Wikipedia

Procesy poznawcze: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
MerlIwBot (dyskusja | edycje)
289 486 edycji
Linia 8:
Teoretycznie również i [[Emocja|emocje]] można uznać za procesy przetwarzania informacji, a więc jako jakąś kategorię procesów poznawczych<ref>Właściwie nie ma ku temu żadnych przeszkód - emocje są procesami przetwarzania informacji, są sposobem poznawania otoczenia przez podmiot, trudno też odmówić emocjom wkładu w tworzenie wiedzy. Wystarczy rozważyć przykład reprezentacji poznawczej dotyczącej wiedzy o tym, że ból jest nieprzyjemny. Niemniej jednak przyjęło się pomijać sferę emocji w procesach poznawczych i w ogóle poznaniu. Przypuszczalnie wynika to z pewnej tradycji filozoficznej, jak również z trudności metodologicznych w badaniach naukowych emocji, która to tematyka swego czasu nie cieszyła się większą popularnością.</ref>, jednakże zwykło się traktować sferę emocjonalną i sferę poznania oddzielnie. Procesy poznawcze, a w szerszym rozumieniu system poznawczy (umysł), nie są domeną wyłącznie ludzką, są raczej właściwością [[Układ nerwowy|układu nerwowego]] taką samą, jak zdolność do wywoływania skurczów mięśni i poruszania się zwierząt. Niewątpliwie jednak świat zwierząt różni się pod względem rozwoju sprawności poszczególnych procesów poznawczych. Z tego powodu początkowo stosowano określenia w stylu "wyższe czynności psychiczne", czy "wyższe czynności nerwowe", które wprowadzono w nauce [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radzieckiej]] i przez pewien czas powszechnie stosowano także i w Polsce, kiedy psychologia poznawcza nie istniała, lub nie stanowiła jeszcze rozwiniętej dziedziny nauk psychologicznych (można spotkać taką terminologię w starych podręcznikach). Co prawda wiodącą rolę w tworzeniu współczesnej wiedzy o procesach poznawczych ma psychologia, to jednak niezaprzeczalny wpływ wywierają także [[neurobiologia]] i [[neurologia]]. Wpływ ten jest dwustronny - teorie dotyczące procesów poznawczych opracowane na gruncie psychologii wpływają na rozwój tych dziedzin.
 
== KategorieDomeny procesów poznawczych ==
=== Kategorie procesów poznawczych ===
Procesy poznawcze można wymieniać, klasyfikować i opisywać na wiele sposobów, o czym świadczy różnorodność podręczników psychologii poznawczej. Generalnie, procesy poznawcze można podzielić na elementarne i złożone.
===== Elementarne procesy poznawcze =====
To sekwencja przetwarzania informacji związana przede wszystkim z odbieraniem, interpretowaniem i przechowywaniem informacji:
* [[uwaga]]
* [[percepcja]]
* [[pamięć]]
* [[kontrola poznawcza]] / [[funkcje wykonawcze]]
 
Niektórzy autorzy<ref name="Necka" /> [[funkcje wykonawcze]] (ang. ''executive functions'') - aktywność umysłową sterującą przebiegiem procesów poznawczych - proponują tłumaczyć jako funkcje "zarządcze", co ma wierniej oddawać znaczenie tych funkcji, chociaż określenie "wykonawcze" już się właściwie w języku polskim przyjęło i to nie tylko w literaturze psychologicznej.
; Elementarne procesy poznawcze : to sekwencja przetwarzania informacji związana przede wszystkim z odbieraniem, interpretowaniem i przechowywaniem informacji. Wymienia się tutaj przynajmniej trzy główne kategorie: [[uwaga|uwagę]], [[percepcja|percepcję]] i [[pamięć]]. Niektórzy autorzy<ref name="Necka" /> do elementarnych procesów poznawczych zaliczają także [[Kontrola poznawcza|kontrolę poznawczą]] i [[funkcje wykonawcze]] (ang. ''executive functions'') - aktywność umysłową sterującą przebiegiem procesów poznawczych. Autorzy ci również proponują przekładać termin ''executive'' jako funkcje "zarządcze", co ma wierniej oddawać znaczenie tych funkcji, chociaż określenie "wykonawcze" już się właściwie w języku polskim przyjęło i to nie tylko w literaturze psychologicznej. W niektórych podręcznikach<ref name="Maruszewski" /> można spotkać omówienie [[Wyobraźnia|wyobraźni]] w podobny sposób, jak omówienie innych procesów poznawczych. Niewątpliwie jest to interesujący dział badań psychologicznych, warty odrębnego rozdziału, ale nie jest do końca jasne, czy wyobraźnia jest elementarnym, czy złożonym procesem i czy jest w ogóle procesem. Inni autorzy<ref name="Necka" /> zdają się traktować wyobraźnię bardziej jak zagadnienie związane z problematyką struktur, a nie procesów poznawczych. W badaniach nad wyobraźnią w dużej mierze dotyka się zagadnienia wyobrażeń, a te traktuje się jak struktury (reprezentacje poznawcze). Z drugiej strony, introspekcyjne doświadczenie wskazuje, że wyobraźnia (w potocznym rozumieniu) nie jest procesem biernym i wyczerpuje znamiona aktywności dokonującej "przekształceń na reprezentacjach poznawczych", a tym samym winna być traktowana jako proces poznawczy. Z takiej perspektywy większość autorów jest raczej skłonna traktować "wyobrażanie sobie czegoś" jako element złożonych procesów poznawczych.
 
W niektórych podręcznikach<ref name="Maruszewski" /> można spotkać omówienie [[Wyobraźnia|wyobraźni]] w podobny sposób, jak omówienie innych procesów poznawczych. Nie jest tam jednak do końca jasne, czy wyobraźnia jest elementarnym, czy złożonym procesem i czy jest w ogóle procesem. Inni autorzy<ref name="Necka" /> zdają się traktować wyobraźnię bardziej jak zagadnienie związane z problematyką struktur, a nie procesów poznawczych, gdzie wyobrażenia rozumie się jako struktury - reprezentacje poznawcze.
; Złożone procesy poznawcze : to przede wszystkim [[myślenie]] oraz [[Język (mowa)|język]]. Myślenie można opisać ogólnie jako zdolność umysłu do tworzenia symbolicznego modelu rzeczywistości, oraz do przeprowadzania przekształceń na tym modelu, zastępując tym samym realne działania<ref name="Maruszewski" /><ref name="Necka" />. Można też wyróżnić bardziej wąskie kategorie procesów złożonych, jakie mieszczą się w takiej definicji, jak np. rozwiązywanie problemów, abstrahowanie itd. Natomiast zagadnienie języka jest zagadnieniem interdyscyplinarnym - język nie jest wyłączną domeną psychologii, ale również [[Językoznawstwo|lingwistyki]], [[Filologia|filologii]], filozofii itd. Co więcej, zagadnienia dotyczące języka wiążą się zarówno z zagadnieniem struktur (słowa i znaczenia wyrażone w języku naturalnym mogą być przykładem reprezentacji poznawczych), jak i myślenia, oraz innych procesów poznawczych.▼
 
===== Elementarne procesy poznawcze =====
Warto wspomnieć, że procesy poznawcze można także podzielić na kategorie innego rodzaju. Pewien wpływowy podręcznik [[Neuropsychologia|neuropsychologii]] autorstwa Muriel Lezak<ref name="Lezak">Lezak, M.D., Howieson D.B., Loring D.W. (2004) ''Neuropsychological assessment''. 4-th edit. New York: Oxford University Press.</ref>, opisuje procesy poznawcze z innej perspektywy. Funkcjonowanie psychologiczne człowieka zostaje w nim przedstawione na czterech wymiarach, z których wymiar osobowościowo-emocjonalny zostanie tutaj pominięty:▼
* [[myślenie]]
* [[Język (mowa)|język]].
 
▲; Złożone procesy poznawcze : to przede wszystkim [[myślenie]] oraz [[Język (mowa)|język]]. Myślenie można opisać ogólnie jako zdolność umysłu do tworzenia symbolicznego modelu rzeczywistości, oraz do przeprowadzania przekształceń na tym modelu, zastępując tym samym realne działania<ref name="Maruszewski" /><ref name="Necka" />. Można też wyróżnić bardziej wąskie kategorie procesów złożonych, jakie mieszczą się w takiej definicji, jak np. rozwiązywanie problemów, abstrahowanie itd. Natomiast zagadnienie języka jest zagadnieniem interdyscyplinarnym - język nie jest wyłączną domeną psychologii, ale również [[Językoznawstwo|lingwistyki]], [[Filologia|filologii]], filozofii itd. Co więcej, zagadnienia dotyczące języka wiążą się zarówno z zagadnieniem struktur (słowa i znaczenia wyrażone w języku naturalnym mogą być przykładem reprezentacji poznawczych), jak i myślenia, oraz innych procesów poznawczych.
* wymiar funkcji poznawczych (w oryg. ''cognition'') - składa się z elementarnych i złożonych procesów poznawczych, takich jak percepcja, pamięć i myślenie, za pomocą których umysł odbiera, przetwarza informacje oraz komunikuje je na zewnątrz. Położenie akcentu nie tylko na "wejście" systemu poznawczego, ale i na jego "wyjście" ma konkretne znaczenie: uwzględnia się tutaj także "funkcje ekspresyjne" (takie jak [[Mowa (językoznawstwo)|mowa]], [[Pismo|pisanie]], czytanie, funkcje konstrukcyjne i [[praksja]]) traktując je na równi z procesami poznawczymi tradycyjnie przypisywanymi do sfery poznania. Warto tu podkreślić, że tak rozumiane funkcje ekspresyjne nie są rozpoznawane i uwzględniane przez psychologię poznawczą na porządku dziennym, ale w neuropsychologii i w praktyce klinicznej ich znaczenie jest bardzo istotne.
 
=== Domeny umysłu wg. M. Lezak ===
* wymiar funkcji wykonawczych (w oryg. ''executive functions'') - składa się z takich procesów, za pomocą których umysł reguluje sposób wykonywania danej aktywności, decyduje, czy w ogóle będzie ona wykonywana i kiedy. Funkcje wykonawcze są tutaj opisane jako służące opracowaniu planu czynności i prawidłowego ich wykonania zgodnie z założonym celem, jako podstawa wolicjonalnej, celowej aktywności człowieka i jego prawidłowego funkcjonowania w otoczeniu społecznym. W tym podejściu funkcje wykonawcze są wyraźnie oddzielone od pozostałych procesów poznawczych i traktowane tak, jakby były czymś innym. Przynajmniej z punktu widzenia opisu i zrozumienia funkcjonowania jednostki, niekoniecznie zaś z punktu widzenia teorii psychologii poznawczej.
▲Warto wspomnieć, że procesy poznawcze można także podzielić na kategorie innego rodzaju. Pewien wpływowy podręcznik [[Neuropsychologia|neuropsychologii]] autorstwa [[Muriel Lezak]]<ref name="Lezak">Lezak, M.D., Howieson D.B., Loring D.W. (2004) ''Neuropsychological assessment''. 4-th edit. New York: Oxford University Press.</ref>, opisuje procesy poznawcze z innej perspektywy. Funkcjonowanie psychologiczne człowieka zostaje w nim przedstawione na czterech wymiarach, z których wymiar osobowościowo-emocjonalny zostanie tutaj pominięty:
 
* wymiar funkcji poznawczych (w oryg. ''cognition'') - składa się z elementarnych i złożonych procesów poznawczych, takich jak percepcja, pamięć i myślenie, jak też "funkcje ekspresyjne" (takie jak [[Mowa (językoznawstwo)|mówienie]], [[Pismo|pisanie]], czytanie, funkcje konstrukcyjne i [[praksja]]) - funkcje za pomocą których umysł odbiera, przetwarza informacje oraz komunikuje je na zewnątrz.
 
* wymiar funkcji wykonawczych (w oryg. ''executive functions'') - składa się z takich procesów inicjujących, monitorujących, modyfikujących i zakańczających jakąkolwiek aktywność; są to funkcje, które decydują czy w ogóle i kiedy będzie wykonywana dana czynność.
 
* wymiar funkcji globalnych (w oryg. ''mental activity variables'') - składa się z procesów, jakie ujawniają się w zachowaniu człowieka zawsze i wszędzie, które w dodatku charakteryzują się niezwykle dużą zmiennością i ich sprawność zależy m.in. od zmęczenia, nastroju itp. Procesy poznawcze i funkcje wykonawcze są nierozerwalnie związane z funkcjami globalnymi, w dodatku aktualna sprawność funkcji globalnych ma wpływ na bieżącą efektywność procesów poznawczych. Do funkcji globalnych zalicza się procesy uwagi, szybkość psychomotoryczną, [[Przytomność|stan przytomności]] itd. W warunkach naturalnych o przebiegu aktywności poznawczej danej osoby można wnioskować wyłącznie na podstawie jej zachowania a to sprawia, że nie jest możliwe oddzielenie funkcjonowania procesów poznawczych od funkcji globalnych, jak i ich wzajemnej interakcji. Podkreśla się tutaj, że w warunkach laboratoryjnych, dzięki odpowiednio dobranym metodom badania, właściwie zaprojektowanemu eksperymentowi i należytemu podejściu w analizie i interpretacji otrzymanych danych można oddzielić funkcjonowanie uwagi od innych procesów poznawczych, ale w warunkach naturalnych, np. w gabinecie [[Psychologia kliniczna|psychologa klinicznego]], nie ma ku temu ani środków, ani możliwości.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Procesy_poznawcze”