Bitwa pod Stawiszczami: Różnice pomiędzy wersjami

|data = 7 lipiec -– 7 październikpaździernika 1664 (oblężenie miasta) i styczeń 1665 (ponowne zdobycie i zniszczenie miasta)

|przyczyna = bunt miasta [[Stawiszcze (Ukraina)|Stawiszcze]] przeciw RzeczpospolitejRzeczypospolitej

'''Bitwa pod Stawiszczami''' – de facto oblężenie miasteczka Stawiszcze przez oddziały koronne [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]], toczyło się od lipca do października 1664, na skutek rebelii miasta przeciw wojskom [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]] dokonującym tłumienia zbuntowanej Ukrainy oraz ponowne zdobycie miasta w styczniu 1665 na skutek kolejnej rebelii, całkowite znisczeniezniszczenie i spalenie miasta.

Oblężenie Stawiszczy było jednym z epizodów wyprawy wojewody kijowskiego [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]] na zbuntowaną prawobrzeżną Ukrainę w latach w 1664/65. W lecie 1664 roku miasto [[Stawiszcze (Ukraina)|Stawiszcze]] niedaleko Kijowa zbuntowało się przeciwko władzy w Rzeczypospolitej. Po długim, 4-miesięcznym oblężeniu, mieszkańcy Stawiszczy poddali miasteczko Polakom na skutek głodu i wyniszczenia załogi i uparty, pod koniec października 1664 roku. Po zdobyciu murów miasta, dowódcy kozaccy zostali zaaresztowani i straceni, a samo miasto musiało zapłacić odszkodowanie wojskom Czarnieckiego.

W czerwcu 1664 roku wybuchł w Stawiszczach bunt miasta, którego mieszkańcy wezwali do pomocy kilkutysięczny oddział [[Iwan Brzuchowiecki|Iwana Brzuchowieckiego]]. [[Stefan Czarniecki]] nakazał pozostawienie około 1 tysiąca swoich wojsk pod Korsuniem dla śledzenieśledzenia działań oddziałów [[Iwan Brzuchowiecki|Iwana Brzuchowieckiego]] zaś, główne swoje siły skierował zaś na [[Stawiszcze (Ukraina)|Stawiszcze]]. 7 lipca był już pod jego murami, starając się "ukarać„ukarać miasto za przykład dla innychinnych”."

Obroną Stawiszczy ze strony kozackiej kierowali pułkownicy Diaczko i Bulganin (który w czasach Powstaniapowstania Chmielnickiego dowodził jednym z pułków piechoty). Po podejściu pod miasto, hetman Czarniecki wysłał Tatarów, by ci spalili wszystkie okoliczne wsie i folwarki, zabrali okoliczną ludność w jasyr. Niemal z rozpędu, bo już 11 lipca Czarniecki zdecydował się na generalny atak. Żołnierze hetmańscy i Tatarzy w jednym miejscu przedarli się przez mury i zdobyli bramę miasta. Jednakże Tatarzy od razu rzucili się zdobywanie i wynoszenie za mury miasta jasyru, przez co powstało wśród szturmujących zamieszanie. Wówczas sytuacjesytuację wykorzystali kozacy, którzy przeszli się do kontrataku, organizując kontratak z dwóch innych miejskich bram i szturmujący musieli wycofać się. Wówczas Czarniecki nakazał palenie pól kukurydzy wokół grodu, sprowadzenie z [[Szarogród|Szarogrodu]] kul zapalających, granatów mechanizmu do oblężenia miasta. Wedle relacji sam [[Stefan Czarniecki]] wielokrotnie ubrany w płaszcz z tygrysiej skóry podchodził pod mury miasta z materiałami wybuchowymi, tymczasem oblegający zasypywali rowy i wały wykopane wokół miasta przez Kozaków.

Na przełomie lipca i sierpnia Polacy spróbowali nocą drugiego szturmu, udało im się przechwycić część wału, ale polscy strzelcy po wdarciu się na mury zostali ostrzelani przypadkowo przez inne polskie oddziały. W wyniku szturmu tysiące Stawiszczan zostało wybitych, aczkolwiek piechota Czarnieckiego doznała wówczas tak dużych strat, że hetman zakazał dalszych szturmów. Sam hetman, oglądając ogrom strat swojej piechoty, miał wypowiedzieć wówczas słowa: "wojna„wojna ludzi nie rodzi..."”. Dwa szturmu na mury Stawiszcza spowodowały śmierć 5,5 tys. kozackich obrońców miasta. W niektórych pułkach kozackich pozostawało po ledwo kilkadziesiąt osób.

Skupienie głównych sił Polaków i Tatarów pod Stawiszczami dało [[Iwan Brzuchowiecki|Iwanowi Brzuchowieckiemu]] możliwość przejścia do kontrataku. W dniu 30 czerwca 1664, Brzuchowiecki wysłał 2500 Kozaków, 300 Kałmuków i 500 Rosjan pod dowództwem [[Iwan Sirko|Iwana Sirko]] pod [[Humań]], gdzie rozbili oni dwukrotnie sprzymierzone z Polakami czambuły tatarskie. Jednak latem przybyły na pole walki w środkowej Ukrainie świeże posiłki Tatarów nogajskich i Tatarów krymskich sprzymierzone z Czarnieckim. Ten wielokrotnie wysyłał kilkutysięczne podjazdy tatarsko-polskie do łupienia i niszczenia posiadłości kozackich, które zdemolowały minm.in. [[Myrhorod]], [[Łubnie]] i [[Krzemieńczuk]]. Te i inne rajdy oraz nieudana próba kozackiego kontrataku na [[Bitwa pod Korsuniem|Korsuń]], dezercje posiłków rosyjskich, całkowicie rozbiło plany zaczepne atamanowi kozackiemu [[Iwan Brzuchowiecki|Iwanowi Brzuchowieckiemu]].

Sytuacja oblężonego Stawiszcza, pozostawionego samesamego sobie, bez szans na odsiecz kozacką, stawała się dramatyczna. Wzmocnione oddziały [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]] dokonywały brutalnych pacyfikacji całej Ukrainy, do końca sierpnia 1664 zostało wymordowanych ponad 100 tys. chłopów ukraińskich i kozaków. Rebelia kozacka zaczęła dogorywać. Brak żywności, i szans na jakąkolwiek odsiecz zmusiło obrońców Stawiszcza do negocjacji. 7 października buntownicy złożyli broń i zaprzysięgli lojalność polskiemu królowi. Dowódców kozackich oddziały polskie wycięły, resztkę mieszkańców natomiast po zebraniu odszkodowania pieniężnego, oddziały Czarnieckiego pozostawiły przy życiu. Ponadto, mieszkańcy Stawiszcza mieli odtąd kwaterować i utrzymywać u siebie dwa pułki koronnego wojska, a sam Czarniecki nakazał zabranie z miasta dzwonów tamtejszej cerkwi -– jako kara za to, że "wzywały„wzywały pospólstwo do walki z Polakami"Polakami”.

Kilka miesięcy później, zbuntowane Stawiszcze po raz kolejnekolejny wznieciło rebelię. Kozacy wybili stacjonującą w mieście niewielką polską załogę, na skutek czego [[Stefan Czarniecki]] postanowił raz na zawsze rozprawić się z nie dającymi się ujarzmić Stawiszczanami. Dywizja wysłana przez Czarnieckiego zdobyła miasto, paląc i niszcząc je następnie całkowicie, a wszystkich mieszkańców wymordowano. Po ówczesnym mieście Stawiszcze pozostały już tylko płonące zgliszcza.

* Antoine III de Gramont, ''The history of Muscovite campaign of John II Casimir.'', Tartu, 1929.

* Yavornytsky D.I., ''Historia kozaków zaporoskich.'', T. II, 1990.