Kościół Świętej Trójcy w Żórawinie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
dr. |
+ |
||
Linia 74:
==Dzieje==
Położony na wysepce otoczonej wodami Żórawki kościół Świętej Trójcy
==Architektura i wystrój wnętrza==▼
▲Położony na wysepce otoczonej wodami Żórawki kościół Świętej Trójcy został wzniesiony na miejscu zameczku, który powstał u progu XIV wieku, na tym terenie wzniesiono także niewielki kościół. Teren ten został obwarowany wałami, murami i dwoma bramami prowadzącymi do zameczku. W połowie XV stulecia, kościół został powiększony o kaplicę. W XV wieku Żórawinę należała między innymi do Rothów, od nazwiska których otrzymała nową nazwę Rothensuerben, która obowiązywała aż do 1945 roku. W kolejnym stuleciu wieś wraz z zameczkiem należała m.in. do Prockendorfów. Kiedy na Śląsku upowszechniał się luteranizm, w 1564 roku bracia Hieronim i Matthias Prockendorffowie powołali na miejsce katolickiego księdza ewangelickiego pastora. Pamiątkami po rodzie Prockendorffów są płyta nagrobna Hieronima wykonana w latach 60. XVI wieku, oraz dzwon z 1531 roku wiszący do dziś w kościelnej wieży. Po śmierci Prockendorffów i krótkim przejęciu majątku przez biskupa patronat nad Żórawiną objęła rodzina Hanniwaldtów. Przyjacielskie relacje m.in. Adama Hanniwaldta z cesarzem Rudolfem II, zaowocowały nie tylko otrzymaniem praw własnościowych, ale także sprowadzeniem do podwrocławskiej miejscowości artystów z kręgu dworu cesarskiego. Pod koniec XVI wieku żórawiński kościół został przebudowany w stylu manierystycznym i wzbogacony o aneksy od północy w latach 1597-1602 oraz w latach 20-tych XVII wieku. Wojna trzydziestoletnia nie oszczędziła Żórawiny, stacjonujące w okolicach wojska księcia oleśnickiego, Henryka Wacława Pobierada, splądrowały majątki Hanniwaldtów, w tym teren kościoła wraz z cmentarzem. Cztery lata po zakończeniu wojny, w grudniu 1652 roku cesarz Ferdynand III zwrócił Kościołowi katolickiemu Żórawinę. Cesarska Komisja Redukcyjna dokonała wizytacji dawnych obiektów protestanckich, dzięki temu dokonano inwentaryzacji żórawińskiej świątyni, której zapis się zachował. Następnie wieś przeszła pod własność Elżbiety Marii, księżnej ziębicko-oleśnickiej, lecz ona i kolejni właściciele m.in. Pruska Kamera Królewska, nie uposażali w większym stopniu kościoła, który podupadał. Świątynię restaurowano w 1896 roku, konserwowano w 1905-1908 i 1911 remontowano w 1965 i 1975-1980 r. Kościół, którego ominęła zawierucha II wojny światowej posiadał bogaty w dzieła sztuki manierystycznej wystrój wnętrza, obecnie znajdujące się w muzeach w Warszawie i Wrocławiu. Muzeum wrocławskie część zabytków przekazało do depozytu do muzeum w Brzegu. Kościół miał być oddziałem Muzeum Narodowego we Wrocławiu, ostatecznie został przekazany gminie, i parafii Świętego Józefa. Obecnie świątynia przechodzi remont i gruntowne badania naukowe.
Kościół Świętej Trójcy w Żurawinie jest świątynią orientowaną, jednonawową z wyodrębnionym, dwuprzęsłowym prezbiterium. Do trójprzęsłowej nawy od strony zachodniej przylega kwadratowa wieża. Od strony południowej do nawy przylega prostokątna kruchta, od północnej zaś trzy prostokątne aneksy o różnorodnej wielkości; do wieży przylega aneks z klatką schodową, do nawy kruchta, do prezbiterium dwukondygnacyjny aneks mieszczący zakrystię oraz powyżej dwuprzęsłową emporę-lożę konsystorską. Wokół kościoła w obrębie wysepki znajdował się cmentarz, otoczony umocnieniami ziemnymi zaprojektowanymi prawdopodobnie przez Albrechta von Sabischa z Wrocławia z I poł. XVII w. Obecnie wał ten jest częściowo zniszczony a narożnik północno-zachodni całkowicie zniwelowany.
===Kościół zewnątrz===
Na zewnątrz architektura kościoła charakteryzuje się malowniczością wynikającą z asymetrycznego dopasowania aneksów do rdzenia kościoła, który stanowi wieża oraz nawa z prezbiterium. Każdy z aneksów jest autonomiczną bryłą, zwłaszcza w układzie przestrzennym. Kamienne i ceglane ściany są w większości pokryte tynkiem, za wyjątkiem aneksu mieszczącego klatkę schodową, który jest całości ceglany. Naroża prezbiterium, aneksu z zakrystią i lożą konsystorską oraz obramienia niektórych okien są boniowane. Na ścianach zachowały się fragmenty sgrafitta. Zarówno na zewnątrz i wewnątrz zachowały się niewielkie fragmenty gotyckiego kościoła - ostrołukowe okna prezbiterium oraz przypory wspierające ściany prezbiterium. Dwie skośnie ustawione masywne przypory przylegają od strony zachodniej do naroży wieży. Ściany elewacji wschodniej prezbiterium, frontowych elewacji aneksów, bocznych krucht a ponadto nadbudówek poddaszy wieńczą kilkukondygnacyjne szczyty o formach typowych dla niderlandzkiego manieryzmu. Niektóre z nich są wzbogacone prostokątnymi okienkami (w większości zamrowanymi). Prezbiterium i nawę nakrywa wysoki dwuspadowy dach. Przylegające do niego niższe dachy poprzeczne nakrywają dwa dodatkowe pomieszczenia na poddaszu usytuowane naprzeciwlegle powyżej zachodniej części nawy. Dachy poprzeczne, dwuspadowe nakrywają także aneksy, przy czym południowa kruchta nakryta jest dachem wielospadowym.
====Portale====
Do wnętrza kościoła prowadzą dwa wejścia, zachodnie przez kruchtę mieszczącą się w przyziemiu wieży oraz południowe przez odrębną dobudowaną na początku XVII wieku kruchtę. Dwa wejścia mieszczą się także od strony północnej, jedno prowadzi na klatkę schodową wiodącą na emporę nawy i chór muzyczny, drugie (naprzeciwlegle kruchty południowej) prowadzi do aneksu z zakrystią. Aneks ten dostępny jest także od prezbiterium. Najstarszy jest portal wejścia zachodniego, który ma kształt ostrego łuku obramionego dekoracją liściastą. Portal klatki schodowej ma cechy renesansowe, jest w formie prostokąta z wpisaną półkoliście zamkniętą arkadą. Zdobi go boniowanie oraz belkowanie i gzyms wieńczący. Pozostałe trzy są manierystyczne. Portal południowej kruchty składa się z trzech części (wyodrębnione za pomocą gzymsów); półkolistej arkady, belkowania i zwieńczenia. Arkadę flankują dwie kolumny o porządku korynckim wspartych na masywnych kwadratowych cokołach ozdobionych reliefowym ornamentem. Na wysokości belkowania płycina z łacińską inskrypcją, powyżej na gzymsie dwie rzeźbione lwie głowy. Zwieńczenie tworzy podtrzymywany przez dwa płaskorzeźbione anioły kolisty kartusz z herbem Hanniwaldtów. Portal wejścia do zakrystii od zewnątrz jest także trzyczęściowy. Ma formę półkolistej arkady z zaakcentowanym zwornikiem, flankowana jest dwoma wysuniętymi przed lico wspartymi na wysokich cokołach kolumnami korynckimi, przy czym trzony mają formę spiralną. Belkowanie zdobi płycina z inskrypcją rytą gotycką czcionką. Powyżej wydatny gzyms i zwieńczenie nieszczące kartusz obramiony płaskorzeźbionymi główkami wolutami i małym obeliskiem pośrodku. Portal ten "podtrzymują" dwa duże, niemal pełnoplastyczne, wspięte lwy. Zbliżoną formę posiada portal wejścia do zakrystii od strony prezbiterium. Półkolistą arkadę wejścia zdobią klińce wzbogacone płaskorzeźbionymi ornamentami, natomiast zwornik zdobi głowa koronowanego cierniem Chrystusa. Arkadę "podtrzymują" po bokach dwa płaskorzeźbione anioły. Powyżej gzymsu (brak tu belkowania) zwieńczenie z kartuszem pośrodku i obeliskami po bokach.
===Kościół wewnątrz===
Wnętrze nawy i prezbiterium nakryte jest sklepieniami kolebkowymi z lunetami. Masywna, półkolista arkada tęczowa wyodrębnia obie części, po stronie południowej przylega do arkady ambona. Do ścian nawy dobudowano drewniane empory, zachodnia część mieści chór muzyczny.
====Wystrój wnętrza====
Na sklepieniach zachowała się częściowo manierystyczna polichromia datowana na lata 1600-1615. W prezbiterium znajduje się przedstawienie Trójcy Świętej w asyście Czterech Ewangelistów. Na sklepienia nawy głównej przedstawienie m.in. zmartwychwstania umarłych, Sądu Ostatecznego oraz wizerunki pięciu panien mądrych i pięciu głupich.
Ołtarz główny, manierystyczny jest przypisywany amsterdamskiemu artyście – Gerhardowi Hendrikowi. Składa się z dwóch części. Na zachowanej ''in situ'' piaskowcowej mensie, stała drewniana nastawa (obecnie w zbiorach Muzeum Narodowym we Wrocławiu). Po jej bokach umieszczono dwie sylwetki orłów, a wewnątrz przedstawiono Trójcę Świętą. W zwieńczeniu ołtarza w dekoracyjnej oprawie wznosił się Archanioł Michał.
▲==Architektura==
Z początku XVII wieku pochodzi empora mieszcząca lożę kolatorską, która podczas nabożeństw była zarezerwowana dla właścicieli Żórawiny, co świadczą znajdujące się na polichromii herby rodziny Hanniwaldtów oraz von Schweidingerów. Ważną rolę odgrywały także empory nawy głównej, mieściła się tam loża szlachecka, na której zasiadali goście Adama von Hanniwaldta, fundatorzy z przedstawieniem cyklu obrazów olejnych umieszczonych na balustradzie empory, którego wątkiem jest Pasja Chrystusa.
Kolejnymi pamiątkami po Hanniwaldtach są dwa manierystyczne epitafia. Pierwsze z nich upamiętnia rodziców Adama von Hanniwladta – Simona i Ewę. We wrocławskim Muzeum Narodowym prezentowany jest główny element epitafium, obraz pędzla Bartholomaeusa Sprangera, niderlandzkiego malarza, działającego na dworze cesarskim we Wiedniu i Pradze. Na tym obrazie znajduje się scena Chrztu Chrystusa w Jordanie. Drugie epitafium dedykowane jest Adamowi von Hanniwaldtowi i jego żonie Catherinie. Nagrobek flankują dwie postacie – figura Dawida oraz Mojżesza. Pośrodku zaś w niszy umieszczono koryncką kolumnę przy której pierwotnie ustawiona była brązowa figura Chrystusa biczowanego. dłuta Adriaena de Vries (obecnie prezentowana jest w warszawskim Muzeum Narodowym). Gerhard Hendrik wykonał pozostałą dekorację rzeźbiarską.
Pochodząca z 1597 roku ambona, jest także zdekompletowana, zachował się jedynie kamienny kosz.
==Bibliografia==
| |||