Turbacz: Różnice pomiędzy wersjami

'''Turbacz''' – najwyższy szczyt [[Gorce|Gorców]], znajdujący się w centralnym punkcie pasma i tworzący potężny [[rozróg]]<ref name=Kondracki>{{Cytuj książkę |nazwisko=Kondracki |imię=Jerzy |tytuł=Geografia regionalna Polski |wydawca=Wyd. Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |rok= 1998| |isbn=83-01-12479-2}}</ref>. Według większości źródeł ma wysokość 1310 m n.p.m. (np.<ref name=Compass>{{Cytuj książkę |tytuł=Gorce. Mapa turystyczna 1:50&nbsp;000 |rok=2007 |wydawca=Compass |miejsce=Kraków |isbn= 978-83-89165-39-8}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url= http://www.gorczanskipark.pl/page,art,id,11,kategoria,Przyroda_nieozywiona.html |tytuł=Strona Gorczańskiego Parku Narodowego|data dostępu = 2012-06-28 }}</ref>, ale niektóre podają 1314 m<ref>{{Cytuj stronę |url= http://www.stat.gov.pl/gus/5840_737_PLK_HTML.htm|tytuł= Mały Rocznik Statystyczny Polski 2008, s. 27|data dostępu = 2012-06-28}}</ref>. Zbudowany jest z [[flisz karpacki|fliszu karpackiego]].

 

Z Turbacza odbiega siedem górskich grzbietów<ref name=Compass/>:

* [[Pasmo Gorca]] we wschodnim kierunku. Od pasma tego na [[Kiczora (Gorce)|Kiczorze]] odgałęzia się boczny grzbiet, który poprzez [[Przełęcz Knurowska|Przełęcz Knurowską]] przechodzi w długie [[Pasmo Lubania]]

Sam wierzchołek Turbacza znajduje się poza [[Gorczański Park Narodowy|Gorczańskim Parkiem Narodowym]], którego granica przebiega nieco po zachodniej, oraz po północnej stronie szczytu<ref name=Compass/>.

 

Góra już w XIX w. była celem turystycznych wypraw. [[Seweryn Goszczyński]] tak opisuje ją w swoim "Dzienniku Podróży do Tatrów": ''Widok z Turbacza na wszystkie strony przecudny, obszarem, który zajmuje i bogactwem rozmaitości. Nie miałem jeszcze w swym życiu podobnego widoku''<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko=Nyka |imię=Józef |autor link=Józef Nyka |tytuł=W Gorcach |rok=1968 |wydawca=Wyd. Interpress |miejsce=Warszawa}}</ref>. Sam szczyt Turbacza niczym nie wyróżnia się w dużej, szczytowej kopule. Otoczony jest gęstym lasem świerkowym, przez co pozbawiony widoków i stoi na nim kamienny obelisk oraz żelazny krzyż z datami 1945–1985. Dawniej jednak wierzchołek był bezleśny i rozciągały się z niego szerokie widoki. W 1832 można było przez lunetę zobaczyć Kraków. Dla większości turystów nazwa Turbacz kojarzy się ze stojącym na rozległej polanie [[Polana Wolnica|Wolnica]] (część [[Hala Długa|Hali Długiej]]) budynkiem [[schronisko PTTK na Turbaczu|schroniska PTTK na Turbaczu]]<ref name=Gorce>{{Cytuj książkę | nazwisko= Cieszkowski | imię=Marek | nazwisko2= Luboński | imię2=Paweł| tytuł= Gorce – przewodnik dla prawdziwego turysty | data=2004 | wydawca=Oficyna Wydawnicza "Rewasz" | miejsce=Pruszków | isbn=83-89188-19-8}}</ref>.

 

Stoki Turbacza były w czasie II wojny światowej świadkiem wielu walk partyzanckich. Tutaj swoje kryjówki miały oddziały, a schronisko było ważnym miejscem kontaktowych i azylem dla ukrywających się patriotów. Najbardziej znana jest, związana ściśle z Turbaczem, postać [[Józef Kuraś|Józefa Kurasia]], ps. ''Orzeł'', a potem ps. ''Ogień'', legendarnego partyzanta i dowódcy walczącego najpierw przeciwko Niemcom a potem komunistom<ref name=Gorce/>.

 

Położone pod szczytem, na wysokości 1283 m n.p.m. schronisko [[Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze|PTTK]] na Turbaczu to okazały kamienny budynek o dwóch prostopadłych skrzydłach z arkadowym wejściem i strzelistym dachem z mansardami, krytym gontem (ponad 100 miejsc noclegowych), otwarty w [[1958]] r<ref name=Gorce/>. Znajduje się ono niedaleko przekaźnika. sam szczyt Turbacza znajduje się 10min. od schroniska. Jest on mało popularny turystycznie w odróżnieniu od PTTK<ref name=karpinski>{{Cytuj stronę |url= http://www.marcinkarpinski.pl/korona.php?szczyt=turbacz|tytuł=Okolice Rabki-Zdrój|data dostępu = 2012-07-14}}</ref>.

 

Góra zaliczana jest do [[Korona Gór Polski|Korony Gór Polski]].

 

W gwarach góralskich nazwa Turbacza jest określana jako: ''Turbac'', ''Trubac'', bądź ''Turboc''<ref> Słownik gwary góralskiej: W. Maciejczak, J. Kobylińska 1994</ref>.

 

Według Władysława Maciejczaka nazwa etnicznie odnosiła się niegdyś jedynie do [[Hala Turbacz|Hali Turbacz]] i została błędnie przeniesiona na szczyt, a prawidłowa nazwa ludowa brzmiała: "Kluczki" (odnotowana w księgach austriackich). Nazwa ta do dziś odnosi się do lasu znajdującego się po południowej stronie Gorców. Bywa także używana przez starszych Zagórzan odnosząc się do samego szczytu. Do końca XIX w. były używane takie nazwy jak: ''Niedźwiedź'', ''Niedźwica'', ''Niedźwiedzica''<ref name=Słownik1>{{cytuj stronę| url = http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_II/699| tytuł = Słownik geograficzny królestwa polskiego i innych krajów słowiańskich: tomII, ss699| data dostępu = 29 Lipiec 2012| autor = | język = pl}}</ref> <ref>{{cytuj stronę| url = http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_V/728| tytuł = Słownik geograficzny królestwa polskiego i innych krajów słowiańskich: tomV, ss728| data dostępu = 29 Lipiec 2012| autor = | język = pl}}</ref>. Powstały one na skutek błędu kartografów na mapie Galicji z 1790 roku. Kartografowie błędnie oznaczyli miejscowość: [[Niedźwiedź (powiat limanowski)|Niedźwiedź]] na miejscu Turbacza<ref name=karpinski>{{Cytuj stronę |url= http://www.marcinkarpinski.pl/korona.php?szczyt=turbacz|tytuł=Okolice Rabki-Zdrój|data dostępu = 2012-07-14}}</ref>. Pod nazwą Niedźwiedź oraz innymi szczyt figurował jeszcze w [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego]]. Przy definicji szczytu w tym słowniku wspomina się także o lesie Kluczka i odrębnym ramieniu górskim o nazwie Turbacz ([[Wierchowa]])<ref>{{Cytuj stronę |url= http://dir.icm.edu.pl/pl/?find_in=fulltext&volume_id=2&find_text=Nied%C5%BAwiedzica+1311&search_volume=all&x=29&y=10|tytuł=Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich|data dostępu = 2012-07-17}}</ref>. Przypuszcza się że nazwa Turbacz ma korzenie [[język wołoski|wołoskie]]. Jedna z teorii mówi że pochodzi od [[język rumuński|rumuńskich]] słów: ''turba'' – "darń, torf". Istnieje też teoria według której pierwotnie określenie dotyczyło [[Turbacz (dopływ Koninki)|Potoku Turbacz]] i jest nazwą dokładnie wschodniorumuńską nawiązującą do słowa ''turbat'' – "wściekły", "szalony", "zmącony", "mętny"<ref name=Maciejczak>{{Cytuj książkę |nazwisko= Maciejczak|imię= Władysław|tytuł= Regionalny przewodnik monograficzny. Mszana Dolna: 2000|wydawca= |miejsce= Mszana Dolna|rok= 2000| strony = |isbn= 83-913887-0-0}}</ref>. Wysunięte zostały także przypuszczenia że nazwa może pochodzić od gry na [[trombita|trembitach]], według tej teorii słowa góralskie zaczynający się na: ''tr'' byłyby pierwotną wersją<ref name=karpinski>{{Cytuj stronę |url= http://www.marcinkarpinski.pl/korona.php?szczyt=turbacz|tytuł=Okolice Rabki-Zdrój|data dostępu = 2012-07-14}}</ref><ref>W Beskidach istnieje wiele nazw pochodzenia wołoskiego, upowszechniły się one po przybyciu Wołochów w XIV, XV wieku</ref>.

 

Obok schroniska duży węzeł szlaków turystycznych<ref name=Compass/>:

: {{szlak|czerwony}} – czerwony [[Główny Szlak Beskidzki]] przez wierzchołek Turbacza, [[Obidowiec]], [[Stare Wierchy]], [[Jaworzyna Ponicka|Jaworzynę Ponicką]] i [[Maciejowa (Gorce)|Maciejową]] do [[Rabka-Zdrój|Rabki-Zdroju]]

: {{szlak|żółty}} – żółty przez [[Bukowina Miejska|Bukowinę Miejską]] do Kowańca w Nowym Targu

 

* [[Gorczański Park Narodowy]]

* [[Czoło Turbacza]]