Krążownik pomocniczy: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
KamikazeBot (dyskusja | edycje)
drobne redakcyjne
Linia 1:
[[Plik:Sinking Cap Trafalgar.jpg|thumb|300px|[[Bitwa pod Trindade|Walka]] zakończona zatopieniem niemieckiego krążownika pomocniczego "[[SMS Cap Trafalgar|Cap„Cap TrafalgarTrafalgar”]]" (po lewej) przez brytyjski odpowiednik "[[RMS Carmania (1905)|Carmania„Carmania”]]", 14 września 1914]]
'''Krążownik pomocniczy''' – klasa [[okręt]]ów powstałych przez przebudowę i uzbrojenie dużych lub średnich statków cywilnych, używana głównie w okresie [[I wojna światowa|pierwszej]] i [[II wojna światowa|drugiej wojny światowej]]. Spotykanym anglojęzycznym skrótem jest AMC - ''Armed Merchant Cruiser'Cruise'.
 
Krążowniki pomocnicze powstawały poprzez przebudowanie i uzbrojenie większych [[statek pasażerski|statków pasażerskich]], a nawet [[statek towarowy|towarowych]], o mocniejszych kadłubach. Tak powstałe okręty były często używane jako tzw. [[rajder]]y, czyli okręty używane do działania na liniach komunikacyjnych nieprzyjaciela i zwalczania jego żeglugi. Dominującym przeznaczeniem była jednak rola odwrotna, czyli patrolowanie i ochrona własnych [[konwój morski|konwojów]] i linii komunikacyjnych przed wrogimi rajderami, gdy nie było wystarczającej ilości [[okręt eskortowy|okrętów eskortowych]] lub krążowników.
 
== Charakterystyka ==
Mimo nazwy, krążowniki pomocnicze nie zaliczały się do klasy [[krążownik]]ów i nie miały z nimi pod względem konstrukcji nic wspólnego, z wyjątkiem wielkości i uzbrojenia (porównywalnego z mniejszymi [[krążownik lekki|krążownikami lekkimi]]). Zostały tak nazwane z uwagi na wypełnianie tradycyjnie rozumianych zadań "krążowniczych"„krążowniczych” w postaci odbywania dalekich rejsów patrolowych, w celu ochrony lub zwalczania komunikacji morskiej, od których rejsów (ang. ''cruise'') wzięła się [[etymologia]] całej klasy krążowników. Nie były one [[opancerzenie okrętu|opancerzone]], a z uwagi na użycie do ich przebudowy statków cywilnych, charakteryzowały się znacznie mniejszą odpornością na uszkodzenia, zwłaszcza wybuchy podwodne i pożary, od specjalnie budowanych okrętów. Stosowano jedynie doraźne ulepszenia zwiększające niezatapialność, typu wypełnienia ładowni pustymi beczkami lub [[korek|korkiem]].
 
Podstawowymi parametrami charakteryzującymi siłę bojową krążowników pomocniczych były: wielkość, prędkość, zasięg rozumiany szerzej jako autonomiczność i uzbrojenie, a w wielu przypadkach także maskowanie.
 
Trudno mówić o średnich wartościach czy przeciętnej wielkości, były to bez wyjątku okręty budowane ''ad hoc'' i od tego, jakiej wielkości był statek bazowy, zależała [[wyporność]] powstałego z niego krążownika pomocniczego. Można natomiast mówić o pewnych pułapach wielkości. Okręty te, jako przebudowywane ze statków, miały wyporność od 3000 ton do nawet 19 000 ton (np. niemiecki "[[HSK Kormoran|Kormoran„Kormoran”]]"). Często do opisu wielkości krążowników pomocniczych zamiast wyporności używa się parametrów stosowanych wobec bazowych jednostek cywilnych, jak [[nośność statku]] lub [[pojemność brutto]] ([[Tona rejestrowa brutto|BRT]]).
 
'''Prędkość''' nie była zasadniczym atutem tej klasy, przebudowywane ze statków i doraźnie tylko uzbrajane nie przechodziły remontów czy udoskonaleń w maszynowniach i prędkość pozostawała taka sama jak poprzednio, rzadko kiedy przekraczała 20-25 [[węzeł (jednostka)|węzłów]], zwykle było to ok. 15-17 w. W zasadzie wystarczała, żeby zatopić z zaskoczenia statek handlowy lub ewentualnie przez krótki okres ścigać go.
 
'''Zasięg''' był jednym z parametrów, który był ze względu na specyfikę działań bardzo ważny. Rajdery musiały krążyć po morzach aby natrafić na swoją "ofiarę", przy tym możliwości ich zawijania do portów były ograniczone. Okręty te, będąc przebudowywane ze statków handlowych, miały duży zasięg, a dodatkowo był on zwiększany. Mimo zasięgu rajderów, wynoszącego nierzadko 15000 mil morskich i tak okazywał się on mały, w związku z czym zachodziła potrzeba wysyłania specjalnych [[okręt zaopatrzeniowy|okrętów zaopatrzeniowych]] mających zaopatrywać je nie tylko w paliwo, ale i we wszelkie środki do życia dla załogi i amunicję. Statki te odbierały także wzięte do niewoli załogi zatopionych przez krążowniki statków.
 
Z zasięgiem powiązany jest jeszcze inny parametr mający duży wpływ na siłę bojową krążowników pomocniczych, a mianowicie '''[[autonomiczność]]''', czyli zdolność do długotrwałego działania bez uzupełniania zapasów. Ten parametr był wysoki, liczba dni jakie te okręty potrafiły spędzać bez uzupełniania zapasów była bardzo duża, nawet jak na standardy przyjęte dla "regularnych"„regularnych” okrętów. Przeciętnie krążownik pomocniczy w rejsie korsarskim potrafił "wytrzymać" bez dopływu zapasów z zewnątrz, w skrajnych wypadkach, około miesiąca. Najdłuższe rejsy bojowe niemieckich rajderów, przy uzupełnianiu zaopatrzenia na morzu, trwały ponad 16 miesięcy. Oprócz załogi, korsarskie okręty tej klasy musiały jeszcze pomieścić jeńców z zatopionych statków. Z kolei krążowniki pomocnicze przebudowane ze statków pasażerskich często służyły także jako transportowce wojska.
 
'''Uzbrojenie''' montowano różne: najczęściej stosowano kilka pojedynczych [[działo|dział]] [[Kaliber broni|kalibru]] 120-150 mm, wspomagane dodatkowymi np. 76 mm i ewentualną lekką artylerią przeciwlotniczą. Część okrętów, zwłaszcza te przeznaczone do zwalczania wrogiej żeglugi, miała [[wyrzutnia torpedowa|wyrzutnie torpedowe]] i [[Mina morska|miny]], a nawet przenosiła małe [[kuter torpedowy|kutry torpedowe]]. Niektóre wyposażone były też w [[wodnosamolot]]y rozpoznawcze. Przykładem może być niemiecki "[[HSK Kormoran|Kormoran„Kormoran”]]" mający 6 dział kalibru 150 mm, kilka działek przeciwlotniczych, 6 wyrzutni torpedowych kalibru 533 mm, dwa wodnosamoloty i kuter torpedowy.
[[Plik:Bundesarchiv Bild 146-1985-117-02A, Hilfskreuzer Kormoran.jpg|thumb|300px|Niemiecki krążownik pomocniczy [[HSK Kormoran|"Kormoran"„Kormoran”]]. Zamaskowane uzbrojenie jest niewidoczne.]]
Ostatnim elementem mającym wpływ na siłę bojową tej klasy okrętów jest '''[[Maskowanie (wojsko)|maskowanie]]''', jednak miało ono znaczenie jedynie w przypadku okrętów korsarskich. Na maskowanie może składać się wiele elementów, niemieckie krążowniki pomocnicze miały wiele elementów ruchomych pozwalających się składać lub rozwijać, w zależności od potrzeb; ruchome sztuczne kominy oraz odkrywane na czas strzelania i niewidoczne normalnie działa. Maskowanie to też sposób podawania nazwy okrętu oraz [[bandera]]. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że użycie maskowania podczas walki, zwłaszcza cudzej bandery, mogło być sprzeczne z [[prawo wojenne|prawem wojennym]].
 
Warto wspomnieć, że podobne do zamaskowanych krążowników pomocniczych, lecz mniejsze i o innym przeznaczeniu, były [[statek-pułapka|statki-pułapki]] z [[I wojna światowa|I wojny św.]], służące do walki z [[okręt podwodny|okrętami podwodnymi]].
Linia 26:
 
== Historia ==
Jednymi z pierwszych okrętów, odpowiadającymi charakterystyką i zastosowaniem krążownikom pomocniczym, były okręty przebudowane ze statków handlowych, używane podczas [[wojna secesyjna|wojny secesyjnej]] w Ameryce Północnej ([[1861]]-[[1865]]) przez [[Skonfederowane Stany Ameryki|konfederatów]] do zwalczania żeglugi [[Unia (USA)|Unii]]. Mimo że były one określane w języku angielskim wprost jako [[krążownik]]i (''Cruisercruiser''), niemniej w tym okresie klasa krążowników jeszcze nie istniała i oznaczało to jedynie ich rolę. Z uwagi na przystosowanie jednostek cywilnych, konfederackie krążowniki można uznać za [[protoplasta|protoplastów]] krążowników pomocniczych. W tym okresie jednak różnice konstrukcyjne między statkami a okrętami, nie były jeszcze znaczne. Najbardziej znanymi z nich były [[CSS Sumter|CSS „Sumter”]] i [[CSS Alabama|CSS „Alabama”]] - okręty o napędzie żaglowo-[[parowiec|parowym]], uzbrojone w 5 i 8 dział.
 
Krążowniki pomocnicze były następnie używane przez Rosję podczas [[wojna rosyjsko-japońska|wojny rosyjsko-japońskiej]] ([[1904]]-[[1905]]), lecz bez większych efektów<ref>Jan Gozdawa-Gołębiowski: ''Od wojny krymskiej do bałkańskiej'', Gdańsk 1985, ISBN 83-215-3259-4, s.393</ref>.
 
=== I wojna światowa ===
Duże zaangażowanie krążowników pomocniczych miało miejsce podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]]. Niemcy używali wówczas do działań [[rajder]]skich 16 okrętów tego typu, rozmaitych rozmiarów i typu, od małego transportowca "Meteor"„Meteor” (wyporność 3640 t) do [[Transatlantyk (statek)|transatlantyków]] "Kaiser„Kaiser Wilhelm der Große"Große” i "Kronprinz„Kronprinz Wilhelm"Wilhelm” (24 300 t), włącznie z żaglową [[fregata (żaglowiec)|fregatą]] "[[SMS Seeadler|Seeadler„Seeadler”]]". Jedynie kilka z nich odniosło większe sukcesy. Wielka Brytania z kolei używała krążowników pomocniczych do ochrony własnych linii żeglugowych. Ciekawszymi epizodami byłobyła m.in. [[Bitwabitwa pod Trindade|zatopienie]] zakończona zatopieniem niemieckiego krążownika pomocniczego "[[SMS Cap Trafalgar|Cap„Cap TrafalgarTrafalgar”]]" przez brytyjski "[[RMS Carmania (1905)|Carmania„Carmania”]]", 14 września 1914 oraz walka między niemieckim krążownikiem pomocniczym [[SMS Greif|"Greif"„Greif”]] i brytyjskim [[{{HMS Alcantra|"Alcantra"]]}} 29 lutego 1916, zakończona zatopieniem obu okrętów<ref>Wojciech Holicki: ''Pech kajzerowskiego "Gryfa"'', w: Morze, Statki i Okręty nr 2/1010, s. 64-67</ref>.
 
=== II wojna światowa ===
Najbardziej znane użycie krążowników pomocniczych miało miejsce podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. Niemcy ponownie użyli wówczas jako rajdery 11 krążowników pomocniczych przebudowanych ze statków handlowych, a Brytyjczycy używali licznych okrętów tego typu do patrolowania i ochrony konwojów, zazwyczaj przebudowanych ze statków pasażerskich. Z reguły krążowniki pomocnicze nie miały szans w starciu z dużymi okrętami nawodnymi; ewenementem było jedynie [[Bitwa HMAS Sydney z HSK Kormoran|starcie]] niemieckiego rajdera "[[HSK Kormoran|Kormoran„Kormoran”]]" z [[krążownik lekki|lekkim krążownikiem]] {{HMAS [[HMAS |Sydney (|1935)|"Sydney"]]6}}, który zatopił atakiem z zaskoczenia z małej odległości, sam jednak również tonąc.
 
Brytyjski krążownik pomocniczy [[{{HMS Jervis Bay|"Jervis Bay"]]}}, uzbrojony w 5 dział kalibru 152 mm, był w stanie przez pewien czas odciągać niemiecki [[pancernik kieszonkowy|"pancernik kieszonkowy"]] "[[Admiral Scheer|„Admiral Scheer”]]" od ochranianego konwoju, angażując go w walce. Został zatopiony, lecz dzięki jego poświęceniu, znikoma część statków konwoju została zatopiona. Szczególnie ciekawa była służba niemieckiego rajdera [[HSK Thor|"Thor"„Thor”]], który aż trzykrotnie walczył z brytyjskimi krążownikami pomocniczymi, z czego dwa pojedynki zostały zakończone uszkodzeniem okrętów brytyjskich, a trzeci zatopieniem brytyjskiego HMS "Voltaire"„Voltaire”. O wrażliwości krążowników pomocniczych na uszkodzenia, podobnej, jak zwykłych statków, świadczy jednak fakt, że niemiecki krążownik pomocniczy [[HSK Stier|"Stier"„Stier”]] został zatopiony w pojedynku ze słabo uzbrojonym statkiem [[SS Stephen Hopkins|SS "Stephen„Stephen Hopkins"Hopkins”]], który również zatonął<ref>Rafał M. Kaczmarek: Gdy statek był górą nad okrętem... Przerwana kariera Stiera, w: Morze, Statki i Okręty, nr specjalny 4 (2/2009), s.6-10</ref>.
{| class="wikitable" style="central"
|+ '''Niemieckie krążowniki pomocnicze z okresu II wojny światowej'''
Linia 49:
! Dalsze losy statku
|-
|align=center |''Kurmark''„Kurmark”
|align=center |Niemcy
|align=center |''[[HSK Orion|Orion„Orion”]]''
|align=center |HSK-1
|align=center |1930
Linia 58:
|align=center |Zbombardowany i zatopiony 4 maja 1945 koło Świnoujścia
|-
|align=center |''Goldenfels''
|align=center |Niemcy
|align=center |''[[HSK Atlantis|Atlantis„Atlantis”]]''
|align=center |HSK-2
|align=center |1937
|align=center |7 862
|align=center |Hansa Line
|align=center |Zatopiony przez HMS ''Devonshire''„Devonshire” 22 listopada 1941 na Atlantyku
|-
|align=center |''Neumark''„Neumark”
|align=center |Niemcy
|align=center |''[[ HSK Widder|Widder„Widder”]]''
|align=center |HSK-3
|align=center |1930
Linia 76:
|align=center |Przetrwał wojnę
|-
|align=center |''Santa„Santa Cruz''Cruz”
|align=center |Niemcy
|align=center |''[[HSK Thor|Thor„Thor”]]''
|align=center |HSK-4
|align=center |1938
Linia 85:
|align=center |Spłonął 30 listopada 1942 w Jokohamie
|-
|align=center |''Kandelfels''„Kandelfels”
|align=center |Niemcy
|align=center |''[[HSK Pinguin|Pinguin„Pinguin”]]''
|align=center |HSK-5
|align=center |1936
|align=center |7 766
|align=center |Hansa Line
|align=center |Zatopiony przez HMS ''Cornwall''„Cornwall” 8 maja 1941 na Oceanie Indyjskim
|-
|align=center |''Cairo''„Cairo”
|align=center |Niemcy
|align=center |''[[HSK Stier|Stier„Stier”]]''
|align=center |HSK-6
|align=center |1936
|align=center |4 788
|align=center |Atlas-Levante Line
|align=center |Zatopiony 27 września 1942 przez SS ''Stephen„Stephen Hopkins''Hopkins” na Atlantyku
|-
|align=center |''Ems''
|align=center |Niemcy
|align=center |''[[HSK Komet|Komet„Komet”]]''
|align=center |HSK-7
|align=center |1937
|align=center |3 287
|align=center |NDL
|align=center |Zatopiony 14 października 1942 przez MTB<ref>Brytyjskibrytyjski kuter torpedowy</ref> w kanale La Manche
|-
|align=center |''Steiermark''„Steiermark”
|align=center |Niemcy
|align=center |''[[HSK Kormoran|Kormoran„Kormoran”]]''
|align=center |HSK-8
|align=center |1938
Linia 121:
|align=center |Zatopiony 19 listopada 1941 na zachód od Australii
|-
|align=center |''Bielsko''„Bielsko”
|align=center |Budowany dla Polski
|align=center |''[[HSK Michel|Michel„Michel”]]''
|align=center |HSK-9
|align=center |1939
|align=center |4 740
|align=center |GAL
|align=center |Zatopiony 17 października 1943 przez OP<ref>Okrętokręt podwodny</ref> koło Jokohamy
|-
|align=center |''Togo''
|align=center |Niemcy
|align=center |''[[HSK Coronel|Coronel„Coronel”]]''
|align=center |HSK-10
|align=center |1938
Linia 139:
|align=center |Przetrwał wojnę
|-
|align=center |''Glengarry''
|align=center |Dania
|align=center |''[[HSK Hansa|Hansa„Hansa”]]''
|align=center |HSK-11
|align=center |1939
Linia 149:
|}
 
Krążowników pomocniczych używały też inne państwa, przede wszystkim Japonia, Włochy i Francja, lecz na mniejszą skalę. Japońskie próby wykorzystywania krążowników pomocniczych do działań rajderskich zakończyły się po [[Bitwa morska MV Ondina i HMIS Bengal z Aikoku Maru i Hokoku Maru|starciu]] okrętów "[[Aikoku Maru"|„Aikoku Maru”]] i "[[Hokoku Maru"|„Hokoku Maru”]] z alianckimindyjską słabokorwetą uzbrojonym[[HMIS trałowcemBengal (J243)|HMIS "Bengal"„Bengal”]] i statkiemzbiornikowcem [[MV "Ondina"|MV „Ondina”]] 11 listopada 1942, którego efektem było zatopienie "Hokoku„Hokoku Maru"Maru” po trafieniu w jego wyrzutnię torped. Znanym epizodem było też zatopienie włoskiego rajdera "Ramb„Ramb I"I” przez krążownik [[HMNZS "Leander"|HMNZS „Leander”]] 27 lutego 1941.
 
== Lista krążowników pomocniczych II wojny św.światowej ==
=== Brytyjskie ===
(niepełna lista)
* [[{{HMS Carinthia|HMS "Carinthia"]]}}
* [[{{HMS Aurania|HMS "Aurania"]]}}
* [[{{HMS Jervis Bay|HMS "Jervis Bay"]]}}
* [[{{HMS Rawalpindi|HMS "Rawalpindi"]]}}
* [[{{HMS Motagua|HMS "Motagua"]]}}
* [[{{HMS Scotstoun|HMS "Scotstoun"]]}}
 
=== Niemieckie ===
* [[HSK Orion|"Orion"„Orion”]] (HSK-1 lub "Schiff 36")
* [[HSK Atlantis|"Atlantis"„Atlantis”]] (HSK-2 lub "Schiff 16")
* [[HSK Widder|"Widder"„Widder”]] (HSK-3 lub "Schiff 21")
* [[HSK Thor|"Thor"„Thor”]] (HSK-4 lub "Schiff 10")
* [[HSK Pinguin|"Pinguin"„Pinguin”]] (HSK-5 lub "Schiff„Schiff 33"33”)
* [[HSK Stier|"Stier"„Stier”]] (HSK-6 lub "Schiff„Schiff 23"23”)
* [[HSK Komet|"Komet"„Komet”]] (HSK-7 lub "Schiff„Schiff 45"45”)
* [[HSK Kormoran|"Kormoran"„Kormoran”]] (HSK-8 lub "Schiff 41")
* [[HSK Michel|"Michel"„Michel”]] (HSK-9 lub "Schiff 28")
* [[HSK Coronel|"Coronel"„Coronel”]] (HSK-10)
* [[HSK Hansa|"Hansa"„Hansa”]] (HSK-11)
 
== Zobacz też ==
* [[Merchant aircraft carrier]]
* [[Catapult aircraft merchant|CAM ship]]
 
== Linki zewnętrzne ==
* [http://history.serw.com.pl/hist/his1.html Niemieckie krążowniki pomocnicze]
 
{{Przypisy}}
Linia 185 ⟶ 182:
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Perepeczko | imię = Andrzej | tytuł = Konie trojańskie III Rzeszy | data = 1996 | wydawca = Wydawnictwo Lampart | isbn = 83-86776-24-2 }}
* {{cytuj książkę |autor =Robert Forczyk |tytuł =German Commerce Raider vs British Cruiser: The Atlantic and the Pacific 1941 |wydawca =Osprey Publishing |miejsce =Oxford |rok =2010 |isbn =978-1-84603-918-8 }}
 
== Linki zewnętrzne ==
* [http://history.serw.com.pl/hist/his1.html Niemieckie krążowniki pomocnicze]
 
 
 
[[Kategoria:Historyczne klasy okrętów]]