François-René de Chateaubriand: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Wpływ: drobne redakcyjne |
→Wpływ: cd. |
||
Linia 95:
* ''Pamiętniki zza grobu'', (pośmiertnie) (1848).
===
Styl Chateaubrianda odznacza się niezwykłą żywością imaginacji. Badacze wykazali, że z braku czasu pisarz nie mógł zwiedzić wybrzeży [[Missisipi (rzeka)|Missisipi]] i [[Floryda|Florydy]] opisanych w ''Naczezach'' i ''Atali'' i że elementy swych opisów musiał zaczerpnąć z relacji innych. Mimo to w porównaniu z jego opisami opisy informatorów wydają się bezbarwne i martwe<ref name="Lan435">{{Cytuj książkę | nazwisko=Lanson |imię=Gustaw |nazwisko2=Tuffrau |imię2=P. |tytuł= Historia literatury francuskiej w zarysie |strony=435}}</ref>.
Chateaubriand posiadał zdolność przesycania, tego co pisał, treścią emocjonalną. Liryczna wibracja jego zdań wypełnia i przedłuża ich sens, czyniąc jego prozę poezją w stanie czystym<ref name="Lan435"/>.
Przez długi czas w swojej twórczości podlegał wpływom XVIII-wiecznej retoryki, korzystając z bogatego rejestru jej środków: nagromadzenia [[peryfraza|peryfraz]], [[epitet]]ów, [[inwersja|inwersji]]. Centaur w zielonym stroju oznacza u niego dragona, cyklop artylerzystę, ognista rura strzelbę. Nie brak apostrof do [[Kalliope (mitologia)|Kaliope]] i Muz<ref name="Boy18">{{cytuj książkę |nazwisko=Chateaubriand |imię=François-René de |tytuł=Atala. René |nazwisko r=Żeleński Boy |imię r=Tadeusz |strony=18-19 }}</ref>. Czyni to jego powieści ''Naczezów'', ''Męczenników'', ckliwymi i trudnymi w odbiorze. O wiele lepiej czyta się notatki z podróży, na których oparł się przy pisaniu tych utworów. W ''Pamiętnikach'' wykorzystuje już w pełni dar transponowania bezpośrednich wrażeń, tak by nie traciły nic z kolorytu i plastyczności, a niejednokrotnie również surowego autentyzmu<ref name="Lan435"/>.
Dojrzały styl jego utworów charakteryzuje się:
* monumentalnością: Chateaubriand widzi we wszystkich rzeczach ich rysy szlachetne i wspaniałe. Wyraża to za pomocą wzniosłych obrazów i olśniewającej trafności sformułowań. Płaci za to jednak emfazą<ref name="Lan435"/>. Przedmiotem refleksji poety może być według Chateaubrianda jedynie Bóg, natura i on sam. Rodzi to na przyszłość pewne niebezpieczeństwo, którego jego naśladowcy, np. [[Victor Hugo|W. Hugo]], nie zawsze będą umieli uniknąć, popadając w cokolwiek "dętą" bombastyczność<ref name="Boy18"/>.
* żywością i nerwową dynamicznością: zwłaszcza w ''Opisie podróży'' i ''Pamiętnikach''<ref name="Lan435"/>.
* muzycznością: nie oznacza to jednak monotonii. Chateaubriand zachowuje równowagę pomiędzy rytmem, harmonią a marzeniem. Umiejętnie wykorzystuje też walory dźwiękowe słów.
* plastycznością: najpiękniejsze stronice prozy Chateaubrianda zawierają opisy. One stanowią o wartości ''Atali'', ''Geniuszu chrześcijaństwa'', ''Opisu podróży''. W ''Męczennikach'' krajobrazy transponuje na obrazy historyczne zgodnie z ówczesnym gustem malarskim<ref name="Lan436">{{Cytuj książkę | nazwisko=Lanson |imię=Gustaw |nazwisko2=Tuffrau |imię2=P. |tytuł= Historia literatury francuskiej w zarysie |strony=436}}</ref>.
Spora część dzieła pisarza współcześnie nie nadaje się do czytania. Przede wszystkim jego powieści, ale i spore partie ''Geniuszu chrześcijaństwa'', część pism teoretycznych i fragmenty ''Pamiętników''. Podkreśla się, że pisarz nie miał daru stwarzania ludzi. Zainteresowany jedynie sobą w obliczu Boga, nie interesował się obserwowaniem ludzkich charakterów. W konsekwencji wszystko, co niej jest w jego utworach transpozycją siebie samego, jest nad wyraz słabe. Sporą trudność w czytaniu jego wcześniejszych utworów sprawia klasycystyczna maniera jego stylu, z którego dopiero stopniowo się wydobywał<ref name="Boy18"/>. ''Geniuszowi chrześcijaństwa'' zaszkodził właśnie oratorski styl, jak i słabość dowodowa sporych partii dzieła. Pisma oparte na notatkach z lektur najciekawsze są w tych fragmentach, gdzie autor rozmawia ze sobą samym, co potem doskonale rozwinie w ''Pamiętnikach zza grobu'' - poufnym dzienniku myśli stylisty i człowieka na widoku publicznym<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Thibaudet |imię=Albert |tytuł= Historia literatury francuskiej |strony=43 i 48 }}</ref>.
=== Wpływ i znaczenie ===
[[Théophile Gautier]] określił wpływ Chateaubrianda na literaturę europejską zdaniem: ''Odnowił katedrę gotycką, otworzył zamknięte drzwi wielkiej przyrody i wynalazł nowoczesną melancholię''<ref name="Lan436">{{Cytuj książkę | nazwisko=Lanson |imię=Gustaw |nazwisko2=Tuffrau |imię2=P. |tytuł= Historia literatury francuskiej w zarysie |strony=436}}</ref>.
''Geniuszem chrześcijaństwa'' Chateaubriand przyczynił się do odrodzenia ducha religijnego w literaturze europejskiej. Konieczność powrotu do religii
Rozwijając idee Rousseau i Bernardina de Saint-Pierre odkrył przed współczesnymi piękno dzikiej przyrody w ''Atali''<ref name="Lan436"/>, opowieści o nieszczęśliwej miłości na tle pierwotnej przyrody amerykańskiej,
W stanowiącym epizod ''Geniuszu chrześcijaństwa'' - ''Reném'' Chateaubriand podjął temat melancholii - ''niemal nieznanej starożytnym, a niewystarczająco postrzeganej przez nowożytnych'' - przedstawiając losy młodzieńca żyjącego potężnymi i niejasnymi namiętnościami, a jednocześnie pewnością, że nie zostaną one nigdy zaspokojone. Opisana w książce płomienna i tragiczna miłość Renégo i Amelii zawładnęła wyobraźnią kobiet<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Thibaudet |imię=Albert |tytuł= Historia literatury francuskiej |strony=45 }}</ref>, a w okresie ponapoleońskiej stagnacji uczyniła Renégo bohaterem pokolenia<ref name="Dyb284"/>. Chateaubriand przybrał uczuciowego plebejusza Rousseau w płaszcz arystokratycznego młodzieńca, ściganego przez los nieszczęściami, ''jakich nikt nie zaznał'', dręczonego niezaspokojeniem, wędrującego przez egzotyczne krainy<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Chateaubriand |imię=François-René de |tytuł=Atala. René |nazwisko r=Żeleński Boy |imię r=Tadeusz |strony=16 }}</ref>. Stworzył model duszy namiętnej, samotnej, lubującej się w cierpieniach, szukającej ucieczki w nieskończoności, wrażliwej na piękno przyrody, na tragizm i tajemnicę, zanurzonej w bezsensie istnienia i szukającej pociechy w religii<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Adamski |imię=Jerzy |tytuł= Historia literatury francuskiej. Zarys |strony=264 }}</ref>. Jego śladem podążyli [[Alfred de Vigny|A. de Vigny]], [[Benjamin Constant|B. Constant]] (''Adolf''), [[Alfred de Musset|A. de Musset]] (''[[Spowiedź dziecięcia wieku]]''), [[George Sand|G. Sand]] (''Lelia'') we Francji, a [[George Gordon Byron|G. Byron]] w Anglii. W romantycznym teatrze z ducha Renégo zrodzili się: [[Hernani (dramat)|Hernani]], [[Ruy Blas]], Didier. W polskiej literaturze
▲Rozwijając idee Rousseau i Bernardina de Saint-Pierre odkrył przed współczesnymi piękno dzikiej przyrody w ''Atali''<ref name="Lan436"/>, opowieści o nieszczęśliwej miłości na tle pierwotnej przyrody amerykańskiej, napisanej pełnym muzyczności i plastycznej obrazowości stylem<ref name="Dyb284">{{Cytuj książkę | nazwisko=Dybeł |imię=Katarzyna |nazwisko2=Marczuk |imię2=Barbara |nazwisko3=Prokop |imię3=Jan |tytuł= Historia literatury francuskiej |strony=284 }}</ref>.
Jego ''Męczennicy'', przeciwstawiający sobie chrześcijaństwo i pogaństwo w rzymskiej Galii, stali się prototypem szeregu powieści, do których w literaturze polskiej należą m.in. ''[[Irydion]]'' i ''[[Quo vadis]]'', a w literaturze światowej ''[[Ben Hur (powieść)|Ben Hur]]'' L. Wallace'a czy ''Barabasz'' [[Pär Lagerkvist|P. Lagerkvista]]. ''Opis podróży z Paryża do Jerozolimy'' stał się prototypem literatury podróżniczej XIX wieku<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Chateaubriand |imię=François-René de |tytuł=Atala. René |nazwisko r=Żeleński Boy |imię r=Tadeusz |strony=13-14 }}</ref>. Ucząc współczesnych, przede wszystkim w ''Geniuszu chrześcijaństwa'' odnajdywać w starych tekstach szczegóły odzwierciedlające duszę i życie minionych cywilizacji, oddziałał na nowożytną historię, rozumianą jako ożywianie i wskrzeszanie przeszłości<ref name="Lan436"/>. Od Chateaubrianda wywodzi się też nowa krytyka literacka wskazująca na związek dzieła literackiego z epoką, w której ono powstało. Chateaubriand wskazał też na znaczenie formy - określając poszukiwanie piękna jako istotny cel dzieła literackiego<ref name="Lan437">{{Cytuj książkę | nazwisko=Lanson |imię=Gustaw |nazwisko2=Tuffrau |imię2=P. |tytuł= Historia literatury francuskiej w zarysie |strony=437}}</ref>.
▲W stanowiącym epizod ''Geniuszu chrześcijaństwa'' - ''Reném'' Chateaubriand podjął temat melancholii - ''niemal nieznanej starożytnym, a niewystarczająco postrzeganej przez nowożytnych'' - przedstawiając losy młodzieńca żyjącego potężnymi i niejasnymi namiętnościami, a jednocześnie pewnością, że nie zostaną one nigdy zaspokojone. Opisana w książce płomienna i tragiczna miłość Renégo i Amelii zawładnęła wyobraźnią kobiet<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Thibaudet |imię=Albert |tytuł= Historia literatury francuskiej |strony=45 }}</ref>, a w okresie ponapoleońskiej stagnacji uczyniła Renégo bohaterem pokolenia<ref name="Dyb284"/>. Chateaubriand przybrał uczuciowego plebejusza Rousseau w płaszcz arystokratycznego młodzieńca, ściganego przez los nieszczęściami, ''jakich nikt nie zaznał'', dręczonego niezaspokojeniem, wędrującego przez egzotyczne krainy<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Chateaubriand |imię=François-René de |tytuł=Atala. René |nazwisko r=Żeleński Boy |imię r=Tadeusz |strony=16 }}</ref>. Stworzył model duszy namiętnej, samotnej, lubującej się w cierpieniach, szukającej ucieczki w nieskończoności, wrażliwej na piękno przyrody, na tragizm i tajemnicę, zanurzonej w bezsensie istnienia i szukającej pociechy w religii<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Adamski |imię=Jerzy |tytuł= Historia literatury francuskiej. Zarys |strony=264 }}</ref>. Jego śladem podążyli de Vigny, B. Constant (''Adolf''), de Musset (''Spowiedź dziecięcia wieku''), G. Sand (''Lelia'') we Francji, a G. Byron w Anglii. W romantycznym teatrze z ducha Renégo zrodzili się: Hernani, Ruy Blas, Didier. W polskiej literaturze synami bohatera Chateaubrianda są hrabia Henryk z ''Nie-boskiej komedii'', Szczęsny z ''Horsztyńskiego'', a nawet Leon Płoszowski z ''Bez dogmatu''<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Chateaubriand |imię=François-René de |tytuł=Atala. René |nazwisko r=Żeleński Boy |imię r=Tadeusz |strony=16-17 }}</ref>.
== Zobacz też ==
| |||