|
| www =
}}
[[Plik:Jan van Eyck 077.jpg|100px| rightthumb|Jan van Eyck ''Zwiastowanie'', 1433-1435 r.]] ▼[[Plik:Jan van Eyck 070.jpg|150px| leftthumb|Jan van Eyck ''Madonna kanclerza Rolin'', ok. 1435 r.]] ▼[[Plik:Jan van Eyck 069.jpg|150px| leftthumb|Jan van Eyck ''Madonna kanonika van der Paele'', 1436 r.]] ▼[[Plik:Jan van Eyck 092.jpg |thumb|thumb|140px|Jan van Eyck ''Tymoteusz'' 1432 r.]] ▼[[Plik:Van Eyck - Arnolfini Portrait.jpg|thumb|140px|Jan van Eyck ''Portret małżonków Arnolfinich'', 1434 r.]] ▼
'''Jan van Eyck''' (ur. ok. [[1390]] w [[Maaseik]], zm. [[9 lipca]] [[1441]] w [[Brugia|Brugii]]) – malarz niderlandzki, przedstawiciel [[XV wiek|piętnastowiecznego]] realizmu niderlandzkiego. Był bratem innego malarza niderlandzkiego [[Hubert van Eyck|Huberta van Eycka]].
Oba przedstawienia zawierają inskrypcje, na krzyżu nawet grecko-łacińsko-hebrajską.
=== Portrety''Portret złotnika'' 1429 r. ===
▲[[Plik:Jan van Eyck 092.jpg|thumb|140px|Jan van Eyck ''Tymoteusz'' 1432 r.]]
▲[[Plik:Van Eyck - Arnolfini Portrait.jpg|thumb|140px|Jan van Eyck ''Portret małżonków Arnolfinich'', 1434 r.]]
==== ''Portret złotnika'' 1429 r. ====
Ten pierwszy z wykonanych przez artystę portretów pochodzi z 1429 roku i wyznacza określony schemat: ujęcie w trzech czwartych z obrotem w lewo, ciemne tło, ascetyczna prostota formy.
Gest i rekwizyt łączą ten obraz z późniejszym o siedem lat wiedeńskim ''Portretem Jana de Leew'', o którym wiadomo, że był złotnikiem. Jednak w przypadku „Nieznanego mężczyzny z Bukaresztu”, jak określa się niekiedy ''Portret złotnika'' od miejsca przechowywania obrazu, pierścień jest oznaką zaręczyn.
Ten wizerunek może być również ucieleśnieniem jednego z typów temperamentu – melancholika.
==== ''Tymoteusz'' 1432 r. ====
Tak jak ''Ołtarz Gandawski'', to pierwsze podpisane dzieło van Eycka pochodzi z 1432 roku. Przyciąga uwagę naśladownictwo antycznego kamiennego parapetu z inskrypcją: ''Wierne wspomnienie''. Widocznie portret miał być komuś ofiarowany. Zatarte greckie słowo ''Thimotheos'', przez aluzję do antycznego muzyka, może wskazywać na kompozytora Guillaume’a Dufay, którego twarz namalowana jest z niepokojącym wręcz naturalizmem i wyrzeźbiona przez światło. Efekt ten dodatkowo został wzmocniony ciemnym tłem.
==== ''Portret Baudouina de Lannoy'' 1432 r. ====
Portretowany znany był jako „Jąkała”, potomek wielkiego rodu, gubernator Lille i szambelan Filipa Dobrego. Van Eyck należał do jego świty podczas misji dyplomatycznej do Portugalii w 1428 roku.
Kij pątniczy i kapelusz z sierści bobra należał do insygniów orderu Złotego Runa. Przypomina o tym odznaczeniu także wisior z barankiem.
==== ''Mężczyzna w turbanie'' 1433 r. ====
Zdaniem niektórych badaczy obraz ten to autoportret. Według alternatywnej teorii wizerunek przedstawia hrabiego de Berlaimont. Za koncepcją autoportretu przemawia wbity w nas wzrok, co jest nieuniknione podczas pracy z lustrem i co stanowiło w owej epoce absolutne novum.
Bez wątpienia van Eyck był odkrywcą efektu „patrzącego” portretu, który nawiązuje kontakt z widzem. Sugestywność obrazu wzmacnia fakt, że nie widzimy rąk twórcy zajętych pracą. Na dole, obok podpisu widnieje data, na górze zaś legendarne motto van Eycka -„Tak, jak potrafię”.
==== ''Portret małżonków Arnolfinich'' 1434 r. ====
{{main|Portret małżonków Arnolfinich}}
Jest to obraz, którego wszystkich sensów dotąd nie wyjaśniono: podwójny portret całych postaci w świeckim wnętrzu ze zlokalizowanym źródłem światła i osobliwym efektem wypukłego zwierciadła. Zawieszone na tylnej ścianie lustro odbija postacie ślubujących sobie wierność małżonków oraz sylwetki świadków ceremonii. Jednym z nich jest sam van Eyck. Na ramie zwierciadła znajduje się podpis malarza „Johannes de Eyck fuit hic 1434” („Jan van Eyck tu był, 1434”). Para w przepięknych strojach stoi w małżeńskiej sypialni, podając sobie dłonie. Otoczona jest symbolami wierności małżeńskiej. Z gestów i postawy portretowanych wnioskuje się, że chodzi o ceremonię zaślubin, aczkolwiek niektórzy badacze twierdzą, iż gest Arnolfiniego to pozdrowienie osób, które pojawiają się w progu drzwi i które zobaczyć można w odbiciu w lustrze.<br />Vasari przypisuje Janowi van Eyck odkrycie malarstwa olejnego. Farby olejne były jednak używane znacznie wcześniej. Jest prawdopodobne, że van Eyck uzyskał nową mieszankę olejno-temperową, która nadawała barwom nieosiągalną dotąd świetlistość oraz ułatwiała laserunkowe stopniowanie tonacji i cieniowanie. Artysta wykorzystywał tę technikę malarską w konsekwentnie przemyślanej konstrukcji obrazu. Oryginalność i wielkość van Eycka polega na mistrzostwie w operowaniu światłocieniem, którym wydobywa trójwymiarowość form, ich prawdziwość i poezję. Piękno przedmiotów jest tym bardziej ujmujące, że są one tu symbolami spraw boskich. Realizm tego malarstwa to tylko powierzchnia, pod którą artysta buduje niezwykle przemyślany i głęboki system prawd i dogmatów religijnych. Sacrum i profanum, boski ład oraz naturalne, ziemskie formy, połączone są u niego w sposób niezwykle harmonijny i logiczny.
[[Plik:Retable de l'Agneau mystique.jpg|thumb|250px|Jan van Eyck ''Ołtarz Gandawski'', 1424-1432 r.]]
=== ''Ołtarz Gandawski'' 1424-1432 r. ===
{{main|Ołtarz Gandawski}}
Głównym dziełem van Eycka jest Ołtarz Gandawski (Katedra św. Bawona, Gandawa). Ołtarz (370 × 495 cm) składa się z 24 kwater, na których namalowano ponad 250 postaci, uczestniczących w wielkim misterium Odkupienia.
[[Plik:Ghent Altarpiece C - God - Jesus.jpg|thumb|150px|left|Jan van Eyck ''Ołtarz Gandawski'' 1424-1432 r. fragment]]
Ołtarz zamknięty ukazuje Zwiastowanie we wnętrzu skromnej, niderlandzkiej izby, za której oknem widać miasto. Dookoła tej sceny malarz rozmieścił postacie świętych Janów, proroków, sybille oraz małżonków Josse Vydta i Izabelli Borluut – fundatorów ołtarza.
Ołtarz otwarty podzielony jest horyzontalnie na dwie części. Górna składa się z 7 tablic. Centralną, najwyższą, zajmuje postać triumfującego Chrystusa; na prawo: św. Jan Chrzciciel, grające anioły i Ewa; na lewo: Maria, anioły śpiewające i Adam. Centrum części dolnej zajmuje tablica przedstawiająca adorację Baranka Mistycznego przez anioły, świętych, męczenników, proroków, władców duchownych i świeckich. Cztery kwatery boczne wypełnione są wiernymi zdążającymi pieszo i konno, by uczcić Baranka. Kwatera ze Sprawiedliwymi Sędziami jest kopią dzieła ukradzionego w 1934 roku.
Z inskrypcji na ramie wynika, że malowidło zostało rozpoczęte przez Huberta van Eycka, ukończone zaś w 1432 roku przez Jana van Eycka. Inskrypcja ta nie jest jednak oryginalna i budzi wątpliwości: trudno w tak jednolitym plastycznie dziele odnaleźć ślad ręki drugiego artysty.
[[Plik:Jan van Eyck 013.jpg|thumb|100px|left|Jan van Eyck ''Madonna w kościele'', 1426 r.]]
=== ''Madonna w kościele'' 1426 r. ===
{{main|Madonna w kościele}}
To obraz tablicowy z 1426 roku, o bardzo małych rozmiarach (25 × 19,5 cm). Wiele wiąże go z techniką miniaturzystów, lecz perspektywa, o którą oni zazwyczaj nie dbali, jest jak najbardziej poprawna.
Nadprzyrodzone proporcje Madonny tłumaczyć należy tym, że to ona jest Domem Bożym, personifikacją Kościoła w jego całym blasku i świętości. Na skraju jej czerwonej szaty widnieją starannie wyhaftowane słowa: „Jaśniejsza nad słońce”. W ołtarzu w głębi sprawują Ofiarę aniołowie, co stanowi wyraz transcendencji, podobnie jak światło, które wpada od północy, co byłoby niemożliwe w jakimkolwiek innym kościele.
[[Plik:Jan van Eyck 075.jpg|150px|right|Jan van Eyck ''Madonna z Ince Hall'', 1435 r.]]
=== ''Madonna z Ince Hall'' 1435 r. ===
Uroczysty jest tylko wspaniały baldachim, którego kwietne ornamenty oznaczają zamknięty ogród Dziewictwa Najświętszej Marii Panny.
To najskromniejsza z Madonn artysty. Z tego względu dzieło, sygnowane i datowane na górnej ramie po lewej, niekiedy uważane bywa jedynie za pracę pochodzącą z jego warsztatu.
▲[[Plik:Jan van Eyck 077.jpg|100px|right|Jan van Eyck ''Zwiastowanie'', 1433-1435 r.]]
=== ''Zwiastowanie'' 1433-1435 r. ===
{{main|Zwiastowanie (obraz Jana van Eycka, Waszyngton)}}
Jest to dzieło bardzo złożone i pełne metafor, których przesłanie bywa przedmiotem dyskusji historyków sztuki. Scena przedstawia archanioła Gabriela, który zwiastuje Maryi, że urodzi Syna Bożego (Łk 1,26-38). Na obrazie wypisane są słowa pozdrowienia anielskiego: „AVE GRÃ. PLENA” („Bądź pozdrowiona, łaski pełna”) oraz odpowiedź Maryi: „ECCE ANCILLA DÑI” („Oto ja, służebnica Pańska”). Słowa Maryi zostały odwrócone, ponieważ skierowane są ku górze, do Boga. Duch Święty w postaci gołębicy spływa na siedmiu promieniach światła, które prawdopodobnie symbolizują siedem darów Ducha.
▲[[Plik:Jan van Eyck 070.jpg|150px|left|Jan van Eyck ''Madonna kanclerza Rolin'', ok. 1435 r.]]
=== ''Madonna kanclerza Rolin'' ok. 1435 r. ===
{{main|Madonna kanclerza Rolin}}
Obraz przedstawia Madonnę z Dzieciątkiem i klęczącego naprzeciwko niej donatora – kanclerza Burgundii, Nicolasa Rolin – ubranego w bogatą brokatową szatę. Dzieciątko trzyma w jednej ręce glob ziemski z krzyżem, drugą błogosławi wiernego. Anioł unosi nad głową Maryi złotą koronę. Scena rozgrywa się w bogato zdobionym pomieszczeniu. Za potrójną arkadą oratorium (trzy okna symbolizują Trójcę Świętą) widać ogród, a dalej rozciąga się widok na miasto i rzekę. Historycy sztuki dyskutowali, czy jest to widok miasta Maastricht, Liège, czy Autun, ale ostatecznie tego nie ustalono. Najbardziej tajemniczym elementem dzieła są dwie postaci widoczne za oknem, stojące tyłem do oglądającego obraz. Na szczególną uwagę zasługuje mężczyzna w czerwonym turbanie, ponieważ pojawia się on na kilku innych obrazach Jana van Eycka. Nie udało się rozstrzygnąć, kim jest. Istnieje teoria, która mówi, że jest to sam malarz.
▲[[Plik:Jan van Eyck 069.jpg|150px|left|Jan van Eyck ''Madonna kanonika van der Paele'', 1436 r.]]
=== ''Madonna kanonika van der Paele'' 1436 r. ===
{{main|Madonna kanonika van der Paele}}
Dzieło przedstawia Maryję na tronie. Towarzyszą jej święty Donacjan, patron kościoła, do którego zamówiono obraz (po lewej), oraz donator wraz ze swoim patronem, świętym Jerzym (z prawej). Scena Sacra Conversazione rozgrywa się w prezbiterium kościoła (z tyłu widoczny jest ambit). Dolne partie architektoniczne typowe są dla stylu gotyckiego, górne dla romańskiego, choć w rzeczywistości bywało na ogół odwrotnie. W kluczu symbolicznym romańszczyzna oznacza bowiem [[Synagoga|Synagogę]] ([[Stary Testament]]), gotyk zaś [[Eklezja|Eklezję]] ([[Nowy Testament]]).
== Pozostałe dzieła ==
* ''[[Dyptyk:Ukrzyżowanie i Sąd Ostateczny]]'' <small>– 1420-1425, olej na płótnie przeniesiony z deski, 56,5 × 19,7 cm (dwa razy), [[Metropolitan Museum of Art]], Nowy Jork</small>
* ''[[Madonna kanclerzaw Rolinkościele]]'' lub– ''Madonna z Autun'' –<small> ok. 14351426, olej na desce, 6632 × 6214 cm, [[LuwrGemäldegalerie]], ParyżBerlin</small>
* ''[[MadonnaTrzy kanonikaMarie vanu der Paelegrobu]]'' – 1436<small> ok. 1426, olej na desce, 140,872 × 176,589 cm, [[GroeningemuseumMuseum Boijmans Van Beuningen]], BrugiaRotterdam</small>
* ''MadonnaStygmatyzacja przy fontannieśw. Franciszka'' – 1439<small> 1428-1429, olej na płótniedesce, 2412,87 × 1814,16 cm, [[Królewskie MuzeumMuseum Sztukof Pięknych]]Art, AntwerpiaFiladelfia</small>
* ''[[MadonnaZwiastowanie w(obraz kościeleJana van Eycka, Nowy Jork)|Zwiastowanie]]'' – <small> ok. 14261425-1430, olej na descepłótnie przeniesiony z deski, 32 93 × 1437 cm, [[GemäldegalerieMetropolitan Museum of Art]], Berlin Nowy Jork</small>
* Madonna''Portret zzłotnika'' Ince– Hall<small> –ok. 14331430, olej na desce, 26 16,5 6 × 19 13,5 2 cm, [[NationalMuseul GalleryNational ofde Victoria]]Arta, MelbourneBukareszt</small>
* ''[[MadonnaPortret z Lukki]]''kardynała lubNiccolò ''Madonna LukkaAlbergatiego'' – ok.<small> 1435-14371431, olej na desce, 34,1 65,5 × 49 27,5 3 cm, [[StädelschesMuzeum KunstinstitutHistorii Sztuki w Wiedniu|Kunsthistorisches Musem]], Frankfurt nad MenemWiedeń</small>
* ''MężczyznaTymoteusz'' wlub czerwonym''Portret nieznanego turbaniemężczyzny'' – 1433<small> 1432, olej na desce, 33,2 × 2619 cm, [[National Gallery w Londynie]]</small>
* ''MężczyznaPortret zBaudouina goździkiemde Lannoy'' – <small> ok. 14351432, olej na desce, 4026 × 3119,5 cm, [[Gemäldegalerie]], Berlin</small>
* ''[[OłtarzMadonna Gandawski]]'' lub ''Ołtarz Barankaz Mistycznego''Ince Hall – <small> ok. 1425-1433, olej na desce, 35026,5 × 46119,5 cm (otwarty), 184 × 213 cm[[National (zamknięty),Gallery Katedraof św. BawonaVictoria]], Gandawa (wykonany prawdopodobnie z bratem Hubertem)Melbourne</small>
* ''PortretMężczyzna Baudouinaw deczerwonym Lannoyturbanie'' – ok.<small> 14321433, 26olej na desce, 33 × 19,526 cm, [[GemäldegalerieNational Gallery w Londynie]], Berlin</small>
* ''[[Ołtarz Gandawski]]'' lub ''Ołtarz Baranka Mistycznego'' – <small> ok. 1425-1433, olej na desce, 350 × 461 cm (otwarty), 184 × 213 cm (zamknięty), Katedra św. Bawona, Gandawa (wykonany prawdopodobnie z bratem Hubertem)</small>
* ''Portret Giovanniego Arnolfini'' – 1434, olej na desce, 29 × 20 cm, [[Gemäldegalerie]], Berlin ▼* ''[[Portret Janamałżonków de LeeuwArnolfinich]]'' –<small> 1436 1434, olej na desce, 2481,58 × 1959,7 cm, [[MuzeumNational Historii SztukiGallery w Wiedniu|Kunsthistorisches MuseumLondynie]], Wiedeń</small>
* ''Portret kardynałaGiovanniego Niccolò AlbergatiegoArnolfini'' –<small> 1431 1434, olej na desce, 34,1 29 × 27,3 20 cm, [[Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu|Kunsthistorisches MusemGemäldegalerie]], WiedeńBerlin</small>
* ''Portret Małgorzaty van Eyck (żony artysty)'' – 1439, olej na desce, 32,6 × 25,8 cm, [[Groeningemuseum]], Brugia ▼* ''[[Portret małżonków Arnolfinich]]'' – 1434, olej na desce, 81,8 × 59,7 cm, [[National Gallery w Londynie]]
* ''Portret złotnika'' – ok. 1430, olej na desce, 16,6 × 13,2 cm, Museul National de Arta, Bukareszt
* ''Stygmatyzacja św. Franciszka'' – 1428-1429, olej na desce, 12,7 × 14,6 cm, Museum of Art, Filadelfia
* ''[[Święta Barbara (obraz Jana van Eycka)|Święta Barbara]]'' – 1437, [[en grisaille]] na desce, 31 × 18 cm, [[Królewskie Muzea Sztuk Pięknych]], Antwerpia ▼* ''Tryptyk drezdeński'' – 1437, olej na desce, 33,1 × 27,5 cm, [[Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie]] ▼* ''Tymoteusz'' lub ''Portret nieznanego mężczyzny'' – 1432, olej na desce, 33,2 × 19 cm, [[National Gallery w Londynie]]
* ''[[Zwiastowanie (obraz Jana van Eycka, Nowy Jork)|Zwiastowanie]]'' – ok. 1425-1430, olej na płótnie przeniesiony z deski, 93 × 37 cm, [[Metropolitan Museum of Art]], Nowy Jork
* ''[[Święty Hieronim w pracowni (obraz Jana van Eycka)|Święty Hieronim w pracowni]]'' - <small> 1435, olej na desce, 19,9 x 12,5 cm Instytut Sztuki w Detroit </small>
* ''ZwiastowanieMężczyzna z goździkiem'' – <small> ok. 14361435, [[en grisaille]]olej na desce, 3940 × 2431 cm (dwa razy), [[Muzeum Thyssen-BornemiszaGemäldegalerie]], MadrytBerlin</small>
* ''[[TrzyMadonna Mariekanclerza u grobuRolin]]'' lub ''Madonna z Autun'' – <small>ok. 14261435, olej na desce, 7266 × 8962 cm, [[Museum Boijmans Van BeuningenLuwr]], RotterdamParyż</small>
▲* '' Portret[[Madonna Małgorzatykanonika van Eyckder (żony artysty)Paele]]'' – 1439<small>1436, olej na desce, 32140, 68 × 25176, 85 cm, [[Groeningemuseum]], Brugia </small>
* ''Portret Jana de Leeuw'' – <small>1436, olej na desce, 24,5 × 19 cm, [[Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu|Kunsthistorisches Museum]], Wiedeń</small>
* ''Zwiastowanie'' – <small>ok. 1436, [[en grisaille]] na desce, 39 × 24 cm (dwa razy), [[Muzeum Thyssen-Bornemisza]], Madryt</small>
* ''[[Madonna z Lukki]]'' lub ''Madonna Lukka'' –<small> ok. 1435-1437, olej na desce, 65,5 × 49,5 cm, [[Städelsches Kunstinstitut]], Frankfurt nad Menem</small>
▲* ''[[Święta Barbara (obraz Jana van Eycka)|Święta Barbara]]'' – <small> 1437, [[en grisaille]] na desce, 31 × 18 cm, [[Królewskie Muzea Sztuk Pięknych]], Antwerpia </small>
▲* ''Tryptyk drezdeński'' – <small>1437, olej na desce, 33,1 × 27,5 cm, [[Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie]] </small>
* ''Madonna przy fontannie'' – <small>1439, olej na płótnie, 24,8 × 18,1 cm, [[Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych]], Antwerpia</small>
▲* ''Portret GiovanniegoMałgorzaty Arnolfinivan Eyck (żony artysty)'' – 1434<small>1439, olej na desce, 2932,6 × 2025,8 cm, [[ GemäldegalerieGroeningemuseum]], BerlinBrugia</small>
{{Przypisy}}
| 