Wersja z 13:29, 30 kwi 2012 edytuj Beau.bot (dyskusja \| edycje) 245 936 edycji usunięcie szablonów {{bibliografia start}}, {{bibliografia stop}} ← poprzednia edycja		Wersja z 10:44, 28 cze 2012 edytuj anuluj edycję Nostrix (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 41 573 edycje WP:SK, drobne redakcyjne, linki, -ocena następna edycja →
Linia 5: \| tytuł=Szał uniesień \| malarz=Władysław Podkowiński \| rok=[[1894 w sztuce\|1894]] \| technika=olej na płótnie \| wysokość=310 Linia 11: \| muzeum=Muzeum Narodowe w Krakowie }} '''''Szał uniesień''''' lub '''''Szał''''' – obraz olejny [[Władysław Podkowiński\|Władysława Podkowińskiego]] z [[1894 w sztuce\|1894]] roku. Jest jednym z najpopularniejszych polskich obrazów, uważanym przez znawców sztuki za pierwsze znaczące dzieło nurtu [[symbolizm]]u w polskim malarstwie. Podczas pierwszej publicznej wystawy wzbudził rozgłos i kontrowersje. Zniszczony przez autora, został odnowiony po jego śmierci, obecnie jest własnością [[Muzeum Narodowe w Krakowie\|Muzeum Narodowego w Krakowie]]. == Opis == Obraz jest [[akt]]em przedstawiającym nagą, rudowłosą [[kobieta\|kobietę]] na oszalałym karym [[koń\|koniu]] stającym dęba. Zwierzę odsłania zęby, ma wysunięty język i rozszerzone chrapy, z pyska toczy pianę. Kobieta dosiada je na oklep, obejmuje za szyję, ma zamknięte oczy, jej rozwiane włosy splatają się z końską grzywą. Płótno ma ponad 3trzy metry wysokości, co oznacza, że przedstawia postacie naturalnej wielkości. Gama kolorystyczna jest dość wąska i składa z czerni, brązów i szarości skontrastowanych z bielą i żółcienią. Obraz dzieli się na część jasną i ciemną (zobacz też: [[chiaroscuro]]). Lewy górny róg jest rozświetlony, kierując uwagę na jasną postać kobiety i pysk konia. Prawa strona obrazu przedstawia skłębiony mrok, w którym z wysiłkiem można dostrzec koński zad i ogon. == Historia obrazu == [[Plik:Kamieński-Podkowinski malujący Szał.jpg\|thumb\|''Władysław Podkowiński malujący "Szał"'', [[Antoni Kamieński]], [[1895 w sztuce\|1895]] === Powstanie dzieła === Według relacji przyjaciela artysty [[Stefan Laurysiewicz\|Stefana Laurysiewicza]] pomysł obrazu powstał już w [[1889 w sztuce\|1889]], podczas pobytu w ~~[[Paryż]]u~~Paryżu; wizja kobiety dosiadającej oszalałego konia ''pochłaniała go niezmiernie i odbierała spokój''. Szkice do obrazu opracowywał przez kilka lat. W [[1893 w sztuce\|1893]] obraz był już ukształtowany w ogólnych zarysach, o czym świadczy szkic olejny wykonany w technice [[impresjonizm\|impresjonistycznej]]. W dalszym procesie twórczym malarz ograniczał skalę kolorystyczną, zrezygnował z impresjonistycznej maniery, nie umieścił też ostatecznie występującego w późniejszych pracach motywu lawiny kamieni spadającej ze skalistego zbocza. Płótno powstawało w ~~[[Warszawa\|~~Warszawie]], przez trzy miesiące na przełomie 1893-[[1894 w sztuce\|94]] w pracowni artysty: przeszklonym [[belweder (architektura)\|belwederze]] [[Pałac Kossakowskich\|pałacu Kossakowskich]]<ref name="AGRA ART">[http://www.agraart.pl/cgi-bin/obiekt.cgi?nr=274&act=1 Dom Aukcyjny AGRA ART – Szał uniesień]</ref>. W ostatnich tygodniach malarz chorował i według jego słów ''malował prawie z łóżka''. === Pierwsza wystawa === Dzieło zostało wystawione po raz pierwszy w warszawskiej ''[[Zachęta Narodowa Galeria Sztuki\|Zachęcie]]'' [[18 marca]] [[1894 w sztuce\|1894]]. Wystawie towarzyszyła atmosfera sensacji i skandalu. W pierwszym dniu obraz obejrzało tysiąc widzów, a przez 36 dni trwania ekspozycji ~~12000~~12 tys. osób, co przyniosło kasie galerii prawie 350 rubli dochodu. Mimo powodzenia obrazu nie mógł on znaleźć nabywcy: najwyższa oferta wynosiła 3000 rubli, zaś artysta żądał ~~10000,~~10 ~~co można uznać za cenę zaporową~~tys. Rankiem [[24 kwietnia]] [[1894]] (37. dzień wystawy), tuż przed planowanym zakończeniem ekspozycji dzieło zostało pocięte nożem przez autora. O powodach tej decyzji malarz wypowiadał się niejasno i mgliście. Według relacji [[Aleksander Świętochowski\|Aleksandra Świętochowskiego]] artysta uznał, że dotrzymawszy obowiązku wobec publiczności w dniach, w którym obraz miał być zdjęty, zamiast po prostu go schować wolał ''skonstatować zawód doznany, zawód całkiem indywidualny''. [[Wiktor Gomulicki]] zapisał jego zwierzenia, według których zniszczenie obrazu było ''chwilą piekielną'': rozdzierane płótno kojarzyło mu się z krzykiem, a widok rusztowania z kośćmi. Żalił się też w słowach: ''...zrobiłem ofiarę z rzeczy, która w danej chwili była mi najdroższa. I gdybym przynajmniej był pewien, że ofiara ma nie będzie daremna, że postępek zostanie zrozumiany i doceniony''. Do decyzji artysty mogły się przyczynić plotki krążące o rzekomo sportretowanej w obrazie kobiecie z towarzystwa, którą artysta miał darzyć nieodwzajemnionym uczuciem. Zniszczenie obrazu i przedwczesna śmierć Podkowińskiego podsyciły te spekulacje, dodając do legendy także [[samobójstwo]]. Przesłanką świadcząca za tą hipotezą są ślady cięć na płótnie wskazujące, że to postać kobiety była celem ataku. Obiektem uczuć artysty mogła być Ewa Kotarbińska, którą poznał podczas letniego pobytu w pałacu Wincentyny Karskiej w [[Chrzęsne]]m pod Warszawą<ref>[http://www.interklasa.pl/portal/dokumenty/r127/strony/ludzie.htm Sławni ludzie związani z powiatem wołomińskim]</ref><ref name="SOLTYSIK">[http://www.adwokatura.pl/aktualne___12092004_P9112004_procesy.htm Procesy artystyczne – poza granicą kreacji], Marek Sołtysik, www.adwokatura.pl</ref>. Była ona brunetką, jednak Helena Kiniorska we wspomnieniach zapisanych na prośbę Wiesławy Wierzchowskiej zanotowała: ''rodzina osoby, w której się nieszczęśliwie kochał, dopatrywała się podobieństwa jej z kobietą z Szału i w ostrych słowach potępienia zwróciła się do Podkowińskiego. Ten, nie znosząc nagany i pełen, jak zawsze, dumy... obraz zniszczył''. === Po śmierci twórcy === Po śmierci Podkowińskiego obraz został odrestaurowany przez [[Witold Urbański\|Witolda Urbańskiego]]<ref>[http://www.konieirumaki.pl/artyk.php?grupa=konwkulturze&nr_kir=6 Szał uniesień], Kazimierz Młynarz, Konie i Rumaki 6 (94)</ref>. Odrestaurowane dzieło matka artysty wypożyczała przez pośrednika na wystawy m.in. w Łodzi, Krakowie, a nawet Moskwie i Petersburgu. Ostatecznie płótno nabył w [[1901 w sztuce\|1901]] [[Feliks Jasieński]] za kwotę 1000 rb, a w [[1904 w sztuce\|1904]] przekazał je [[Muzeum Narodowe w Krakowie\|Muzeum Narodowemu w Krakowie]]. == Opinie == Linia 40: [[Plik:Europa auf dem Stier.jpg\|thumb\|[[Europa (córka Agenora)\|Europa]] niesiona przez [[Zeus]]a pod postacią byka]] W obrazie dopatrywano się nawiązania do [[Europa (córka Agenora)\|mitu o Europie]]. W [[alegoria\|alegorycznej]] warstwie przekazu interpretatorzy uznawali, że kobieta niesiona przez demonicznego rumaka jest porwana przez namiętność erotyczną, zaś obraz symbolizuje niszczycielską siłę instynktów. Recenzent ''[[Kraj (tygodnik)\|Kraju]]'' pisał: ~~: ''~~{{Cytat\|Jest to szał upojenia zmysłowego, ale odmienny zgoła od szałów klasycznych, średniowiecznych i filozoficzno-rozpustnych (...) Nie jest to nawet szał romantyczny (...) graniczy bezpośrednio ze znanym z psychiatrii szałem niszczycielskim – zabójczym lub samobójczym''.}} Obecnie przyjmuje się obraz jako dzieło prekursorskie dla nurtu [[symbolizm]]u w malarstwie polskim. Współcześni Podkowińskiemu twórcy młodego pokolenia widzieli w nim manifest nowej sztuki, buntującej się przeciwko zastanym kanonom. Ówcześni krytycy podkreślając wyjątkowość dzieła, wzbraniali się jednak przed zakwalifikowaniem go do jakiegoś nurtu: Stefan Laurysiewicz napisał: ~~: ''~~{{Cytat\|Praca taka przy całej oryginalności swoich wad i wielkości swoich zalet powinna stanąć odrębnie, jako oderwane dzieło dużego talentu, nie dążące do żadnego kierunku''.}} Obraz pozostał jednym z najbardziej znanych i rozpoznawanych dzieł w historii polskiego malarstwa. Według oceny krytyka sztuki [[Jerzy Madeyski\|Jerzego Madeyskiego]], jest równie popularny co dzieła [[Jan Matejko\|Jana Matejki]]. == Inspiracje i nawiązania == ''Szał uniesień'' jest często reprodukowany, powstają też jego repliki w wykonaniu współczesnych artystów<ref>[http://www.rzasa.org/adam/alte/indexe.html Repliki dawnych mistrzów], Adam Antoni Rząsa</ref>. W [[1899 w sztuce\|1899]] wielką popularność zdobyła ~~się~~ sztuka [[Jan August Kisielewski\|Jana Augusta Kisielewskiego]] pod tytułem ''[[W sieci (dramat)\|W sieci]]'', której główną bohaterką jest studentka malarstwa zauroczona wystawą ''Szału''<ref name="SOLTYSIK"/>. [[Jacek Kaczmarski]] w piosence "Epitafium dla [[Włodzimierz Wysocki\|Włodzimierza Wysockiego]]" nawiązywał do obrazu Podkowińskiego:<ref>[http://www.kaczmarski.art.pl/tworczosc/wiersze_alfabetycznie/kaczmarskiego/e/epitafium_wysocki.php Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego], Jacek Kaczmarski, 1980</ref> : ''Tu do mnie! Tu do mnie! : ''Ruda chwyta mnie dziewczyna swymi dłońmi : ''I do końskiej grzywy wiąże : ''Szarpię grzywę – rumak rży! : ''Ona – co ci jest mój książę? -– : ''Szepce mi...<br /> Do motywu nagiej kobiety na koniu jako symbolu erotyzmu nawiązali twórcy filmu ''[[Widziadło]]'' z [[1983 w filmie\|1983]]. Na [[Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu\|festiwalu polskiej piosenki w Opolu]] w [[1994 w muzyce\|1994]] podczas kabaretonu [[Jacek Wójcicki]] wykonał ''Pieśń konia według "Szału uniesień" Podkowińskiego w stulecie powstania obrazu'' (tekst: [[Leszek Wójtowicz]], muzyka: [[Ewa Kornecka]]), w której koń z obrazu Podkowińskiego uskarża się na swój los i grozi artyście<ref name="KIR13">[http://www.konieirumaki.pl/artyk.php?grupa=konwkulturze&nr_kir=13 "Szał uniesień" – bez końca], Kazimierz Młynarz, Konie i Rumaki, nr. 13 (94)</ref>: : ''Pędzę więc dalej, pędzę na oślep, : ''Ale uważaj, nędzny malarzu, : ''Że jak się wścieknę, to babę strącę, : ''A wtedy zniknę z tego obrazu!<br /> W [[2007]] na okładce miesięcznika [[Machina (czasopismo)\|Machina]] znalazła się fotografia piosenkarki [[Tatiana Okupnik\|Tatiany Okupnik]] przypominająca scenę z obrazu<ref>[http://www.netpress.pl/media_point_group/machina/12_2007_i1483.xml Machina, marzec 2007]</ref>. Według doniesień prasowych, piosenkarka nie pozowała do zdjęcia nago, lecz w kostiumie kąpielowym, który został usunięty komputerowo<ref>[http://muzyka.interia.pl/wiadomosc_dnia/news/tatiana-okupnik-nago-na-koniu,878674 Tatiana Okupnik nago na koniu], INTERIA.PL/Super Express</ref>. Popularność obrazu wykorzystana została także w reklamie<ref>[http://www.epr.pl/informacjedwa.php?cat=&id=6837&com=36&itemcat=2 Zebry na budynkach Warszawy i Gdańska], Witold Sokołowski, e-PR, 10 kwietnia 2007</ref>. Linia 69 ⟶ 71: == Bibliografia == {{commons\|Szał uniesień}} {{~~wikiquote~~Wikicytaty\|Szał uniesień}} * Irena Kossowska, ''Podkowiński'', wyd. Edipresse Polska, 2006, ISBN 83-7477-068-6 * [[Jerzy Madeyski]], ''[http://www.zwoje-scrolls.com/zwoje40/text10p.htm Władysław Podkowiński – wszędobylski reporter czy rozszalały impresjonista?]'', Gazeta Antykwaryczna. Rynek Sztuki, nr 7/8 (88/89), lipiec/sierpień 2003 (przedruk w: Zwoje (The Scrolls) 3(40), 2004)

Szał uniesień: Różnice pomiędzy wersjami