiego występuje dwanaście panien." w: Etnografia Polska. t.5, str. 58</ref> palonych w noc świętojańską<ref>"Najpowszechniejszą postacią sobótek świętojańskich jest ognisko, tj. stos utworzony z drzewa poza wsią, na wygonie lub na wzgórzu." w: Maria Biernacka, Maria Frankowska, Wanda Paprocka. Etnografia Polski: przemiany kultury ludowej: tom 2 1981;"sobótka ognisko palone w wigilie św. Jana, przy którym odbywały się obrzędy i zabawy związane z odejściem wiosny i nadejściem lata, kontynuacja pogańskiego zwyczaju ludowego. " w: Marian Kucała. Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego. 1994 s. 560 ;"Na Pomorzu zapisano wierzenie, że Ognie świętojańskie palone są dla czarownic, które niewidoczne tańczą przy ogniskach." w: Jerzy Bartmiński. Kosmos: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie. 1996</ref>, również święto ludowe "ludorum ritum " obchodzone w noc [[Przesilenie letnie|letniego przesilenia]] [[Słońce|Słońca]], z 23 na [[24 czerwca]] w [[Wigilia św. Jana|wigilię dnia św. Jana Chrzciciela]] (fr. ''feu de la Saint-Jean'', wł. ''fuochi di San Giovanni'' dawn. ''sabatina'') w wigilię św. Piotra i Pawła w okresie [[Zielone Świątki|Zielonych Świątek]]<ref>"1845, taki daje opis Sobótki: Rzecz szczególna, że gdy w innych stronach Polski obrzęd ten od wieków odbywa się w wilią Św. Jana, w Krakowskiem palą Sobótki w dniach Zielonych Świątek. Wieczorem od Ojcowa do Lanckorony, od wzgórz Chełmskich (nad Przemszą) aż po za mogiłę Wandy, cały widnokrąg goreje tysięcem ognisk." [http://books.google.pl/books?id=TO3YAAAAMAAJ&pg=PA294&dq=w+dniach+Zielonych+%C5%9Awi%C4%85tek.+Wieczorem+od+Ojcowa+do+Lanckorony,&hl=pl&sa=X&ei=oWfoT7G0EMTKsgbSkZ3rAQ&ved=0CDQQuwUwAA#v=onepage&q=w%20dniach%20Zielonych%20%C5%9Awi%C4%85tek.%20Wieczorem%20od%20Ojcowa%20do%20Lanckorony%2C&f=false Oskar Kolberg]</ref> oraz [[Wielka Sobota|Wielką Sobotę]] (''Peaskefjoer, Påskbrasa, niem. Osterfeuer'').
==Początki zwyczaju==
Święto i zwyczaj o podobnym charakterze istniały na terytorium [[Cesarstwo rzymskie|imperium rzymskiego]] oraz historycznych [[Włochy|Włoch]] gdzie nazywane było ''sobatiną''<ref>sobatina (1822) w: Literatura ludowa , t.8, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze., 1964 str. 31</ref>,<ref>"we Francji jako le feu de la Saint-Jean, w Niemczech jako Johannisfeuer, we Włoszech jako ''fuochi di San Giovanni'' (z Włoch znany jest też termin ''sabatina'' na oznaczenie tłustej wieczerzy spożywanej w sobotę po godzinie dwunastej w nocy) itd." str. 71 w: Tadeusz Ulewicz. Świadomość słowiańska Jana Kochanowskiego. 1948; " Święto pasterzy na cześć bogini Pales. Włosi obchodzą też dotąd swoją sobótkę, zwaną sabatina. Tradycyjne igrzyska świętojańskie odbywały się w Rzymie na placu św. Jana, oraz Santa Croce in Grerusalemme." w: Leonard Lepszy. Lud wesołków w dawnej Polsce. 1898</ref>, <ref>"Włochy mają Sobótki pod imieniem Sabatina; znane są i w Niemczech." w: [[Oskar Kolberg]]. Dzieła wszystkie: Mazowsze.; [[Samuel Bogumił Linde]]. Słownik języka polskiego R-T sobótka, ital. sabatina, cat. coena sabbathina); "Как в Литве, России и Малороссии, так и в Польше празднуется Ивановская ночь почти с одинаковыми обрядами, а у валахов и итальянцев под именем Sabatina (у поляков Sobotki)". w: [http://books.google.pl/books?id=71TDaZqxZaMC&pg=PT163&dq=sob%C3%B3tk%C4%99+sabatina&hl=pl&sa=X&ei=gL_qT4-NH8nCtAaJmbj8BQ&ved=0CGgQuwUwCTgK#v=onepage&q=sob%C3%B3tk%C4%99%20sabatina&f=false Праздники, обычаи и обряды на Руси]</ref> ([[Parilia]]) na cześć bogini [[Pales]] i rocznicy założenia [[Rzym]]u, w Panonii ''palilią''<ref>"Według Warrona i Owidiusza skakano przez płonące snopki siana w święto Palilia, ku czci bogini [[Pales]] obchodzone przez Rzymian na pamiątkę założenia Rzymu [[20 kwietnia]]. Papież [[Sergiusz III]] na soborze konstantynopolskim zakazał tego obrzędu. Podobnie syn cesarza Leopolda, [[Józef I Habsburg|Józef I.]], zabronił go w roku [[1711]]." w: Literatura ludowa: Tom 11, 1967; "Na jej cześć [[21 kwietnia]] obchodzono święto Parilia (lub Palilia). Składano wówczas w ofierze miód i mleko, przystrajano żłoby oraz rozpalano wielkie ogniska, między którymi przeprowadzano stada dla ich oczyszczenia, a pasterze przez te ogniska skakali" w: Zbigniew Pasek. Bogowie, demony, herosi: leksykon. 1996; "wyraz "palilia", jak zwano w [[Panonia|Panonii]], za czasów rzymskich, ogniska, rozpalane na polu przez pasterzy, około których pląsali oni i skakali przez ogień" w: Przegląd historyczny: t. 6, 1908</ref>. W kręgu kultury celtyckiej święta Beltane ("powrót słońca") i związanego z nim rytuału składania ofiar z [[Wickerman|Wierzbina]]<ref>[http://www.uniwlud.pl/?p=263 Wierzbin]</ref>.
Zwyczaj znany wszystkim ludom Europy. W Polsce upamiętniony literacko w XVI wieku przez Jana Kochanowskiego. Kościół, nie mogąc wykorzenić z obyczajowości ludowej corocznych obchodów pogańskiej ''Sobótki''<ref>"Już w XIV wieku biskup poznański, Laskarz, wydał statut zakazujący tańców nocnych w wigilie przedświąteczne, tj. w soboty i w wigilie uroczystości przypadających w lecie, a zatem przed świętem Jana Chrzciciela, Piotra i Pawła" w: Stanisław Czernik. Stare złoto: o polskiej pieśni ludowej. 1962</ref>, podjął próbę zasymilowania święta z obrzędowością chrześcijańską<ref>"Gdy się sobótka dopali, czynią znak krzyża świętego nad ogniskiem. Indziej po sobótce obchodzą zboża z pochodniami, śpiewając pieśni nabożne. Piękny to widok w nocy, jak w całej okolicy, każdy biega z żagwią gorejącą około swego pola." w: [[Zygmunt Gloger]]. Rok polski w życiu, tradycji i pieśni.</ref>. Obecnie zwyczaj kultywowany jest w miastach i wsiach jako obchody ludyczne.
==Pochodzenie nazwy==
Etymologia niejasna. Palenie sobótek<ref>"In the south of Poland, from the [[Śląsk|Silesian]] frontier as far as the bend of the [[San]] including the districts of mountains and foothills, Whitsun and St. John's fires were customary. In the low country both kinds of annual fires were called sobótki; in the mountains term like ognie, fakty, składanie watry, and palenie watry were usedes sobótki." w: Zeitschrift für Ostforschung, t. 22, Johann Gottfried Herder-Forschungsrat. wyd. 1, 1973, str. 115</ref> połączone było z obrzędami<ref>"Kobiety wrzucały do ogniska święcone ziele (na urodzaj), co także znalazło wyraz w obrzędowych piosenkach. Przed pójściem na sobótkę wygaszano ogień w piecach, rozpalano go ponownie głowniami z ogniska. w: Łemkowie w historii i kulturze Karpat. cz. 2</ref> <ref>"Niekiedy po zakończeniu sobótek młodzi oraz starzy szli do karczmy, gdzie przy muzyce i wódce zabawiali się do późna." w: Etnografia Polski: przemiany kultury ludowej: Tom 2 1981</ref> i tańcami. Na Mazowszu i Podlasiu obrzęd nazywany był ''kupałnocką'', na Mazurach i Warmii ''palinocką''. Na wschodniej słowiańszczyźnie zwany jest ''kupałą''<ref>Słownik języka polskiego:L-P, 1993. Kupała. str. 1086</ref> (błr. kupało ''ognisko'', kupec ''tleć''), inne. niemieckie ''Johannisfeuer'' ognie świętojańskie, norweskie St. Hansbål.
| |||