Cesarstwo Nicejskie: Różnice pomiędzy wersjami

Dla władców cesarstwa, jego mieszkańców i dużej części [[Prawosławie|ortodoksyjnych]] chrześcijan jak i z czasem sąsiadów, było to po prostu [[Cesarstwo Rzymskie]], tyle że "na uchodźstwie"<ref name=finlay>Finlay George, ''History of the Byzantine and the Greek Empires from 1057 to 1453'', Wiliam Balckwod and Sons, Londyn, 1854</ref>. Głównym miastem nie był więc Konstantynopol, "Nowy Rzym" a [[Nicea (Turcja)|Nicea]], od której pochodzi nazwa stosowana w historiografii. W mniemaniu swoim i dużej części współczesnych Teodorowi, Laskarys nie zakładał żadnego państwa. Wobec upadku dotychczasowej stolicy i abdykacji dotychczasowych władców, w celu ochrony państwowości rzymskiej i autorytetu cesarskiego po prostu przeniósł się do Nicei, gdzie koronowano go na cesarza. W swoich pretensjach Teodor nie był osamotniony, ale wagi jego roszczeniom dodawał fakt koronacji cesarskiej, dokonanej przez ortodoksyjnego patriarchę Konstantynopola (który na czas łacińskiej "okupacji" miasta basileusów, również rezydował w Nicei).

Ideologia silnej władzy centralnej, choć w [[XIII wiek]]u była już fikcją, spowodowała iż nikt po za tą władzą nie poczuwał się do odpowiedzialności za losy państwa<ref name=william>Miller William, ''The Latins in the Levant, a History of Frankish Greece (1204–1566)'', E.P. Dutton and Company, 1908</ref>. Uosobieniem i właścicielem państwa był cesarz i dwór rezydujący w Konstantynopolu. Postępująca [[feudalizm|feudalizacja]] społeczeństwa spowodowała powstanie grupy bogatych i wpływowych możnych, zwanych [[archont]]ami, którzy jednak w żaden sposób nie czuli się współodpowiedzialni za państwo. Przeciwnie, wielu z nich było skupionych wyłącznie na realizowaniu swoich interesów a władza cesarska była przez nich postrzegana jako przeszkoda i ograniczenie. Możni nie mieli zatem zamiaru ratować Bizancjum<ref name=william/>.

Podobnie rzecz miała się z resztą społeczeństwa. Wysokie podatki, brak ochrony przed nadużyciami urzędników i arystokracji, ostentacyjny dostatek dworu, przywileje podatkowe dla obcych i wiele innych, podobnych czynników, spowodowały zerwanie więzi między zwykłymi mieszkańcami a władzą centralną. Była ona postrzegana jako nieomal obca, element ucisku, wiecznie pragnący pieniędzy i nie dający w zamian żadnych gwarancji i usług. Lokalni przedstawiciele władzy często byli przysyłani ze stolicy, nie mieli żadnych związków z terenami którymi administrowali<ref name=william/>. Na domiar złego często postrzegali oni urząd jako okazję do dorobienia się, znane są przypadki nakładania dodatkowych obciążeń fiskalnych na ludność czy kradzież podatków należnych władzy centralnej.

Oprócz braku więzi z państwem społeczeństwo cesarstwa trapiła inna choroba- brak silnego poczucia więzi między jego mieszkańcami. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy był fakt iż Bizancjum nigdy nie było państwem jednolitym etnicznie. Mieszkańcy różni się pochodzeniem i językiem, obok siebie żyli na przykład [[Grecy]], [[Żydzi]], [[Język syryjski|Syryjczycy]], [[Arabowie]], [[Turcy]], [[Słowianie]], [[Ormianie]] czy [[Cywilizacja łacińska|łacinnicy]]. Istniały także różnice religijne, mieszkańcy praktykowali różne wyznania [[chrześcijaństwo|chrześcijańskie]], także te uważana za heretyckie oraz [[judaizm]] i [[islam]]. Problem integracji między ogółem społeczeństwa nie powinien więc dziwić, ale sięgał on znacznie głębiej i dotyczyły nawet poszczególnych grup etnicznych, szczególnie będących większością w cesarstwie Greków. Przejęcie handlu wewnętrznego przez łacinników spowodowało zamarcie kontaktów między poszczególnymi regionami cesarstwa w Europie i Azji Mniejszej. Ich mieszkańcy nie stykali się ze sobą, rosły regionalne różnice. Słaba identyfikacja z państwem również nie działała na korzyść mocniejszych więzi. Ludzie zamykali się w obrębie niewielkich wspólnot, wiejskich, lub miejskich i nie interesowały ich losy całej reszty społeczeństwa<ref name=william/>. Zwykli mieszkańcy również nie mieli ochoty umierać za cesarstwo. W zasadzie jedynym, mocnym czynnikiem integrującym był fakt iż większość przynależała do [[Prawosławie|kościoła greckiego]]<ref name=william/>.

Rozdźwięk między państwem a arystokracją i między państwem a społeczeństwem był jeszcze dopełniany przez rozłam między elitami a zwykłymi mieszkańcami. Archonci byli postrzegani nieomal jako tyrani, nakładali na ludzi dodatkowe obciążenia fiskalne, zmuszali do służby na swoich dworach lub w wojskach, często nielegalnie sprawowali nadzór sądowy i nie szanowali poddanych. Ich interesów również nikt nie miał zamiaru bronić a Grecy nie widzieli różnicy między archontami a łacińskimi rycerzami<ref name=william/>.

Wszystkie wyżej wspomniane czynniki sprawiły że gdy po zdobyciu Konstantynopola łacinnicy podzielili między siebie ziemie cesarstwa i rozpoczęli podbój tych, które nie znajdowały się w ich rękach, nie napotkali w zasadzie na żaden opór ani ze strony możnych, ani ze strony społeczeństwa. Walkę podjęli tylko nieliczni i to zazwyczaj, jak na przykład [[Leon Sguros]] w Grecji, w obronie własnych interesów a nie państwa<ref name=william/>. Nawoływania kandydatów co cesarskiej korony którzy uciekli z Konstantynopola, trafiały przeważnie w próżnię. [[Aleksy III Angelos|Aleksy III]] i [[Aleksy V Murzuflos|Aleksy V]] próbowali organizować opór w [[Macedonia (kraina historyczna)|Macedonii]], ale nie spotkali się z zaangażowaniem miejscowych<ref name=Ostro/>. Wspomniany Sguros, walczący w obronie własnych posiadłości, został pobity i pozbawiony władzy przez krzyżowców prowadzonych przez [[Bonifacy z Montferratu|Bonifacego z Montferratu]]. Zwycięzcy założyli szereg władztw takich jak [[Księstwo Achai]], [[Księstwo Aten]] czy [[Królestwo Tessaloniki|Królestwo Tesaloniki]]<ref name=Ostro/>. Całkowity triumf krzyżowców w europejskiej części cesarstwa wydawał się być blisko gdy niespodziewanie [[Michał I Angelos|Michałowi Angelosowi]] udało się opanować Epir i przetrzymać napór łacinników. [[Despotat Epiru|Państwo]] przez niego zapoczątkowane doszło do znacznej pozycji na [[Bałkany|Bałkanach]] i zachowywało swoją niezależność nawet po odzyskaniu Konstantynopola przez Greków<ref name=Ostro/>.

Po upadku Konstantynopola pochodzący z możnego rodu [[Teodor I Laskarys|Teodor Laskarys]], zięć cesarza Aleksego III, zebrał wokół siebie grupkę możnych i żołnierzy i zbiegł do [[Bitynia|Bitynii]]<ref name=finlay/>. Kiedy stanął pod murami stolicy prowincji, [[İznik|Nicei]], podał się za przedstawiciela swojego teścia i zażądał wpuszczenia do miasta i podporządkowania się jego rozkazom. Lokalne władze, pozostające w konflikcie z cesarzem Aleksym III i wiedzące już o klęsce w Konstantynopolu, odmówiły. Nicejczycy udzielili schronienia jedynie [[Anna Angelina|Annie Angelinie]], córce cesarza. Teodor udał się wraz ze zbrojnymi w okolice góry Olimp, gdzie założył swoją kwaterę i rozpoczął werbowanie wojsk oraz skupiał w okół siebie ludzi wrogich nowemu, łacińskiemu panowaniu<ref name=finlay/>.

Stał się więc w zasadzie niezależnym władcą, ale jego działalność nie była wówczas wcale wyjątkowa. W innych należących do cesarstwa częściach [[Azja Mniejsza|Azji Mniejszej]] możni lub dowódcy wojskowi robili to samo. Na przykład w [[Filadelfia (Bizancjum)|Filadelfii]] [[Teodor Mangafas]] ogłosił się niezależnym władcą, podobnie jak Saba Asyden w Samsunie, nieopodal [[Miletu]] i [[Manuel Maurozomes|Manuel Maurozomes]] w dolinie [[Menderes|Meandru]]<ref name=finlay/>. W [[Trapezunt|Trapezuncie]], jeszcze przed upadkiem Konstantynopola, władzę zdobył [[Aleksy I Wielki Komnen|Aleksy Komnen]] który później ogłosił się cesarzem. Dzięki pomocy wojsk [[Gruzini|gruzińskich]] i poparciu greckiej ludności Aleksy rozciągnął swoje panowanie nad niemal całym małoazjatyckim wybrzeżem [[Morze Czarne|Morza Czarnego]] i nad [[Paflagonia|Paflagonią]]<ref name=trebizond>Miller William, ''Trebizond: The Last Greek Empire'', Argonaut Publishers, 1968</ref>.

Jeszcze w 1204 roku hrabia [[Ludwik I (hrabia Blois)|Ludwik z Blois]], który na mocy układu otrzymywał tytuł księcia Nicei, wyruszył do Azji Mniejszej aby podporządkować sobie tereny które mu przyznano. Łacinnicy popełnili jednak błąd który zadecydował o zmianie nastawienia lokalnych władz i mieszkańców do Teodora. Zaczęli rekwirować majątki i przekazywać je w ręce swojego rycerstwa. Skłoniło to Greków do przechodzenia na stronę Laskarysa, który jako jedyny dawał nadzieję na skuteczny opór. Wojska Ludwika z Blois, prowadzone przez około setkę rycerstwa wylądowały w Pegaj, zajęły Panormos i ruszyły w głąb Bitynii w stronę Pojmanenon. Tam łacinnicy natknęli się na wojska Laskarysa, które mimo zaciętego oporu nie potrafiły skutecznie przeciwstawić się szarży ciężkiej jady. Grecy ponieśli porażkę a Poimanenon i Lopadion wpadły w ręce łacinników, którzy oblegli też [[Bursa (miasto)|Prusę]]<ref name=finlay/>. Potężne fortyfikacje i zaciętość obrońców uratowały miasto, ale wycofujący się łacinnicy zajęli [[Nikomedia|Nikomedię]].

Ekspansja Henryka niespodziewanie jednak ustała. Był to efekt nowego konfliktu między łacinnikami a [[Bułgarzy|Bułgarami]]. [[Kałojan]] z bardzo silną armią obległ Adrianopol i cesarz Baldwin wezwał wszystkich swoich wasali na pomoc<ref name=Ostro/>. Razem z Henrykiem wycofywali się także Ormianie, ale zostali oni wkrótce opuszczeni przez zachodnich sojuszników, którzy na wieść o klęsce pod Adrianopolem czym prędzej udali się w okolice miasta, śpiesząc na pomoc rozbitym rodakom. Grecy wykorzystali sytuację i zmasakrowali wszystkich Ormian z Troady którym nie udało się wcześniej przeprawić przez [[Hellespont]].

Dla uprawomocnienia swych pretensji do Konstantynopola i przewodzenia wszystkim jego byłym poddanym Teodor potrzebował korony cesarskiej. Aby uwiarygodnić swój tytuł pragnął koronacji z rąk [[Patriarcha Konstantynopola|patriarchy]] w związku z czym posłał w 1206 do [[Didymoteicho|Didymotyki]], gdzie schronił się biskup Konstantynopola, [[Jan X Kamateros|Jan X Kamateros]]. Jan zgodził się na przybycie do Nicei i miasto to uczynił swoją siedzibą. Koronacji cesarskiej Teodora dokonał jednak dopiero jego następca, [[Michał IV Autorejan|Michał IV Autorejan]] w 1208 roku. Przeniesienie ortodoksyjnego patriarchatu konstantynopolitańskiego do Nicei uprawomocniło pretensje Laskarysa do Bizancjum<ref name=Dimiter>Angelov Dimiter, ''Imperial Ideology and Political Thought in Byzantium, 1204 - 1330'', Wydawnictwo Uniwersytetu Cambridge, 2007</ref>. Kościół był najmocniejszym spoiwem tożsamości byłych poddanych Konstantynopola i jego poparcie oznaczało w zasadzie oficjalne uznanie tytułu przez większość, jeśli nie wszystkich, rdzennych mieszkańców cesarstwa. Laskarys, w przeciwieństwie do innych którzy dokonali uzurpacji, stawał się odtąd legalnym władcą a jego władztwo- odrodzonym państwem basileusów. Państwo to przeszło do historii pod nazwą Cesarstwa Nicejskiego, ale dla współczesnych mu Greków- było to po prostu Cesarstwo<ref name=Dimiter/>. Teodor zorganizował państwo na wzór Bizancjum, system administracji i dwór były utrzymane w zasadzie w niezmienionej formie. Ideologia sformułowana na dworze w Nicei zakładała odzyskanie wszystkich ziem zamieszkanych przez Greków i rządzonych niegdyś przez [[Basileus (Bizancjum)|basileusów]] z Konstantynopola.

Łacinnicy, zajęci walkami z Bułgarami, chwilowo nie byli w stanie na poważnie zagrozić cesarstwu Laskarysa, ale w tym czasie doszło do wojny z ekspansjonistycznie nastawionymi braćmi Komnen. Od momentu zdobycia Trapezuntu [[Dawid I Wielki Komnen|Dawid]] na czele wojsk posuwał się wzdłuż wybrzeży Morza Czarnego, zajmując kolejne ziemie. Udało mu się także podporządkować sobie Paflagonię i w 1206 roku wkroczył do Bitynii<ref name=trebizond/>. Opanował [[Heraklea Pontyjska|Herakleę]] i pewny sukcesu, posłał swego generała, Synadenosa aby ten zajął Niceę. Laskarys tymczasem wyruszył naprzeciw armii prowadzonej przez Synadenosa. Do spotkania doszło nad rzeką Sangarios i walki zakończyły się zwycięstwem Nicejczyków. Dawid Komnen musiał się wycofać do Heraklei która pozostawała pod jego kontrolą.

Dzięki temu sukcesowi Teodor mógł poświęcić swoje wysiłki na podporządkowanie sobie pomniejszych władców greckich. Manuel Maurozomes który rządził w dolinie Meandru, poślubiając córkę sułtana Ikonium, wszedł w sojusz z Seldżukami. Zagrożony przez Nicejczyków zwrócił się do swojego teścia o pomoc zbrojną. Sułtan [[Kaj Chusrau I|Kaj Chusrau]] przysłał część swoich wojsk na pomoc sojusznikowi, ale Teodorowi kolejny raz udało się zwyciężyć i dolina Meandru weszła w skład jego państwa. Władzę Laskarysa uznał także filadelfijczyk Teodor Mangafas oraz Saba Asyden, zarządca Samsun<ref name=finlay/>.

Pod koniec 1206 roku łacinnicy wznowili działania wojenne na terenie Azji Mniejszej i pozyskali sobie cennego sojusznika. Dawid Komenen, który dotychczas zarządzał częścią ziem położonych na południowym wybrzeżu Morza Czarnego w imieniu swojego brata, złożył hołd lenny Henrykowi. Wydarzenie to niosło ze sobą spore zagrożenie dla Nicei, ale z drugiej strony oznaczało skłócenie Dawida z Aleksym i zwiększało poparcie duchowieństwa greckiego dla Teodora- Komenenowie okazywali się bowiem sojusznikami łacinników<ref name=trebizond/>. Pierwsze starcia Dawida z Laskarysem zakończyły się zwycięstwem tego Nicejczyków, udało im się nawet zdobyć łaciński Pegaj. Do ofensywy przystąpili wówczas łacinnicy z cesarzem Henrykiem na czele. Odbili Pegaj a armia prowadzona przez około 140 ciężkozbrojnych rycerzy wkroczyła do Bitynii. Krzyżowcy zajęli [[Kyzikos]], Charaks na południowym wybrzeżu zatoki nikomedyjskiej i Kiwotos oraz ufortyfikowali się w klasztorze świętej Zofii nieopodal Nikoemdii. Ośrodki te służyły im jako bazy wypadowe z których nękali okolice Nicei.

*Finlay George, ''History of the Byzantine and the Greek Empires from 1057 to 1453'', Wiliam Balckwod and Sons, Londyn, 1854

*Miller William, ''The Latins in the Levant, a History of Frankish Greece (1204–1566)'', E.P. Dutton and Company, 1908